سونهري اصول
آغا محمود کي مان نه سڃاڻان. سمجهان ٿو، مرحوم نوجوان هو. اڄوڪي دستور کان اڻ واقف هو. شايد جذباتي هو ـــ تنهن ڪري اندر جي اُڌمن کي عقل جي رانديڪن سان ريجهائي نه سگهيو. مري ويو. ريل جي پٽي تي ليٽي پيو. ٽڪر ٽڪر ٿي ويو. وڍجي ويو. بيحس، بيدرد، ٻوڙي ۽ گونگي معاشري ۾ پنهنجي احتجاج جي صدا ڇڏي ويو! بيوقوف هو. نادان هو. اڻڄاڻ هو. کيس خبر نه هئي، ته فنڪارن، اديبن ۽ مصورن جي موت کان اڳ ۽ سندن موت کان پوءِ اسان جي معاشري ۾ ڪنهن به صدا جي وجود کي تسليم نه ڪيو ويندو آهي.
اسان جي معاشري ۾ مصورن فنڪارن، اديبن، شاعرن، ۽ صحافين لاءِ زنده رهڻ جا بنيادي اصول ايجاد ڪيا ويا آهن. انهن اصولن تي عمل ڪرڻ ۾ سندن بهبودي آهي، ۽ انهن اصولن سان انحراف سندن موت!
متان ٻيو ڪو آغا محمود آپگهات جو ارادو ڪندو هجي، تنهن ڪري، مان فنڪارن ۽ اديبن لاءِ زنده رهڻ جا بنيادي اصول مختصر نموني بيان ڪرڻ ضروري سمجهان ٿو.
ڪنهن به مصور لاءِ لازمي آهي ته وڏيون مڇون رکائي ۽ پنهنجي چوطرف سهڻين ڇوڪرين جو جهرمٽ گڏ ڪري. ڪنهن صحافيءَ کي کارائي پيئاري پنهنجي باري ۾ تعارفي مضمون لکائي. ان کان پوءِ اميرن، وزيرن کي پنهنجيون ٺاهيل ڪجهه تصويرون مڙهائي، تحفي طور پيش ڪري. ان مرحلي کان پوءِ ڪنهن به آرٽس ڪائونسل يا گيلريءَ جي صاحبلوڪ کي فنڪار لاءِ در بند ڪرڻ جي همت نه ايندي. فنڪار جي، مصوريءَ جي معيار مطابق ڪهڙي حيثيت آهي؛ ان کي ڪوبه نه ڏسندو! ڪونه ڪو وڏو صاحب ريشمي فيٿو ڪپي، سندس تصويرن جي نمائش جو افتتاح ڪندو. آغا محمود انهن اصولن تي نه هليو. معاشري جي ناقدريءَ کان مايوس ٿيو. ريل جي پٽي تي ليٽي پيو. وڍجي ويو.
اِهي اصول منهنجا آزمايل آهن. مثال طور، مان صدر اسڪندر مرزا جي دور ۾ اسڪندر مرزا جي تعريف ۾ مضمون لکندو هوس، ۽ پنهنجي جريدي ۾ سندس تصويرون ڇاپيندو هوس، ۽ قلم جي عظمت جا قسم کڻندو هوس.ان کان پوءِ جڏهن ايوب خان اقتدار ۾ آيو، تڏهن ايوب جي ساراهه جا ڍڪ ڀريندو هوس، ۽ تڏهن به قلم جي عظمت جو قسم کڻندو هوس. ايوب ويو. يحيٰ خان طاقت ۾ آيو. مون سندس ساراهه ۾ سرخيون ڀري ڇڏيون. کيس قوم جو بچائيندڙ سڏيم، ۽ قلم جي عظمت جو قسم کڻندو رهيس. يحيٰ ويو، اڄ ڪلهه مان موجوده دور جي حاڪمن جي شان ۾ قصيدا لکي رهيو آهيان، ۽ قلم جي عظمت جو قسم کڻي رهيو آهيان. ان اصول تي هلندي مان هميشه سرخرو ٿيو آهيان. يقين ڪريو، ماڻهن جو حافظو ڪمزور ٿيندو آهي هو اسان جي ماضيءَ کي هميشه وساري ڇڏيندا آهن، ۽ فقط زمان حال جو شڪار ٿيندا رهندا آهن.
مان وڏو ڪوڙو ۽ ڏٽئي آهيان. اها منهنجي ڪاميابيءَ جي ڪنجي آهي. مان صدر اسڪندر مرزا کان وٺي، ويندي صدر فضل الاهيءَ تائين، هر دور ۾ پڙهندڙن کي يقين ڏياريندو رهيو آهيان ته مان سچ جو پرستار آهيان ـــ سچ جو پرچارڪ آهيان.
تاريخ جي هر دور ۾ جنهن به سچ جو ساٿ ڏنو آهي، تنهن تڪليفن جو منهن ڏٺو آهي. مون ڪڏهن به تڪليفن جو منهن نه ڏٺو آهي. هر دور ۾ مزي ۾ رهيو آهيان. هيرا ڦيري ڪندو رهيو آهيان. ماڻهن
ـ جي ڪمزور حافظي جو فائدو وٺي، مان هميشه سچ سان ساٿ نڀائڻ جي دعويٰ ڪندو رهيو آهيان. بس، هڪ ڳالهه کان ڊڄندو آهيان، ته ماڻهو ڪنهن ڏينهن منهنجي جريدي جا گذريل شمارا شل ڏسي نه وٺن! ڊڄندو آهيان، ته هو منهنجي جريدي ۾ اسڪندر مرزا، ايوب خان ۽ يحيٰ خان جون تصويرون ۽ منهنجا ايڊيٽوريل ڏسي ۽ پڙهي نه وٺن! الله ۾ آسرو اٿم! رب سڻائي ڪندو!
جيڪو به اديب، شاعر، صحافي، ۽ فنڪار سونهري اصولن تي عمل ڪندو، سو آغا محمود وانگر ريل هيٺان وڍجي نه مرندو، بلڪه هر دور ۾ مزا ماڻيندو. ■
1975