پئٿاگورس
پئٿاگورس تمام وڏو ذهين رياضيدان ۽ فيلسوف هو. مائيليسن اسڪول آف ٿاٽ جي ڏاهن ٿيلس، انيگزامينڊر ۽ انيگزامينس جو شين ۽ ڪائنات جي تخليق بابت لڳ ڀڳ هڪجهہڙو تصور هو. پر پنھنجي دور ۾ پئٿاگورس جو ڪائنات بابت نظريو انتھائي نئون، نرالو ۽ اڻڇھيل هو. هن جو خيال هو تہ شين جي تخليق ۽ تشڪيل عددن جي بنياد تي ٿئي ٿي. پئٿاگورس جو چوڻ هو تہ رياضي جي اڀياس سان روح جي پاڪيزگي ممڪن ٿي سگهي ٿي. روح جي پاڪيزگي جو اهڙو نرالو خيال پيش ڪندي ڄڻ تہ پئٿاگورس تصوف جي تصور جو بنياد وجهي ٿو. ايئن لڳي ٿو تہ رياضي هن جي لاءِ هڪ رياضت هئي. جنھن جي لاءَ هو چوندو هو تہ رياضي وسيلي فرد پاڻ کي پاڪ ۽ مقدس بڻائي سگهي ٿو. پئٿاگورس پھريو فيلسوف هو جنھن رياضي ۽ مذهب کي هم آهنگ ڪري پيش ڪيو.
پئٿاگورس ڪجهہ وقت لاءِ مصر ويو ۽ اتي وڃي يوناني توڙي مصري فلسفن جو گھرو اڀياس ڪري ٻنھي فلسفن جي آڌار پنھنجو نظريو پيش ڪيو، جنھن جو بنياد عددن جي جوڙجڪ ۽ ڀڃ ڊاه وسيلي شين جي تشريح ڪرڻ هو.
“He appears to have brought his doctrine (all things are numbers) of the transmigration (reincarnation) of souls from the Middle East.”
اهڙي طرح هن موسيقي ۾ پڻ عددن جو عمل دخل ڄاڻايو ۽ چيو تہ سازن مان ان وقت وڌيڪ سريلا آوازنڪري سگهن ٿا جڏهن انھن جي جوڙجڪ ۾ عددن تي ٻڌل مخصوص فاصلو رکيو ويندو. ارسطو پئٿاگورس بابت لکي ٿو.
“They (Pythagoreans) saw that the attribute and the ratios of the musical scales were expressible in numbers, all other things seemed in their whole nature to be modeled after numbers, and numbers seemed to be the first thing in the whole of nature, and the whole heaven to be musical scale and a number”.
پئٿاگورس قديم يونان ۾ سڀ کان وڌيڪ مڃتا ماڻيندڙ فيلسوف هو. هن وڏي انگ ۾ مردن توڙي عورتن کي متاثر ڪيو ۽ پنھنجا پوئلڳ پئدا ڪيا، جيڪي سندس اصولن کي حرف آخر ڪري مڃيندا هئا. هو روحانيت تي اعتقاد رکندڙ ڏاهو هو، هن جي خيال موجب روح هڪ کا ٻي جسم ۾ منتقل ٿين ٿا. ان سبب کيس ڀيٽا ڏيندي سندس هڪ پوئلڳ چيو.
“He was once born as Aethalides and was considered to be the son of Hermes. Hermes invited him to choose whatever he wanted, except immortality; so he asked that, alive and dead, he should remember what happened to him. Thus, in life he remembered everything, and when he died he retained the same memories. ...He remembered everything - how he first had been Aethalides, then Euphorbus, then Hermotimus, then Pyrrhus, the Delian fisherman. When Pyrrhus died, he became Pythagoras.” (Diogenes Laertius, Live of Philosophers, VIII 4-5)
پئٿاگورس اولمپيئن راندين ۾ شرڪت ڪندڙ ماڻھن کي ٽن قسمن ۾ ورهايو هو. هن جو خيال هو تہ اولمپيئن مقابلن ۾ هڪ اهي ماڻھو شرڪت ڪن ٿا، جيڪي اتي ڪو نہ ڪو وکر وڪڻڻ جي غرض رکن ٿا. ( پئٿا گورس اهڙن ماڻھن کي گهٽ درجو ڏئي ٿو) ٻيا اهڙا ماڻھو اتي اچن ٿا جيڪي ڪنھن نہ ڪنھن سرگرمي ۾ حصو وٺن ٿا. جڏهن تہ ٽيان اهڙا ماڻھو اولمپئين مقابلن واري هنڌ اچن ٿا، جيڪي صرف اهو جائزو وٺن ٿا تہ اتي ڇا پيو وهي واپري. ( پئٿاگورس اهڙن ماڻھن کي پسند ڪري ٿو.)
مجموعي طور تي هيٺين بنيادن تي پئٿاگورس کي جمالياتي ڏاهي طور تسليم ڪري سگهجي ٿو.
1. هن وٽ انگن يا عددن جو انتھائي حسين تصور هو.
2. موسيقي جماليات جي سگهاري شاخ آهي ۽ پئٿا گورس موسيقيءَ سان لڳاءُ رکڻ سان گڏ عددن جي بنياد تي ان کي وڌيڪ وڻندڙ بڻائڻ جو خواهان هو.
3. ڪائنات بابت سندس تصور منفرد ۽ حسين آهي، هو معاشري ۾ مردن توڙي عورتن کي هڪ جھڙو مڃيندڙ هو.
4. هم آهنگي سونھن جي بنيادي نقطن مان هڪ آهي ۽ هو هر تخليق ۾ هم آهنگي جو قائل هو.
5. هن تصوف سان ملندڙ جلندڙ فڪر پيش ڪري روحانيت جي ڳالھہ ڪئي جيڪا ابدي جمال جي هڪ وصف آهي.