آتم ڪٿا : 1960
1936 کان 2010 تائين، مُني صديءَ جي سفر ۾ 1960 وارا ڏهه سال مون کي چٿي، چيڀاٽي، ڊاهي ۽ وري ٺاهي ڇڏڻ وارا ڏهه سال آهن. اِهڙا ڏهه سال نه اڳ منهنجي زندگيءَ ۾ آيا هئا، ۽ نه اڄ تائين آيا آهن. مون کي انيڪ سنسن ۽ وهمن کان نجات ملي ويئي. خالق بابت مخلوق جي ڏند ڪٿائن کان مون کي مُڪتي ملي ويئي. آپگهات بابت منهنجو نظريو پختو ٿي پيو. آپگهات ڪري مري وڃڻ کان پوءِ ڪجهه ماڻهو ٻيهر جيئرا ٿي پوندا آهن. منهنجين ٻانهن ۾ امان جي اُسهڻ مون کي پڪ ڏياري ڇڏي ته انسان بي وس آهي. هو فقط ڪوشش ڪري سگهي ٿو. نتيجو سندس هٿ ۾ ناهي. انهن ڏهن سالن ۾ صوفي مت بابت ڊانوان ڊول ٿيندي مون کي گوتم جي گيان جو گس ملي ويو. مون کي اِها آگاهي به ملي ويئي ته مذهب نه ننڍا هوندا آهن، ۽ نه وڏا هوندا آهن. مذهب نه اهم ٿيندا آهن، ۽ نه غير اهم ٿيندا آهن. هر ڪو مذهب پنهنجي يقين ڪرڻ ۽ مڃڻ وارن لاءِ وڏو ۽ اهم مذهب هوندو آهي. جڏهن به ڪو مذهب پاڻ کي اُتم ۽ اعليٰ مڃائڻ جي هوڏ ۾ سرحدون لتاڙي ويندو آهي تڏهن معاشرن ۾ خونريز ممڻ مچائيندو آهي ـــ مختلف تهذيبن جو پاڻ ۾ تصادم ٿيندو آهي.
انهن ئي ڏهن سالن ۾ منهنجي لاءِ اسٽيج، ريڊيو، ٽيليويزن ۽ فلمن جا در کلي پيا. مون تخليقي دنيا کي تمام ويجهڙائيءَ کان ڏٺو. خارجي حالتن جو اثر لازمي طرح ادارن جي باطني حالتن تي پوندو آهي. ٻاهرين دنيا جي ڪرپشن ۽ ڪڌائين جي ڇاپ فن ۽ فنڪارن جي دنيا تي لڳل هئي. مايوسيءَ بدران مان بد دل ٿي پيو هوس. مون کي پڪ ٿي ويئي هئي ته پاڪستان ۾ تخليقي ادارا ٻوٽو ٻاري نه سگهندا. چاليهه پنجاهه سالن کان پوءِ ڏسان پيو ته فلم انڊسٽريءَ کي ذري گهٽ تالا لڳي ويا آهن. لاهور ۽ راولپنڊيءَ کان سواءِ سموري ملڪ ۾ ٿيٽر جو نالو نشان ڪونهي. ريڊيو ڊرامو ٻڌڻ وارو اوهان کي ورلي لڀندو. باقي ويهه ٽيهه ٽيليويزن چينل ماڻهن جو روح ريجهائي ويٺا آهن. پينٽنگ، سنگتراشي، ۽ سنجيده موسيقيءَ ويراڳ وٺي ڇڏيو آهي. اڳڪٿين جي صحيح ثابت ٿيڻ مون کي شڪ ۾ وجهي ڇڏيو ته مان ڪٿي عبدالرحيم گرهوڙيءَ جو مائٽ ته نه آهيان!
انهن ڏهن سالن جي شروعات ۾ مون سنڌ ۾ وڏيرائپ جي بدترين شڪل ڏٺي. مون کي پڪ ٿي ويئي ته سنڌي ماڻهن جي مڪمل تباهي وڏيرن، پيرن، ميرن، سيدن، جاگيردارن هٿان ٿيندي. هاڻوڪي ٻوڏ (2010) ۾ سڄي دنيا تباهه حال سنڌي ماڻهن جي جهلڪ ڏسي ڇڏي آهي. اِهي مسڪين ماڻهو وڏيرن ۽ پيرن ميرن جا هاري ناري آهن. وڏيرن کين اڻپڙهيل، بکايل ۽ ستايل رکي پنهنجي پنهنجي ووٽ بينڪ پختي ڪري ورتي آهي.
انهن ڏهن سالن ۾ مون نوڪريءَ جي ٽوڪري مٿي تي کڻي ورتي. انهن ئي ڏهن سالن ۾ مون پاڪستان جي تاريخ ۾ وڏي کان وڏي فراڊي اليڪشن ڏٺي جنهن ۾ فيلڊ مارشل ايوب خان صدارتي چونڊ ۾ فاطمه جناح کي شڪست ڏني هئي. ماڻهن جي غضب کان بچڻ لاءِ ايوب خان 1965ع ۾ هندستان سان هٿرادو جنگ جوٽي هئي. اُن زماني ۾ عام افواهه هليو هو ته ايوب خان کي فاطمه جناح کان چونڊ کٽائڻ پٺيان ذوالفقار علي ڀٽي جو هٿ ۽ دماغ هو.
انهن ڏهن سالن ۾ اسان ذوالفقار علي ڀٽي کي بغاوت ڪري، ايوب خان کان ڌار ٿي سياسي مدبر وانگر اُڀرندي ۽ پيپلز پارٽيءَ جو بنياد وجهندي ڏٺو هو. انيڪ اوڻائين جي باوجود پاڪستان جي تاريخ ۾ ذوالفقار علي ڀٽي کان ذهين، ۽ مقناطيسي ليڊر اسان اڄ تائين سياسي افق تي نه ڏٺو آهي. مرڻ مهل انسان جي ڪردار جي پروڙ پوندي آهي. ذوالفقار علي ڀٽو آمريت جا عذاب سهندي چٿجي چُور ٿي پيو، پر جهڪيو نه.
انهن ڏهن سالن جي شروعات ۾ مون پهرين عشق ۾ پنهنجي ناڪاميءَ کي قبول ڪيو، ۽ ڪرڪيٽ کيڏڻ تان هٿ کڻي ڇڏيو. پر، منهنجو عشق گهٽ نه ٿيو آهي ـــ نه ئي اڇي ڏاڙهيءَ ۾ ٻڍو ٿيو آهي، بلڪه جوان ٿيندو رهيو آهي.
انهن ئي ڏينهن ۾ مان خوفناڪ اوڙاهه ۾ وڃي ڦاٿو هوس. ٿاڦوڙا هڻندو هوس، پر اوڙاهه مان نڪري نه سگهندو هوس. تڏهن اوچتو، الاءِ ڪٿان، زندگيءَ ۾ پهرين دفعي سنڌو منهنجي آڏو اچي بيٺي هئي. هٿ وڌائي مون کي اوڙاهه مان ڇڪي ٻاهر ڪڍي ورتو هئائين.
امر جليل
28 ، آڪٽوبر 2010
B-702, Sand View Homes
Frere Town, Clifton, Karachi.
Emial: amarjaleel@link.net.pk
amarjaleel36@gmail.com