انگ اکر قيامت جو ڏيک پيا ڏين
بي بي سي جي هڪ خبر موجب گذريل ٻارنهن مهينن دوران ايپل، نيٽ فليڪس، ايمازون، ميٽا (فيس بوڪ جي مالڪ ڪمپني) مائڪروسافٽ، الفابيٽ (گوگل) سميت هن قسم جي صنعت جي وڏين ڪمپنين کي آمريڪي اسٽاڪ مارڪيٽ ۾ ٽي ٽرلين (ٽيهه کرب) ڊالرن جو نقصان ٿيو.
ايمازون اعلان ڪيو آهي ته اها سموري دنيا ۾ ڦهليل پنهنجي عملي منجهان هڪ لک ڇٽيهه هزار ماڻهو فارغ ڪرڻ لاء سوچي پيئي. ميٽا ۽ ٽئيٽر ڪمپنين اٺيتاليهه هزار (سڌا ملازم) ڪڍي ڇڏيا آهن. جڏهن ته ٻيا به ان نقش قدم تي هلڻ لاء ويٺا سوچين.
انگن اکرن جي دنيا وڏي ظالم هوندي آهي بظاهر ڪي انگ اکر ايڏا وڏا نظر ڪين ايندا آهن اسين مٿان مٿان پڙهي وساري ڇڏيندا آهيون پر غور ڪرڻ سان اهي ساڳيا انگ اکر قيامت خيز لڳندا آهن. اچو مٿين انگن اکرن جو جائزو وٺون؛
پهريائين ڏسون ته ٽي ٽرلين (ٽيهه کرب) ڊالر ڪيترا ٿيندا آهن. اسان جي ملڪ جي ٽوٽل سالياني بجيٽ (2022) ستيتاليهه ارب (47 ) آهي. جيڪڏهن ٽيهه کرب ڊالرن کي ستيتاليهه اربن سان ونڊ ڪجي ته جواب ايندو ٽيهٺ ڏهائي ٻياسي يعني جيڪڏهن اسان جي ملڪ جون اٽڪل چوهٺ سالن جون بجيٽون ڳنڍجن ته ايتري رقم بيهندي جيترو انهن مٿين ڪمپنين کي اسٽاڪ مارڪيٽ ۾ هڪ سال اندر نقصان ٿيو آهي. ٿلهي ليکي هي ملڪ چوهٺ سال ان رقم مان هلي سگهي ٿو بنا ڪنهن ڪمائڻ جي. آهي نه تعجب کان به وڏي ڳالهه!
اڃان هڪ ليکو ٻيو ڪريو ته سموري دنيا جي غريب ملڪن جي بجيٽ (ٿوري گهڻي فرق سان ايتري ئي هوندي آهي جيتري اسان جي ملڪ جي) ملائي مٿئين نقصان وارا انگ اکر برابر بيهندا ٻين لفظن ۾ دنيا جا سڀ غريب ملڪ هڪ سال ۾ ايتري طاقت نه ٿا رکن جيتري مٿين ڪمپنين جي اسٽاڪ مارڪيٽ واري نقصان جي ٿئي ٿي.
هڪ ضروري وضاحت اها ته مٿيان انگ اکر سال دوران اسٽاڪ ايڪسچيج مان ٿيل نقصان جا آهن جيڪي اسٽاڪ مارڪيٽ ۾ سيڙپڪارن جا ٿيا هوندا يعني انهن ڪمپنين کي ان جو ڪجهه سيڪڙو فرق پوندو انهن ڪمپنين جي ڪاروبار تي. سڌو نقصان انهن جو ناهي هي سڀ ڪمپنيون کربين ڊالر ساليانو ڪمائينديون آهن. اهو منافعو پنهنجي جاء تي برقرار آهي. ان کان هڪ وک اڳتي هلو ته سوال پيدا ٿئي ٿو ته جن جو اسٽاڪ مارڪيٽ جو نقصان ايترو آهي ته انهن ڪمپنين جي سموري ورٿ (سيڙپڪاري، ملڪيت) ڪيتري هوندي. (ان سان وابسته ٻي ڳالهه ته اسان جي ملڪ جي اسٽاڪ مارڪيٽ جو ٽوٽل ويليو ٻاونجاه (52) ارب ڊالر آهي. ان مان اندازو لڳايو ته اسان ۽ انهن جو مقابلو ڪيترو آهي)
اڃان هڪ قدم اڳتي جو سوال ته اها ايتري وڏي ورٿ (سيڙپڪاري/ملڪيت) انهن وٽ ڪٿان آئي جواب آهي ته سموري دنيا مان روزانو جي بنياد تي پنجاه سو روپين جو پيڪيج جيڪو اسان روزانو/هفتي/مهيني ڪرائيندا آهيون هي سڀ پيسا اتان جمع ٿيا آهن. ڪي ڪمپنيون وري سامان وڪڻي (آن لائين) به ڪمائينديون آهن. اها ڳالهه اڳ به ڪئي هئي ته دنيا جي سموري دولت ڪنهن نه ڪنهن طور سرمائيدار دنيا (خاص طور آمريڪا) ۾ بلڪل ائين پهچي ٿي جيئن مينهن جو پاڻي جيڪو ڇت جي ڪنهن به ڪنڊ تي ڪرندڙ هجي پر ايندو نيساري ۾. حوالي طور هڪ ٻي ڳالهه ته ڪجهه وقت اڳ ايراني صدر هڪ بيان ڏنو هو ته ڊالر سموري دنيا مان ڪمائي رات جو ننڊ وڃي آمريڪا ۾ ڪندو آهي)
هاڻي وري پنهنجي ملڪ ۽ پنهنجي ذات جي اقتصادي صورتحال يعني ورٿ ڏسو ته اسان جو ملڪ جيڪو وسيلن سان مالامال آهي اهو چوهٺ سال جي پنڌ تي آهي جتي هو اڄ بيٺا آهن (حقيقت ۾ اهو پنڌ هڪ هزار چوهٺ سالن جي پنڌ برابر آهي ڇو ته اسٽاڪ مارڪيٽ جو نقصان انهن جو ڪونهي. انهن جو منافعو کربن ڊالرن ۾ ائين جو ائين برقرار آهي)
اسان جي ملڪ جي اقتصادي صورتحال اها آهي ته پيسن جي جهول ڀري وڃجي ٿي ڪنهن به خريداريء لاء. (جيڪڏهن اوهان هڪ روپئي وارا نوٽ کڻي وڃو ته هزار، ٻه هزار، پنج هزار روپين مان جهول ئي ڀربي). مارڪيٽون تباه برباد ٿي چڪيون آهن. ماڻهن جي قوت خريد جو حال اهو آهي ته عام ماڻهو پنهنجي کاڌ خوراڪ جي ڪوالٽي وڃي ٿو گهٽائيندو، جنهن ڪري سندن صحت وڃي پيئي ڏينهون ڏينهن ڪرندي. ان ڳالهه جي تصديق اوهان مارڪيٽ ۾ موجود شين جي ڪوالٽي ڏسي ڪري سگهو ٿا ڇوته مارڪيٽ ۾ اهي ئي شيون موجود هونديون آهن جيڪي گراهڪ خريد ڪندو آهي. وري ڊاڪٽرن وٽ/اسپتالن ۾ رش ڏسو ۽ صحت جو اندازو لڳايو.
ملڪ جي لاء وري اهڙيون ڳالهيون/افواه گرم آهن ته اقتصادي ڊفالٽ جو خطرو وري وڌي ويو آهي. هونئن ته هر ڇهين مهيني اهي ڳالهيون هلنديون آهن پر ان ۾ ڪجهه نه ڪجهه صداقت ضرور هوندي آهي. بهرحال ملڪ ڊيفالٽ ڪري نه ڪري ملڪي عوام ڊفالٽ ڪري چڪو آهي.
اهڙي ئي حالت هئي دنيا جي جڏهن پهرئين ۽ ٻي عالمي جنگ جو آغاز ٿيو هو. سموري دنيا ۾ دولت جي ورهاست جو توازن اهڙو ئي هو جهڙو اڄ آهي. سموري دنيا محرومين جو ائين ئي شڪار هئي جيئن اڄ آهي.
25.11.2022