ڪڏهن منجهه ڪوٽن
پيارا طارق
هي خط بي انتها گُهٽ ۽ ٻُوسٽ جي احساس مان لکي رهيو آهيان. هي خط پابندين جي احساس مان لکي رهيو آهيان. هيءُ خط پريشاني ۽ پشيمانيءَ جي احساس مان لکي رهيو آهي. ڪوٽ آهن، ڪڙا آهن، ۽ مان توکي خط لکي رهيو آهيان.
هيءَ خط تنهنجي لاءِ آهي. هيءُ خط سهڻيءَ جي لاتعداد پڙهندڙن لاءِ آهي، جن سان تو منهنجي نمبر متعلق واعدا ڪيا، پر اُهي واعدا منهنجين ڪوتاهين سبب وفا ڪري نه سگهيو آهين، مان ڏوهي آهيان، مون کي پنهنجي ڏوهه جو اعتراف آهي.
گذريل ويهن ڏينهن ۾ جيڪي ڪجهه مون سان ٿي گذريو آهي، سو توکان ڳجهو ناهي. گذريل ويهه ڏينهن مون ذليل ۽ خوار ٿيندي گذاريا آهن. گذريل ويهه ڏينهن مون ٺوڪرون کائيندي گذاريا آهن. گذريل ويهه ڏينهن مون انڌير نگريءَ ۾ ادب لاءِ انصاف ڳوليندي گذاريا آهن. ان عرصي ۾ جيڪي ڪجهه منهنجي مشاهدي ۾ آيو آهي، ۽ جيڪي ڪجهه مون سان ٿي گذريو آهي، ۽ گذري رهيو آهي، سو منهنجي ادبي زندگيءَ جي ميراث آهي. مان اها ميراث معاشري کي موٽائيندس. مان هيڪلو پنهنجي تجربي جو شاهد آهيان. مان ئي پنهنجي تجربي جي تلخين جو ڪاتب ٿيندس.
گذريل ويهن ڏينهن جي وٺ ـــ پڪڙ منهنجن نظرين کي پختو ڪري ڇڏيو آهي. مون کي يقين ٿي ويو آهي ته ايفرو ايشيائي، ۽ خاص ڪري سنڌ جي ليکڪن لاءِ تحرير جي آزاديءَ جي تمنا رڻ پٽ جو سفر آهي ــ
ڏکوين اهڃاڻ، ڪُلهي ڦاٽو ڪنجرو،
وڃن گندر گڏيون، لوڪ نه آڇن پاڻ،
سورن اسـان سـاڻ، نــنــڍيـئي نــيهه ڪــيـــو.
عام طرح، سنڌي اديب غيرتمند هوندو آهي، ۽ ادب جي اعليٰ قدرن جو پرستار هوندو آهي. هو ثنا خوانيءَ بدران قلم کي دل ۾ ٽنبي، هميشه لاءِ خاموش ٿي ويندو آهي، پر ادب جي تقاضائن کي نه لڄائيندو آهي. گذريل ويهن ڏينهن ۾ رکي رکي منهنجي آڏو اهو ئي مسئلو ايندو رهيو آهي، ته مان هميشه لاءِ خاموش ٿي وڃان، يا پنهنجي ضمير ۽ ڌرتيءَ سان سچو رهي لکندو رهان، ۽ ان جي عيوض پنهنجي ڪٽنب سميت بيروزگاري، بک، ۽ افلاس جي اجگر آڏو ذبح ٿي وڃان! اهو مسئلو فقط منهنجو مسئلو ناهي. اهو مسئلو ايفرو ايشيا جي انهن سمورن ليکڪن جو مسئلو آهي، جيڪي ڪنهن به قيمت تي حالتن سان ٺاهه ڪرڻ لاءِ تيار ناهن.
طارق، مان اڃا جيئرو آهيان، پر منتشر ٿي ويو آهيان. مان پنهنجي وجود جا ٽڙيل پکڙيل حصا ميڙي رهيو آهيان. مان گم ٿيل، ۽ ڪومايل گلن جو تبسم ڳولي رهيو آهيان. مون کي سچل واري اڻانگي عشق جي تلاش آهي. زندگيءَ جي قدرن متعلق منهنجا ڪي پنهنجا نظريا آهن. انهن نظرين جي اظهار جو مون کي ويهين صديءَ جي سڌريل ۽ بين الاقوامي قانونن مطابق حق آهي. اها ٻي ڳالهه آهي ته اڄ ڪلهه حق جي تقاضا منهنجي خلاف سڀ کان وڏو الزام آهي. مون کي سڌو سنئون مصلحت جي سوريءَ تي لٽڪائڻ وارا قلندر لعل شهباز جي چوهن کي شرمندو ڪري رهيا آهن.
منهنجي خلاف جيڪو غبار اُٿيو آهي، سو لٿو ناهي. ڊيموڪليس جو خنجر، جيڪو ڪچي ڌاڳي ۾ منهنجي مٿان لٽڪايو ويو آهي، سو اڃا ٽٽو ناهي. منهنجا پساهه، جيڪي گذرندڙ هر گهڙيءَ سان گڏ ختم ٿي رهيا آهن، سي کُٽا ناهن. نه مون پنهنجي سيني آڏو بچاءَ لاءِ ڪا ڍال جهلي آهي، ۽ نه سنگينون پنهنجي جاءِ تان پري ٿيون آهن. نه مون ڪا پناهه ورتي آهي، ۽ نه ئي گولي هلائڻ وارا پنهنجي هوڏَ تان لٿا آهن. منهنجا هٿ ننڍا آهن. مان انصاف جي ساهميءَ جي ڪاڻ ڪڍي نٿو سگهان. مان هن وقت ٿامس ڪارلائل جي ٻڌايل لمحن جي پولار ۾ قابو آهيان. مان ٻٻر جي وڻ هيٺان ويٺو آهيان، ۽ ڳاڙهن ٻيرن لاءِ واجهائي رهيو آهيان. مون کي ان شخص جي ڪهاڻي لکڻي آهي، جنهن نانگ ڦڻ ۾ مڻيان ڳولڻ جي بيوقوفي ڪئي هئي.
سهڻيءَ جو هيءُ، جولاءِ وارو پرچو نمبر ٿي نه نڪتو آهي، تنهن لاءِ تنهنجي بدران مان سهڻيءَ جي پڙهندڙن کان معافيءَ جو طلبگار آهيان. مهربان پڙهندڙ منهنجين مجبورين ۽ روح تائين ڪڙو ڪندڙ آزمائشن کي محسوس ڪندي، مون کي بخشي ڇڏيندا. مان آگسٽ جي پرچي لاءِ توکي ڪجهه ڪهاڻيون، مضمون ۽ انٽرويو ڏيندس. پر تون طارق، نمبر لاءِ ڪوبه واعدو نه ڪجانءِ. اسان سڙهه لاٿا ناهن، ۽ واءُ جي سنوت جي ڪا سُڌ ڪونهي. ڪا خبر ڪونهي، ته غوراب ڪڏهن، ۽ ڪهڙي ڪُن ۾ غرق ٿي ويندو.
تنهنجو
1973