ليکڪ ۽ سرحدون
ڳالهه پئي ڪيم هندستاني اديبن جي جيڪي لاڳيتو پاڪستان اچي رهيا آهن. گذريل مهيني رام لعل آيو هو. رام لعل افسانه نگار آهي. پاڪستان ۾ اردو اديبن عام طرح، ۽ ڪراچيءَ ۾ خاص طرح سندس آڌر ڀاءُ ڪيو. اخبارن ۾ رام لعل تي مضمون لکيا ويا. رام لعل جي اعزاز ۾ جيڪي تقريبون ڪيون ويون، اخبارن ۽ رسالن انهن تقريبن جا مفصل احوال ڏنا.
رام لعل جي وڃڻ کان پوءِ جگن ناٿ آزاد اڄ ڪلهه پاڪستان آيل آهي. کيس اڪيڊمي آف ليٽرس سرڪاري طرح گهرايو آهي. سٺو رجحان آهي. سياستدان قومن ۾ نفرتون ۽ تفرقو وجهندا آهن. سياستدان قومن کي هڪ ٻئي کان پري ڪري ڇڏيندا آهن. اديب ۽ شاعر قومن کي هڪ ٻئي جي قريب ڪندا آهن. اديب ۽ شاعر محبتون ۽ الفتون ونڊيندا ۽ وراهيندا آهن. تنهن ڪري اديبن ۽ شاعرن جو اچڻ وڃڻ چاهتن جي پرورش ڪندو.
ڪجهه عرصو اڳ (ڏهاڪو کن سال اڳ) ڪجهه سنڌي اديب هندستان کان پاڪستان آيا هئا ته ڪجهه اخبارن هاءِ گهوڙا لائي ڏني هئي. ڪجهه مخصوص رسالن ۾ ان قسم جا مضمون لکيا ويا هئا، جن ۾ صاف طرح لکيو ويو هو ته سنڌي اديب اکنڊ ڀارت يا سنڌوديش ٺاهڻ جي تياري ڪري رهيا آهن. انهن رسالن ۽ اخبارن جي پروپئگنڊا جو ان وقت جي حڪومت نوٽيس ورتو. پگهاردار محڪمن، جن جو ڪم ئي الزامن جون فهرستون ٺاهڻ آهي، رپورٽون تيار ڪيون. وٺ وٺان ٿي ويئي. نتيجو اِهو نڪتو جو هندستان جي سنڌي اديبن وري پاڪستان جو رخ نه ڪيو.
سنڌي ادب جو چڱو خاصو حصو هندستان ۾ تحرير ٿي رهيو آهي. رسالا ۽ ڪتاب ڇپجي رهيا آهن. اهو ممڪن نه آهي جو سياسي اختلافن سبب هڪ ملڪ ۾ پيدا ٿيندڙ ادب کي ٻئي ملڪ ۾ رد ڪيو وڃي. ڪرشن چندر جا جيترا پڙهندڙ هندستان ۾ آهن، ان کان وڌيڪ پڙهندڙ پاڪستان ۾ آهن، سنڌي ادب جا تمام سٺا اديب هندستان ۾ آهن ـــ نارائڻ شيام، پوپٽي هيرا ننداڻي، موهن ڪلپنا، لعل پشپ، گنوسامتاڻي، ارجن، واسديو، ۽ انهن کانسواءِ سدا حيات ڪوي ماسٽر چندر ۽ پروفيسر رام پنجواڻي وغيره. اهي سڀ آرٽسٽ آهن. فنڪار آهن. انهن لاءِ به در کوليا وڃن. کين اچڻ ڏنو وڃي. مان يقين سان لکي سگهان ٿو ته لڇمڻ ڪومل ۽ مان نه اکنڊ ڀارت ٺاهي سگهنداسين، ۽ نه ئي ڪي ٻيو. اسين خوابن جا مسافر محبت ونڊيندا آهيون ــــ چاهتون وراهيندا آهيون. اسين عشق جا راکا آهيون. پيار تي لبيڪ چوندا آهيون. ■
1980