سکر ۾ هڪ سنڌيءَ سان ملاقات
سکر سنڌين جو شهر آهي. سنڌي، جيڪي روڏ آهن، ڏڏ آهن، آرام پسند ۽ سست آهن. مهراڻ جون موجون سکر کي پسائينديون رهيون آهن، پر سنڌين جا سڪل ذهن صدين کان ٺوٺ آهن. سنڌوءَ جي رواني سنڌين جي خيالن ۾ نوان لاڙا آڻي نه سگهي آهي. سندن سوچ ۽ ويچار جو معيار عربن جي جهالت واري زماني سان ملندڙ جلندڙ آهي. مروٽيل مُڇ سندن شان ۽ عورت جي مجبوري سندن آن جي ڪسوٽي آهي.
اهڙي ئي هڪ سنڌيءَ سان پنهنجي دوست جي آفيس ۾ ملاقات ڪيم. مشين سان تراشيل سندس ڏاڙهي مڇ خطرناڪ حد تائين وڏي نه هئس، پر تڏهن به چڱا چوکا سندس رعب ۾ ريڙهيون پائڻ لاءِ تيار ٿي ويندا. مٿي تي ڪراڪولي ٽوپي، جسم تي بوسڪيءَ جي قميص ۽ ويڪري ڪالر وارو ڪوٽ، پاجامي نما پتلون ۽ پيرن ۾ زريءَ سان پشاوري چمپل پيل هئس. ها، اکين تي عينڪ به هئس. ائين نه هو ته ڪا نظر گهٽ هئس؛ پر عينڪ فقط ان ڪري چاڙهي هئائين جيئن ڏسڻ ۾ پڙهيل ڳڙهيل نظر اچي. بدقسمتيءَ سان هئو به پڙهيل ڳڙهيل.
مان جنهن وقت آفيس ۾ پهتس، ته ڪنهن ڳوڙهي مسئلي تي خوب گرما گرم بحث هلي رهيو هو. عليڪ سليڪ ۽ تعارف کان پوءِ ٻيهر بحث ڇڙيو. آفيسن ۾ ڪم بدران بحث هلندا رهندا آهن، اها ڪا وڏي ڳالهه ڪونهي. ڪراچيءَ جي آفيسن ۾ قوالن جهڙا آفيسر ۽ ڪلارڪ ڪاريون شيروانيون پائي ايندا آهن. پان چٻاڙيندا ۽ شمع معمه حل ڪندا آهن. منهنجي دوست جي آفيس ۾ بحث هلي رهيو هو، تعجب نه ٿيم.
بحث جو موضوع هو، اسلام ۾ چئن شادين جي اجازت! مرزا، جيڪو ساڳي آفيس ۾ ڪم ڪندو آهي، تنهن ٽيبل تي وزني مڪ وهائيندي چيو:
”اڙي ميان، اسلام چئن شادين جي اجازت ڏني آهي، ته ان سان هڪ سخت شرط به شامل ڪيو آهي.“
سنڌيءَ قوم جي Specimen پنهنجي ڪرا ڪولي ٽوپي نڪ تي رکندي چيو. ”شرط! ڪهڙو شرط؟“
”ته چئني زالن سان هڪ جهڙو برتاءُ ڪجي.“ مرزا جواب ڏنو ۽ داد وٺڻ لاءِ اسان ڏانهن ڏٺائين. پر هو صاحب به مڃڻ وارو نه هو، سنڌي هو، ڏاند گاڏيءَ جهڙو قدامت پسند هو. وراڻيائين:
”ان شرط ۾ ڇاهي؟ آسان آهي.“
”واهه“ مرزا ذري گهٽ رڙ ڪئي. ”هڪ انسان لاءِ اهو ناممڪن آهي ته هو پنهنجن چئن زالن سان هڪجهڙو برتاءُ ڪري.“
”ڇو ناممڪن آهي؟“
”ڇو جو انسان فطرتا ڪمزور آهي.“
”ڪيئن؟“
”اڙي ميان، ڏٺو نه اٿئي، ته هڪ ماءُ جنهن کي چار پٽ هوندا آهن، سا منجهائن هڪ کي وڌيڪ چاهيندي آهي. چاهڻ به برتاءُ ڪرڻ ۾ شامل آهي. جيڪڏهن ماءُ پنهنجي اولاد سان هڪ جهڙو برتاءُ ڪري نٿي سگهي ته پوءِ اهو انسان لاءِ قطه ناممڪن آهي ته هو پنهنجن زالن سان هڪ جهڙو برتاءُ ڪري.“
سکر جو سنڌيءَ باهه ٿي ويو ـــ ان عينڪ جا شيشا اگهندي چيو،
”عورت سان موچڙي جهڙو برتاءُ ڪجي ـــ هڪ جُتي کسي ته ٻي آڻجي.“
”عورتن ۾ مائرون ۽ ڀينرون به ته هونديون آهن.“
”حد کان ته نه وڌ مسٽر مرزا ـــ مان زالن، يعني جوئرن جي ڳالهه ڪري رهيو آهيان.“
”ها، ها، انهن ۾ ڪي ڪنهنجون ڌيئر هونديون، ڀينر هونديون، مائر هونديون.“
”تون ته يار ڳالهه کي ئي ڦيرائي وئين ـــ ڳالهه هئي برتاءُ جي.“
”برابر“ مرزا وراڻيو. مان ۽ منهنجو دوست، ٻنهي جي بحث کي صبر سان ٻڌي رهيا هئاسين ـــ سنڌي صاحب وراڻيو.
”مون کي چار زالون آهن، مان چئني سان هڪ جهڙو برتاءُ ڪندو آهيان.“
”ڪيئن؟“
”هڪ جهڙا وڳا وٺندو آهيان، هڪ جهڙا چمپل ۽ هڪ جهڙيون سڳيون.“
”واهه واهه“ منهنجي زبان مان ازخود نڪتو.
”هڪڙي ماروٽ آهي، ٻي پڦاٽ، ٽين ماسات ۽ چوٿين سئوٽ.“
”واهه واهه“
”رات جو موٽان ته ٻه ٻانهن ۽ ٻه ٽنگن کي زور ڏينديون آهن. ڪجهه دير کان پوءِ جنهن جي مرضي پوندي آهي، سا ترسندي ۽ ٻيون وڃي پنهنجي بسترن تي ڪرنديون آهن.“
”سبحان الله“
”سائين“ هينئر هو صاحب اسان سان مخاطب ٿيو. ”سنڌي عورتون آهن سٻاجهيون ۽ نماڻيون، اصل چون چان نه ڪن ـــ سڄو ڏينهن جانورن وانگر وهنديون آهن، پر ٻڙڪ به نه ڪڇنديون آهن.“
”الله صبر جي توفيق ڏئين.“ منهنجي دوست چيو.
”ها سائين“ هن وراڻيو ـــ ”مون رکيو به ڪرڙي نظر ۾ اٿن، مجال آهي جو اک کڻن ـــ اڃا تائين رئي بدران اجرڪ اوڍينديون آهن ـــ جن چئن ڀتين ۾ ڄايون ۽ نپيون، تن مان نڪري مون تائين آيون آهن ـــ منهنجي ڀتين مان نڪري قبرستان وينديون.“
اسان سڀيئي Specimen صاحب جي بيان تي حيرت ۽ اچرج مان ڏانهس ڏسڻ لڳاسين. هن عجيب فخر سان ٽمٽار لهجي ۾ چيو.
”اڃا نه ريڊيو ڏٺو اٿائون ۽ نه ريل گاڏي.“
”سنڌي عورتون آهن نه، تڏهن.“ مرزا چيو.
”ها، مان ساڻن موچڙي جهڙو برتاءُ ڪندو آهيان، مار به دل تي ڏيندو آهيان، پر هڪ جهڙي، ڪنهن کي به گهٽ يا وڌ نه، هڪ جيتري.“
”ها سائين، ويچاريون سنڌي عورتون آهن نه!“
هو صاحب وڃڻ لاءِ اٿي بيٺو ـــ مرزا کي اک هڻندي. چيائين ـــ ”اسان ته ٻاهر ئي کائي پي ڍءُ ڪندا آهيون.“
هو هليو ويو.
منهنجي دوست کان رهيو نه ٿيو ۽ چيائين ـــ ”۽ هنن جي عورتن کي راهڪ ڪڙمي ۽ نوڪر چاڪر کائي پي ڍءُ ڪندا آهن.“
”اڙي ميان بس ڪر“ مرزا منهنجي دوست جي وات تي هٿ رکندي چيو ـــ ”ٻڌي نه وٺي.“
”ڀل ٻڌي وٺي، ڇا ڪندو؟“
”سنڌي آهي، اجايو ڪارو ڪاريءَ جي چڪر ۾ چئني زالن کي ماري وجهندو.“
”۽ قانون؟“
”قانون هنن لاءِ ڪونهي.“ مرزا وراڻيو ـــ ”پر هن بدبخت جون چارئي عورتون نهايت شريف ۽ پاڪدامن آهن. ڪنهن به سندن نه آواز ٻڌو ۽ نه پلئه ڏٺو آهي.“
”ائين چئه نه ته هن حضرت سندن وجود کي نابوت ڪري ڇڏيو آهي.“ منهنجي دوست تلخ لهجي ۾ وراڻيو.
”ائين ئي کڻي سمجهه.“
سامهون سنڌو ڇوليون ماري رهيو هو. اورئينءَ پرتي، ڪاٺين ۽ سنڍن سان ڀريل هڪ ڏاند گاڏي چيڪاٽ ڪندي ٿي ويئي.■
1962