عاشق زهر پياڪ
”عاشق زهر پياڪ، وهه ڏسي وهسن گهڻو.“
ان سٽ ۾ عشق جي تمام مٿاهين مرتبي جو ذڪر آهي ـــ ان سٽ ۾ عشق جي آخري منزل جو پتو آهي. ان سٽ ۾ انهن عاشقن جو احوال آهي، جيڪي عشق ۾ مرڻ کي معراج ڀائيندا آهن. ان سٽ ۾ انهن عاشقن جو حوالو آهي، جيڪي محبت جي ميدان ۾ سر جو سانگو نه ڪندا آهن، ۽ راهه وفا ۾ مرڻ کي مهڻو نه ڀائيندا آهن.
مٿئينءَ سٽ ۾ عشق جي واضح تشريح ڪيل آهي ـــ اهڙو عشق جنهن ۾ مرڻ اٽل هجي ـــ اهڙو عشق جنهن ۾ زندگي ثانوي حيثيت رکندي هجي، ۽ اوليت موت کي هجي! اهڙو عشق، جيڪو حياتيءَ جي سيج گلن سان نه، پر ڪنڊن سان سينگاريندو هجي! اهڙي عشق جي منزل جا پانڌي زهر پياڪ ٿيندا آهن. جيڪو قدم اڳتي ڪندا آهن، سو قدم پٺتي نه ورائيندا آهن. جيئن جيئن محبت جي راهن ۾ واسينگن جو واسو ڏسندا، تيئن تيئن عشق ۾ مري معراج ماڻڻ لاءِ بيڪل ٿيندا. موکيءَ جي مڌ جا پروڪا پياڪ عاشق زهر پياڪ هئا. وهه ڏسي مدن مست ٿيندا هئا. موت سان بغلگير ٿيڻ لاءِ آتا هوندا هئا.
اهڙن عاشقن جو ذڪر شاهه سائينءَ پنهنجي ڪلام ۾ جا بجا ڪيو آهي. اهڙن عاشقن کي، جيڪي عشق جي شروعاتي دور ۾ زندگي ۽ موت جي مابين ڪشمڪش ۾ ولوڙجي ويندا آهن ۽ عشق ۾ مرڻ کان ڪيٻائيندا آهن، تن کي شاهه سائينءَ هڪ هنڌ چيو آهي:
”سورهيه مرين سوڀ کي، ته دل جا وهم وسار ،
هڻ ڀالا، وڙهه ڀاڪرين، آڏي ڍال م ڍار،
مٿـــــان تـــيخ تــــرار، مــار تــه متارو ٿئين.“
عشق ۾ ڍال جي وجود جو، ڍال جي تصور جو ڪو مقام ڪونهي. بچاءَ لاءِ گيدي واجهائيندا آهن. عاشق زهر پياڪ، جيڪي عشق ۾ مرڻ کي معراج سمجهندا آهن، سي سوڀ لاءِ، عشق جي آخري منزل لاءِ بنا هٻڪ جي، بي خوف ٿي وهمن سان وڙهي پوندا آهن. تڏهن ميهار جي محبت لاءِ، الفت لاءِ، چاهت لاءِ، مئي متي مهراڻ ۾ ٽپو ڏيڻو ئي پوندو آهي.
حق لاءِ، سچ لاءِ، روشنيءَ لاءِ جاکوڙ ڪندڙ، سرويچ ۽ سوڍا عاشق زهر پياڪ جي تشريح کي معنيٰ ڏيئي ويندا آهن. اهڙا عاشق ڪڏهن سقراط سڏائي زهر جو پيالو پي، عشق ۾ مرڻ کي مفهوم ڏيندا آهن. اهڙا عاشق منصور، سرمد ۽ شبلي ٿي سنگسار ٿيندا آهن، مقتل جو سينگار ٿيندا آهن، ۽ گهاڻن ۾ پيڙجي ويندا آهن.
هڪ عاشق زهر پياڪ اهو به هو، جنهن انگريز سامراج جي لالچن کي ٺڪرايو؛ ۽ آخر ۾ سامراجين جا عذاب سهندي سهندي جيل ۾ مري ويو. نوجوان هو. ڳڀرو هو. سچ جو شيدائي هو. حق تي قربان ٿي ويو. هو به عاشق زهر پياڪ هو، جنهن دٻي جي جنگ ۾ توب کي ڀاڪر ۾ ڀري سامراجي فوجن تي اڇلايو هو ۽ سوين زخم سهي، ڌرتيءَ تي سيس نوايو هو.
۽ هو به عاشق زهر پياڪ آهي، جنهن جو گريبان چاڪ آهي ـــ جنهن جي پيرن ۾ زخم آهن ـــ جنهن جو روح گهائل آهي، ۽ دل ديواني جي خواب وانگر ٽٽل آهي ـــ هن حياتيءَ تي موت کي ترجيح ڏني آهي ـــ هو عاشق زهر پياڪ آهي. ■
1976