ذڪر منٽو جي هڪ ڪهاڻيءَ جو
ان ڪهاڻيءَ ۾ 1942ع واري دور جو ذڪر ڪيل آهي، جڏهن هندستان جي عوام جي انگريز سامراج خلاف نفرت ۽ بغاوت عروج تي پهتل هئي. سياسي شعور رکندڙ پڙهيل ڪڙهيل طبقو ته ڇڏيو، مزور ۽ هاري به انگريز خلاف حقارت جو علم کڻي ميدانن، رستن، گهرن ۽ گهٽين ۾ ڪاهي پيا هئا. جن کان جلسن جلوسن، ۽ انگريزن جي ديسي پگهاردار فوج ۽ پوليس سان وڙهڻ نه پڄندو هو، سي پاڻ ۾ ڪچهريون ڪري انگريزن خلاف پنهنجي ڌڪار ۽ نفرت جو اظهار ڪندا هئا. ان ڪهاڻيءَ جو سمورو پس منظر سياسي آهي. بيحد طاقتور ۽ سهڻي ڪهاڻي آهي، (اها ٻي ڳالهه آهي، ته اسان جا هٿ ٺوڪيا سنڌي نقاد ان ڪهاڻيءَ کي نعريبازي سڏيندا.)
ڪهاڻي ”نيا قانون“ جو مرڪزي ڪردار هڪ ٽانگي وارو آهي، جنهن کي انگريزن لاءِ بي انتها نفرت آهي. هو ڪنهن جي واتان ٻڌي اچي ٿو، ته هندستان لاءِ ”نئون قانون“ ٺاهيو ويو آهي، جنهن مطابق هندستان جي عوام کي اڳ کان وڌيڪ بنيادي حق ڏنا ويا آهن. هو اها خبر پنهنجن ساٿي ٽانگي وارن کي ٻڌائي ٿو، ۽ چوي ٿو ته هو هينئر انگريزن کي ڪٿ ۾ نه آڻيندو ۽ کين ڏسي رهندو. ڪجهه دور انديش دوست کيس صلاح به ڏين ٿا، ته مولائي مڙي وڃ، ڪجهه به نه بدليو آهي، ڪوبه نئون قانون نه ٺهيو آهي. ماٺ ڪري ويهي رهه ـــ غريب آهين، مارجي ويندين!
پر ٽانگي وارو جنوني هو، سو ڪٿان ٿو ماٺ ڪري ويهي. هڪڙي انگريز عملدار کي ٽانگي ۾ ويهارڻ کان انڪار ڪيائين. انگريز باهه ٿي ويو ـــ هن خواب ۾ به نه سوچيو هو، ته ڪڏهن ڪو ڪارو هندستاني کيس ٽانگي ۾ چاڙهڻ کان انڪار ڪندو! هن لڪڻ کڻي ڦيهي رکيو. ٽانگي وارو به انگريز تي ڏاڪا ٻڌي چڙهي ويو. اهڙي ڌمال ڪڍيائينس جو پوليس وارا ڊوڙندا آيا، ۽ انگريز بهادرکي بچائي ٽانگي واري کي ٿاڻي تي وٺي ويا. ٽانگي واري گهڻيون ئي رڙيون ڪيون، ته بابا نئون قانون ٺهيو آهي. انگريزن جو زور ٽٽو آهي! پر ٿاڻي تي ڪنهن به سندس ڳالهه کي اهميت نه ڏني. موچڙا هڻي لاڪپ ۾ بند ڪري ڇڏيائونس.
مان سوچيان ٿو، منٽو جي ڪهاڻيءَ ۾ جيڪڏهن سنڌ جي هاريءَ جي وڏيري جي ظلم ۽ ستم خلاف بغاوت جو ذڪر ڪيل هجي ها ۽ ان ڪهاڻيءَ جو مرڪزي ڪردار ٽانگي واري بدران ڪو هاري هجي ها، ۽ اُهو هاري ڪنهن وڏيري کي بٽئي ڏيڻ کان انڪار ڪري ها، ته پوءِ ڪهاڻي آخر ۾ ڪهڙو تاثر ڇڏي ها! ■
1974