ادب ۽ نعريبازي
”ادب ۾ نعريبازي ڪندو هو. جک ماريندو هو.“
”ڀلا دوستو وسڪي؟“
”بڪواس لکندو هو. فقط نعريبازي.“
”۽ چارلس ڊڪنس جي باري ۾ ڪهڙو خيال اٿئي؟“
”ادب ۾ سياست لکندو هو. فرينچ ريو وليوشن جون ڳالهيون ڪندو هو. نعريبازي ڪندو هو.“
”البرٽ ڪاميو؟“
”وڏو شر پسند هو. لکندو هو، ته وڙهندو به هو. اصل ڪٽر نعريباز اديب هو.“
”۽ سارتر؟“
”وڏو بدمعاش آهي. اديب ٿي ڪري ملڪ جي سياست ۾ عملي حصو وٺندو آهي. فرانس جي نعريباز اديبن جو بابو آهي. ادب ۾ اِنگزسٽينشلزم جون ڳالهيون ڪندو آهي.“
”چڱو ڀلا، هيمنگوي جي باري ۾ ڇا ٿو چوين؟“
”هو اديب نه، پر داداگير هو. باڪسنگ، ۽ بل فائيٽنگ جو مداح هو. سول وار ۾، ۽ مهاڀاري جنگ ۾ حصو ورتائين. زخمي ٿيو. اديب گوريلو نه هوندو آهي. هو شودو لکڻ سا گڏوگڏ وڙهندو به هو.“
”بورس پلسٽرنڪو جي باري ۾ ڪهڙو رايو اٿئي؟“
”هو پيدائشي نعريباز اديب هو. سياسي ادب لکڻ سبب جيل ڪاٽيائين، تڪليفون ڏٺائين. آخر ۾ عذاب سهندي مري ويو.“
”۽ اليگزينڊر سولزهنستن جي لاءِ ڪهڙو رايو اٿئي.“
”سمورن ناولن ۾ سياست جي اُپٽار ڪئي اٿائين.“
وڏو بڪواس ۽ نعريباز ليکڪ هو. مون سندس ٻه ناول، ”ڪينسر وارڊ،“ ۽ ”ون ڊي ان دي لائيف آف ايوان،“ پڙهيا آهن. سياست سان ڀرپور آهن.“
”۽ ڀلا، آرٿر ڪوئيسلر جي باري ۾ ڇا ٿو چوين؟“
”هن کان وڌيڪ نعريباز ناول نويس انگريزي ادب ۾ اڄ تائين پيدا ئي نه ٿيو آهي. لکندو هو. سياست ۾ حصو وٺندو هو، ۽ گوريلن سان ڪم ڪري، گسٽاپو سان وڙهندو هو. سندس ڪتاب، ”اسڪم آف دي ارٿ“ پڙهي ڏس!“
”۽ جيمس بالڊون؟“
”آمريڪا جو شيدي ناول نويس! وڏو نعريباز آهي. فقط ڏتڙيل شيدين جي حقن لاءِ سياسي ڪهاڻيون، ۽ ناول لکندو آهي، ڌوڙ پائيندو آهي.“
”ڪرشن چندر جي باري ۾ ڪهڙو خيال اٿئي؟“
”اردو ادب ۾ نعريباز ادب جو ابو آهي. وڏو بدمعاش آهي. ورهاڱي جهڙي سياسي موضوع تي ناول ۽ افسانا لکيا اٿائين. بڪواس ڪئي اٿائين.“
”۽ روح رهاڻ رسالي جي باري ۾ ڇا ٿو چوين، جنهن تي 1968ع ۾ مارشل لا حڪومت بندش وڌي هئي؟“
”وڏو بڪواس ۽ واهيات رسالو هيو، سياسي ادب سان ڀريل هوندو هو. ون يونٽ خلاف ڪهاڻيون ۽ شعر ڇاپيندو هو. سنڌي ماڻهن ۾ سياسي شعور ۽ حقن لاءِ جدوجهد جو جذبو جاڳائيندو هو. اصل، نعريباز سان ڀريل هوندو هو، منهنجا سائين.“
”اوهان جي خيال موجب ادب ۾ سياسي موضوع تي لکڻ، نعريبازي آهي؟“
”بلڪل نعريبازي آهي. اهڙي ادب کي ادبي اوسر ۾ هرگز شمار نه ڪجي.“
”ان لحاظ کان، يعني نعريبازي جي ليبل هيٺ اوهان ويهين صديءَ جو ڪل ڪيترو ادب خارج ڪري ڇڏيندا؟“
”گهٽ ۾ گهٽ اسي سيڪڙو!“ ■
1974