اياز تي اُلرون
دنيا جي وڏن اديبن سختيون سٺيون آهن ـــ تڪليفون برداشت ڪيون آهن. هو جيلن ۾ ويندا رهيا آهن ـــ ڦاسيءَ جي تختن تي چڙهندا رهيا آهن ـــ روشنيءَ کي پنهنجي سر جو نذرانو ڏيندا رهيا آهن. سندن ڪتاب ۽ تحريرون ضبط ٿينديون رهيون آهن. اهڙا اديب وقت تي پنهنجي عظمت جي ڇاپ هڻي ڇڏيندا آهن. هنن جي باري ۾ سڄي ملڪ ۾ چؤٻول هلندو رهندو آهي ـــ هنن متعلق قراردادون پاس ڪيون وينديون آهن. سندن هر فعل ۽ عمل جو جائزو ورتو ويندو آهي. وڏن اديبن جي هڪ سڃاڻپ اها به ٿيندي آهي، جو سندن مخالف ۽ ويري کين نظر انداز ڪري نه سگهندا آهن، وڏن اديبن جي ٻي سڃاڻپ اها به ٿيندي آهي جو جاهل، ڄٽ، ڇسا ۽ ڄامڙا هنن متعلق فتوائون صادر ڪندا آهن.
ٻئي قسم جي اديبن ۾ مون جهڙا سطحي ۽ معمولي سرت سمجهه وارا اديب شامل هوندا آهن هو ڏات کان وانجهيل، بنيادي طرح اڻپڙهيل، اندران بلڪل خالي ۽ ذهني طرح ڀوڪ ٿيندا آهن. سندن کوپڙين ۾ معجزن جي ڏندڪٿائن کان سواءِ ٻيو ڪجهه نه ٿيندو آهي. هو ادب ۾ محض تگڙمبازيءَ سان پنهنجي وجود کي برقرار رکي سگهندا آهن. ان گروپ جا ڪجهه اديب مذهب کي ادب جي نالي ۾ استعمال ڪندا آهن ۽ ان هيراڦيريءَ ۾ وڏي مهارت حاصل ڪري وٺندا آهن. هنن وٽ مذهب کي استعمال ڪرڻ کان سواءِ ٻيو ڪجهه نه هوندو آهي. هو جيڪڏهن مذهب کي استعمال ڪرڻ جي چالاڪي نه ڪن، ته هوند کين پڙهڻ وارو هڪ ڄڻو به جيڪر ملي نه سگهي!
اڄڪلهه الاءِ ڪيترا ٽٽون ٽوپڻ پيدا ٿي پيا آهن، جن وٽ مذهب مسڪين کي استعمال ڪرڻ کان سواءِ ٻيو ڪجهه به ڪونهي. انهن مان ڪي سبيل آهن، ڪي حافظ آهن، ڪي موسيٰ آهن، ڪي ظهير آهن ۽ ڪي ڊوگر آهن ـــ ۽ الاءِ ڪهڙا ڪهڙا ڄامڙا، رجعت پسنديءَ جي گٽرن جا ڪيئان آهن، جيڪي مذهب غريب کي تلوارون ۽ نيزن تي کڻي ادب ۾ هنبوڇيون هڻڻ لاءِ نڪري پيا آهن.
مٿئين گروهه مان هڪ ڄڻي جو نالو آهي عبدالڪريم عابد. سندس سموري عمر اياز جي قد گهٽائڻ ۾ گذري ويئي آهي هن ”افريشيا“ نالي هڪ غير معروف ۽ رجعت پسندن جي نئين هفتيوار پليندي ۾ شيخ اياز خلاف پنهنجي پست ذهنيت جو مظاهرو ڪندي ذوالفقار علي ڀٽي کي چيو آهي ته سائين توهان جا صلاحڪار بلڪل بيوقوف آهن. مان عقلمند آهيان. منهنجي ڳالهه کي پٿر جو ليڪو سمجهيو. مان افلاطون ثاني آهيان. مان ٿو توهان کي صلاح ڏيان ته سنڌ يونيورسٽيءَ مان شيخ اياز کي هٽايو ۽ اتي رجعت پسندن ۽ جماعت اسلاميءَ جي حوارين جي مرضيءَ ۾ صلاح سان ٻيو ڪو وائيس چانسلر مقرر ڪيو. ڏسجي ته ڪڏهن ٿو عبدالڪريم عابد کي وزيراعظم جو خاص صلاحڪار مقرر ڪيو وڃي!
جيڪي به رجعت پسند شيخ اياز خلاف ڳالهائي رهيا آهن، تن شيخ اياز کي نه پڙهيو آهي، ۽ نه ئي کين سنڌ يونيورسٽيءَ جي ماحول جي سڌ آهي. مون کي ڊاڪٽر نبي بخش خان بلوچ لاءِ بيحد عزت آهي، عقيدت آهي. مان کين علم ۽ تاريخ جي اينسائيڪلو پيڊيا مڃيندو ۽ سڏيندو آهيان. پر صاحبو، ڊاڪٽر صاحب سنڌ يونيورسٽيءَ جي ٽهڪندڙ نئين نسل کي سنڀالي نه سگهيو. شاگرد سندس ضابطي کان ٻاهر هئا. ڊاڪٽر صاحب هميشه پنهنجا پلئو شاگردن جي سياست کان آجا رکندو آيو. موجوده دور ۾ ڪوبه وائيس چانسلر ”واچ ٽاور“ ۾ ويهي شاگردن کي ضابطي هيٺ آڻي نه ٿو سگهي. وائيس چانسلر کي شاگردن ۾ بيهي سندن مسئلن کي سمجهڻو آهي، ۽ سندن مسئلن کي حل ڪرڻو آهي. اهڙي طرز عمل لاءِ وائيس چانسلر اهڙو هجي جيڪو شاگردن لاءِ اوپرو ۽ اجنبي نه هجي. شيخ اياز سموري پاڪستان ۾ واحد شخص آهي جيڪو سنڌ جي شاگردن ۾ هر دلعزيز آهي. هو شاگردن ۾ عزت ۽ احترام سان ڏٺو ويندو آهي. هو سنڌ جي نوجوان نسل لاءِ اوپرو ۽ ڌاريو نه آهي. هو نوجوانن لاءِ سونهو آهي، روشنيءَ جو مينار آهي.
عبدالڪريم عابد ۽ سندس جماعتي ڇيلا ڇا ٿا چاهين! هو چاهين ٿا ته سنڌ يونيورسٽيءَ جي شاگردن سان حڪومت ٺاهه ڪرڻ بدران Show down ڪري. هٿيارن پنوهارن سان جهنجهي ڪنهن اوپري ۽ غير معروف شخص کي سنڌ يونيورسٽي جو وائيس چانسلر مقرر ڪيو وڃي ۽ شاگردن جي احتجاج تي شاگردن کي گولين جو نشانو بنايو وڃي. شاگردن کي جنگ تي آماده ڪيو وڃي. جماعتي ٺڳن جي اها اسڪيم اسان کان لڪيل نه آهي. سنڌ يونيورسٽيءَ ۾ ٺاپر آڻڻ بدران هو چاهين ٿا ته شاگردن کي ڇيڙيو وڃي. ڪو رجعت پسند وائيس چانسلر مقرر ڪيو وڃي، ۽ جيڪڏهن ڪو هنگامو ٿئي ته شاگردن کي ٽينڪن سان ماريو وڃي!
جماعت اسلاميءَ جا آدمخور بنگال جو ڊرامو سنڌ ۾ کيڏڻ جون خونخوار تياريون ڪري رهيا آهن. کين لغام ڏنو وڃي. ■
1976