انيگزامينس
انيگزيمينس انيگزيمينڊر جو ننڍو همعصر هو.توڙي جو هوفطرت بابت انيگزيمينڊر جي پيش ڪيل نظرين جو مڃيندڙ هو، پر هو گهڻين ڳالھين ۾ کائنس مختلف ۽ متضاد پڻ هو.
ٿيلس جو خيال هو تہ پاڻي ڪنھن بہ تخليق جو بنيادي عنصر آهي، جڏهن تہ انيگزيمينڊر جو خيال هو تہ ڪائنات ۾ موجود سڀ شيون ڪنھن نہ ڪنھن طرح ارتقا ڪري موجودہ صورت ۾ آيون آهن_پر انھن ٻنھي نظرين جي ڀيٽ ۾ انيگزامينس جو خيال هو تہ هوا ڪائنات جي تخليق جو بنيادي عنصر آهي. هن جو چوڻ هو تہ شين جي تخليق ۾ هوا هڪ بنيادي عنصر طور شامل آهي، توڙي جو هوا اسانکي نظر نہ ٿي اچي پر ان جي باوجود اسان جي ساه کڻڻ واري هر لمحي ۽ لحضي ۾ هوا اسانجي جسم ۾ داخل ۽ خارج ٿئي ٿي. انيگزيمينس جو خيال هو تہ زمين اهڙي ريت بڻيل آهي جو اها هوا جي دٻاءَ تي حرڪت ڪري ٿي. هن جو نظريو هو تہ هوا پنھنجي مقدار سبب ٻيا عنصر پيدا ڪري ٿي، جيئن هوا جو نہ هجڻ يا گهٽ هجڻ باھہ جي پيدا ٿيڻ جو ڪارڻ بڻجي ٿو ۽ انتھائي ٿڌ جي صورت ۾ ٻيا مادا جھڙوڪ پاڻي، زمين ۽ پٿر پئدا ٿي سگهن ٿا.
“… whereby as Anaximenes says, “Air that is condensed forms winds…if this process goes further it gives water, still further earth and the greatest condensation of all is found in stone.”
اهڙي طرح انيگزيمينس کي تبديليءَ جو نظريو ڏيندڙ پھريون فيلسوف چئي سگهجي ٿو. هن جو چوڻ هو تہ ڏهاڙي جي تجربن آڌار شيون هوا جي گهٽ وڌ ٿيڻ سبب تبديل ٿي سگهن ٿيون. هن اُن مان ڪپڙي ٺاهڻ جو تصور ڏئي جھڙوڪ صنعتي طريقه ڪار جو بنياد وڌو، ڪائنات جي تخليق بابت پڻ سندس خيال سندس اُن اڻڻ واري تصور جھڙو هو. جيئن هن جو خيال هو تہ زمين هوا مٿان ترندي رهي ٿي، چنڊ ۽ سج پڻ هوا تي ترن ٿا جڏهن تہ ستارا هوا جي ڇيڙن تي نھن وانگر لڳل آهن.
انيگزامينس هر فطري ڪارستاني جو ڪارڻ ڄاڻايو هو، سندس چوڻ هو تہ کنوڻ ۽ گجگوڙ بادلن سان هوا جي ٽڪرائجڻ سبب ٿئي ٿي، مينھن سبب ڀنل ڌرتي جڏهن خشڪ ٿيڻ لڳي ٿي ۽ ڦاٽ کائي ٿي تہ زلزلا اچن ٿا. مينھن جون ڪڻيون هوا جي گهٽ دٻاءَ سبب ڄمي وڃن ٿيون ۽ پوءِ ڳڙن جي صورت ۾ ڌرتيء تي ڪرن ٿيون. ڳڙن بابت ڏنل سندس تصور کي اڄ تائين درست تسليم ڪيو وڃي ٿو. انيگزامينس جي فلسفي مان کائنس پوءِ وارن فيلسوفن منجھان هيراقليتس لاڀ پرايو ۽ ان ۾ تجديد آندي پر پرمينڊس سندس خيالن سان متفق نہ هيو، جڏهن تہ انيگزاگورس ڪائنات جي جڙڻ بابت ڏنل سندس تصور کي تسليم ڪندي ان ۾ مناسب ترميمون آنديون.
مجموعي طور انيگزامينس ٻين قديم فيلسوفن وانگر نيچرلسٽ هو ۽ سندس فلسفو پڻ نيچر ۽ ان جي ڀڃ ڊاھہ سان لاڳاپيل هو. فطري شين جي ويجهو رهڻ ۽ انھن جو مناسب ڇيد ڪرڻ سبب کيس جمالياتي حس رکندڙ فيلسوف چئي سگهجي ٿو.