اتر سنڌ ۾ ٿيندڙمڪاني چونڊون
جمهوريت ۾ ڪيتريون ئي خاميون آهن پر انسانذات جي بدقسمتي آهي جو ان کان سٺو نظام اڄ تائين ٺاهي ناهي سگهي. اها ڳالهه برطانيه جي دانشور وزيراعظم ونسٽل چرچل چئي هئي. هونئن ته يورپ جي سمورن ملڪن سميت آمريڪا، ڪئناڊا ۽ دنيا جي گهڻن ملڪن ۾ جهموريت وارو نظام هلندڙ آهي پر هن سائين يعني ونسٽن چرچل جي ملڪ ۾ جمهوريت پنهنجي جوڀن سان جلوه گر آهي جتي هيٺهين سطح تائين اقتدار منتقل ٿيل آهي.
يورپ ائين ئي اهڙو خوبصورت ڪونه بڻيو آهي جنهن لاء هر ماڻهو خاص طور تي ٽين دنيا جو ماڻهو ان ملڪ کي ڏسڻ لاء تڙپندڙ آهي. اهڙن ملڪن جي ڏسڻ لاء اتان جي ويزا لاء ماڻهوء کي ڪيترا پيسا خرچ ڪرڻا پون ٿا انهن جي ويزا جا ڪڙا شرط قبول ڪرڻا پون ٿا. هي ملڪ اصل ۾ جمهوريت جو ئي نتيجو آهن جتي هيٺهين سطح (گراس روٽس) تائين جمهوريت جو پاڙون ايتريون مضبوط آهن جو هاڻي انهن کي ڪنهن واءُ مينهن کان خطرو ڪونهي ٻين لفظن ۾ جمهوريت پنهنجو حسن ان ڌرتي مٿان اوتي ڇڏيو آهي جو مٽيء جي ذري کان وڻ جي سڪل پنن تائين به سهڻا پيا لڳن. شهر هجن يا ڳوٺ پنهنجي پنهنجي انداز سان خوبصورت بڻايا ويا آهن انهن جا روڊ رستا هلندي هلندي کٽي ويندا پر گل ڪونه کٽندا. گهرن ۾ استعمال ٿيندڙ شين منجهان بچيل گند ڪچرو ڪيڏانهن ٿو وڃي ڪا خبر ڪونهي. جڏهن پڇا ڳاڇا ڪجي ٿي ۽ اها خبر پوي ٿي ته گهرن مان کنيو ويندڙ گند ڪچرو ساڙي ان منجهان بجلي ٺاهي شهرن کي فراهم ڪئي وڃي ٿي اهو ڄاڻي حيرانگي جي انتها نه ٿي رهي. گهرن ۾ استعمال ٿيندڙ پاڻيء جو نيڪال ڪيڏانهن ٿو خارج ڪيو وڃي نظر ايندڙ ڪونهي. جڏهن شهرن جي وچ منجهان لنگهيندڙ وڏا وڏا واه ڏسجن ٿا جن کي هو اتان جي مقامي سير سياحت لاء استعمال ڪري چڱي خاصي رقم ڪمائين ٿا. اهي واه اصل ۾ نالين جي پاڻي کي صاف ڪري وهايا وڃن ٿا ته حيرانگي ويتر وڌي ٿي. ان سلسلي ۾ وڏي ۾ وڏي ڳالهه اها ته اهي سڀ ڪم مڪاني ادارا ئي ڪندا آهن.
ورهاڱي کان اڳ اسان وٽ/سنڌ ۾ به مڪاني سطح جو سٺو نظام رهيو آهي جنهن کي سينيٽري ڪاميٽي ڪوٺيو ويندو هو جنهن کي اڳتي هلي جمهوريت کي هيٺهين سطح تائين آڻڻ بهاني ڪنهن آمر بيسڪ ڊيموڪريسيء جو نالو ڏيئي پنهنجي اقتدار کي مضبوط ڪرڻ لاء استعمال ڪيو ته ڪنهن وري ناظمي نظام ڏيئي وري به پاڻ کي مضبوط کان مضبوط ڪيو. هو پاڻ کي مضبوط ڪري پنهنجي اقتدار کي ته ڊيگهه ڏيڻ ۾ ڪامياب ٿيا پر ان جو ٻيو خطرناڪ نتيجو اهو نڪتو جو وڏيرڪو نظام ويو ڏينهون ڏينهن سگهارو ٿيندو جنهن جي انتها اوهان اسان ناظمي نظام جي صورت ۾ ڏٺي. ٽڪي جا ماڻهو جڏهن روپئي جي ڪرسيء تي ويهاريا ويا ته هنن ڌرتي ٽامو ڪري ڇڏي ۽ حقيقي طور لڳندو هو ته انسان زندگي ڪونه گذاري رهيو آهي پر هنن جي هٿ جي تريءَ تي ريڙهيون ڏيئي رهيو آهي جنهن کي جڏهن هو چاهي مٺ بند ڪري ساه ٻوساٽي چيڀاٽي سگهي پيو.
روٽس ليول يعني هيٺهين سطح تي اتر سنڌ ۾ مڪاني چونڊون ڇويهه جون آچر ڏينهن ٿي رهيون آهن ان کان اڳ ساڳي طرح جون چونڊون بلوچستان ۾ به ٿيون. بلوچستان ۾ هن ڀيري سٺي ڳالهه اها ٿي ته نوجوانن ۽ عورتن ان ۾ ڀرپور حصو ورتو. ٽوٽل هڪ سو ٻٽيهه عورتن جو حصو وٺڻ، نوجوانن جو پراڻن سياسي حريفن خلاف بيهڻ بلوچستان جي سياسي سجاڳيء بابت آگاهي ڏيندڙ آهي.
سنڌ ۾ ٿيندڙ مڪاني چونڊن ۾ به ساڳي ڳالهه اتساهيندڙ آهي. ڪيترائي نوجوان ۽ عورتون ان ۾ حصو وٺي رهيون آهن. نوجوانن هتي به ڀوتارڪي ڪلچر ۾ ڏار وڌا آهن پراڻي ڌپ ڪري ويل نظام خلاف نوجوانن جو بيهڻ خاص ڪري اتر سنڌ جهڙي ڀوائتي نظام کي کوکلو ڪرڻ وڏي تاريخي فتح آهي. سوشل ميڊيا تي هن نظام خلاف باه ٻريل آهي جيڪا اصل ۾ “دکي دکي جا ٻري پئي” جو ڏيک ڏيندڙ آهي. آزاديء جي شروعات آقا کي ماري وجهڻ سان ڪونه پر غلام پاران “نه” ڪرڻ سان ٿيندي آئي آهي. انساني تاريخ ٻڌائي ٿي ته “نه” لفظ وڏا وڏا ڪوٽ ڪيرايا آهن.
اڄ سموري سنڌ خاص طور اتر سنڌ دوزخ جي دونهين وارو ڏيک ڏيندڙ آهي. اتر سنڌ جا ڳوٺ بنيادي سهولتن کان ڪوهين ڏور آهن. شايد ئي ڪو ڳوٺ هجي جتي ڪو پارڪ هجي وڏا وڏا وڻ هجن، گل هجن. شايد ئي ڪو ڳوٺ هجي جتي نوجوانن جي لاء وڏن امتحانن جي تياريء وارو ماحول هجي، ڪا لائبريري هجي ڄڻ اهي سڀ ڳالهيون هڪ خواب وانگر/اڻ ٿيڻيون پيون لڳن.
رڳو روڊ رستا ئي پڪا ڪري ڏيو. رڳو نيڪال جي پاڻيء جو جوڳو بندوبست ڪري ڏيو. ڇا سنڌ جي ٻهراڙين ۾ انسان ڪونه ٿا رهن، ڇا محروميون ئي سندن مقدر آهن. نه، اهو مقدر ناهي اهو سڀ نتيجو آهي هڪ خاص قسم جي سوچ جو.
“مان ئي هجان پوء ڀلي سڀ ڪجهه تباه ٿئي” واري ان پاروٿي سوچ کي چيلينج ڪرڻ آسان ڪونهي. اهڙي سوچ انساني دماغ کي ڪرڙيء جهڙا مضبوط چنبا کوڙي ويٺل آهي. اهي چنبا اتان اهڙيءَ ريت هٽائڻا آهن جو دماغ کي هاڃو به نه رسي ۽ دماغ سوچڻ لاء آزاد به ٿي پوي. هي ڪو ننڍڙو ڪم ڪونهي جيڪڏهن اڄ جون عورت اميدوار ۽ نوجوان سوچون آزاد ڪرائڻ ۾ ڪامياب ٿي وڃن ٿا ته باقي اڳتي وارو پنڌ تمام سولو آهي.
24.06.2022