امهاڳ : رسول ميمڻ جي ڪتاب ”ڪافر ديوتا“ جو مهاڳ

ڪنهن به ڪتاب جو مهاڳ گهڻو ڪري رٽائرڊ اديب لکندا آهن. مان لکڻ تان رٽائرڊ نه ٿيو آهيان. مان هڪ ٽهيءَ کان ٻيءَ ٽهيءَ تائين نوجوانن جو همعصر آهيان ـــ لکي رهيو آهيان. ڪتابن جا مهاڳ رٽائرڊ اديبن کانسواءِ بزرگ اديب به لکندا آهن. مان عمر جي لحاظ کان لهندڙ سج ۾ شاهه بلوط جو پاڇو آهيان. مان موهن جي دڙي جو ڊٺل چوواٽو آهيان. مان اروڙ جي شڪست آهيان. پر، مان بزرگ نه آهيان. مان محبت جو ليکڪ آهيان. مان ڦوهه جوانيءَ ۾ پنهنجي محبت کان جدا ٿيل آهيان، ان جدائيءَ کي مون جسم کان جان جي جدائي وانگر محسوس ڪيو آهي ـــ دل جا داغ روشن آهن. وقت جي دز تصور جي آئيني ۾ ڪنهن جو عڪس لٽي نه سگهي آهي. مون کيس پنهنجي وجود ۾ ساهه وانگر محسوس ڪيو آهي. حياتيءَ جي وحشتن ۾ ڪا گهڙي اهڙي نه گذري آهي جو خيالن جا غوراب ياد جي سمونڊ تان واپس وريا هجن. هوءَ جتي به آهي، جيئن به آهي منهنجي قوت آهي ـــ منهنجي همٿ آهي. هوءَ منهنجي روشني آهي. هوءَ منهنجي بصيرت آهي. اسين ٻئي پنهنجي پنهنجي تقدير جا ڪاتب نه هئاسين؛ تنهن ڪري جدائيءَ جي ريکا ڊاهي نه سگهياسين، منهنجي تحرير جو هڪ هڪ لفظ هن لاءِ آهي ـــ هڪ هڪ جملو هن لاءِ آهي. مون هن لاءِ لکيو آهي؛ مان هن لاءِ لکندو رهندس. مون هڪ دفعي کيس چيو هو، ”منهنجو آواگان ۾ يقين آهي. مان تاريخ جي هر دور ۾ تنهنجي لاءِ جنم وٺندو رهندس سنڌو، مجبورين ۽ پابندين جي باوجود مان توسان محبت ڪندو رهندس توکي چاهڻ جي باوجود تو کان جدا ٿيندو رهندس.“
محبت جا ليکڪ بزرگ نه ٿيندا آهن. تنهن ڪري مان رسول جي ڪتاب جو مهاڳ نه لکندس. مان رسول جي حوالي سان ادب ۾ اولڙن جو ذڪر ڪندس.
دنيا جي هر ڪا تخليق درد مان جنم وٺندي آهي. تخليقي عمل جي درد مان لنگهندي ڪجهه عرصي تائين فنڪار کي سنئين واٽ وٺ نه ڏيندي آهي. ان مونجهاري چڱن چوکن فنڪارن کي ماري وڌو آهي. مون رسول جا افسانا غور ۽ چاهه سان پڙهيا آهن. مان اهو نه چوندس ته رسول کان اڳ ڪنهن به اهڙا سٺا افسانا نه لکيا هئا! ۽ رسول کان پوءِ ڪوبه اهڙا سٺا افسانا نه لکي سگهندو. اها ننگي منافقت ٿيندي. رسول کان اڳ سٺا افسانا لکيا ويا آهن! ۽ رسول کان پوءِ به سٺا افسانا لکيا ويندا. تاريخ جي تسلسل کي ڪابه طاقت روڪي نه سگهي آهي. ويجهڙائيءَ ۾ شايع ٿيل رسول جي شاعريءَ جو ڪتاب ”اوشا جي آشا“ پڙهڻ کان پوءِ شدت سان محسوس ڪيو اٿم ته رسول بنيادي طرح Fiction جو ليکڪ آهي. ڪهاڻيءَ جي فن ڏانهن سندس لاڙو شاعراڻو آهي. سندس سوچ شاعراڻي آهي. سندس اظهار جو طريقو شاعراڻو آهي. سنڌي ادب ۾ تمام گهٽ اهڙا اديب آهن جن کي نظم ۽ نثر تي هڪجهڙي قدرت حاصل آهي. في الحال اهڙن ٻن اديبن جا نالا دل تي تري آيا آهن ـــ هڪ لڇمڻ ڪومل ۽ ٻيو قمر شهباز.
رسول کي سٺن افسانن جي ڏات مليل آهي. هن ڪتاب ۾ شامل افسانن جي باري ۾ ڪابه راءِ ڏيئي، مان اوها جي راءِ لاءِ تضاد جو سبب پيدا نه ڪندس.مان فقط ايترو چوندس ته رسول جا افسانا غور سان، توجهه سان ۽ همدرديءَ سان پڙهيا وڃن. رسول جا افسانا انهن جي سمجهه کان بالاتر آهن جن جي عقل ۽ فهم تي تعصب جا پاڇا پيل آهن. ■

1979

ڪھاڻيون

لـهندڙ سج جي لام