انقلابين جا اداس گيت

ھاڻي ھو اوستي (استاد) ابراھيم واري سيلون تي ويھي چرس ڀريل سگريٽ جا سوٽا ھڻندو آھي ۽ سامھون ڀت تي پنھنجي اڳوڻي ليڊر جي پراڻي پوسٽر ۾ لڳل اھا اڌ ظاھر تصوير ڏسندو آھي جنھن مٿان استاد جي ڇوٽوءَ ”شاھ رخ خان“ جو پوسٽر ھڻي ڇڏيو آھي. ”سنڌي جي نئين نسل جو ھاڻي ڪو چي گويرا يا ابوجھاد ھيترو نه ٿئي استاد! اھي فلمي ھيرا ئي وڃي سندن ھيرا ٿيا اٿئي.“ عھو نشي جي سرور مان ڳالھائيندي چوي ٿو. ھي نه لڙھندڙ نسل آھي نه اداس نسل آھي، ھي ته واريءَ جي ذرڙن جيان سنڌ جي مٺ مان کسڪي ويل نسل اھو نسل آھي جنھن خواب اڻيا، ھو انھن خوابن پٺيان ڊوڙيا ۽ کين سراب مليا. ”اسان ته عشق واري عمر جيلن ۾ يا روپوشيءَ ۾ گذاري ڇڏي، ھاڻي وري ڪا عشق ڪرڻ لاءِ تيار ناھي“ گنجو ٿي ويل اڳوڻو پارٽي سربراھ رات جي محفل ۾ افسوس سان چوي ٿو. حيدرآباد جي ريشم بازار ۾ ڪلف لڳل ڪاٽن پائي مڇن تي ھٿ ڦيرائي ھاڻي ھو رڳو بازاري عورتون تاڙي ٿو. ھو ڪنھن وقت ۾ پنھنجي تنظيم جي مليٽنٽ ونگ جو سربراھ ھوندو ھو. حيدرآباد جي ھوائن ان شخص کي به ته ڄڻ ونگ وجھي ڇڏيا آھن، جنھن کي ڀرسان ئي پنھنجي ڳوٺ ۾ ڪڏھن آرام ناھي آيو. سياست کان ٿڙي اچڻ کانپوءِ ھن پناھ اچي ڇوڪرين سان فون تي ڳالھائڻ ۾ ورتي ۽ ان ۾ به ھو ڀٽائي جا شعر ٻڌائيندو اٿن. ٽيليفون بوٿ تان ھڪ نئين ڇوڪريءَ کي فون ڪندي ھن چيو؛ ”ھلو مان منير ٿو ڳالھايان.“ پريان آواز اچڻ کانپوءِ وري چيائين ”اھو منير جنھن لاءِ ڀٽائي چيو آھي، ڏٺو ماھ منير....“ ھو اڄ به فرسٽريشن مارڻ لاءِ ٽيبلٽس کائيندو آھي. شايد ھر پاڙي جي ڌوٻيءَ وٽ سندس ڪپڙا پيا ھوندا آھن. رلي رلي ڪٿي نه ڪٿي رات رھي وري سڄو ڏينھن رلڻ. بيقراري ته ڏوڪريءَ ۾ سائيڪلن جو دڪان ھلائيندڙ حبيب سنڌيءَ کي به آھي جيڪو اڃا سکر سينٽرل جيل وڃڻ جي رومانس ۾ آھي ۽ ساٿين کان پڇندو آھي ته جدوجھد ڪڏھن ٿا ھلايو؟ دادوء جي اھا نوجوان عورت جنھنکي سندس ساٿي مذاق مان ” ڪراڙي ڪامريڊياڻي“ چوندا ھئا، ھاڻي لاڙڪاڻي واري سائڪياٽرسٽ وٽ اچي روئي ٿي، ”ڊاڪٽر صاحب مون کي الاءِ ڇا ٿي ويو آھي، سج لھي ٿو ڳڻتي ٿي پئي ٿي، سوچان ٿي ته اھو سج نه لھي، جو ھجي جيڪو ان سج کي لھڻ نه ڏئي، پر جڏھن سج لھي وڃي ٿو ته مون کي روئڻ اچي ٿو. اھو مون کان برداشت نٿو ٿئي.“ ھاڻي ھوءَ ان پرس ۾ انڊيرال ٽيبليٽس رکي ٿي جنھن ۾ ھوءَ ڪنھن دور ۾ ڪتاب ۽ پسٽل گڏ کڻي گھمنديءَ ھئي. ”سنڌ مان ڄڻ ته اھي اوجاڳا ئي ختم ٿي ويا آھن، جيڪي ذھين اکيون نئين صبح لاءِ ڪنديون ھيون، ھاڻي يا ته چور جاڳن ٿا يا شراب پي فحش فلمون ڏسندڙ حوس پرست.“ ھڪ ڪھاڻيڪار چوي ٿو، ”ھو فيض، ڀٽائيءَ ۽ اياز کي طوطي جيان رٽيندڙ ته ڄڻ ڪيڏانھن ٽٻي ھڻي ھليا ويا آھن جيڪي سڪل ماني ۽ پڪوڙن تي پلجندي به ذھني طور صحتمند ھئا، سڀ ٽائون آھن، اھڙو گروپ ٺاھيو جيڪو سڀني کي سڌو ڪري ڇڏي“ ڪچي ۾ پنھنجي ڳوٺ رھندڙ اڳوڻو سياسي ڪارڪن ڪرياني جي دڪان تي ويٺلن کي چوي ٿو. ھو ڪٿي به سپاھي کي ڏسي پوزيشن سنڀالي ويھي رھندو آھي ۽ چوويھه ڪلاڪ پاڻ کي گوريلا وار ۾ شامل سمجھندو آھي. رات جو چرس پي انگلش ايڪشن موويز ڏسي سمھندو آھي. ان طوفان ۾ سڀ ڪو گوزي جي ان بيقرار اکين واري نوجوان وانگر ته پاڻ نٿو سنڀالي سگھي جنھن سياست ڇڏي پر ايبنارمل نه ٿيو آھي ۽ حيدرآباد جو اھو انقلابي جوڙو جن کي ھڪٻئي سان شديد محبت ھئي. جيڪي سمھندا ته گڏ ھئا پر حوصلو ايترو بلند ھئن جو امانت ۾ ڪنھن خيانت نه ڪئي، انھن کي سندن نام نھاد پارٽي اصولن شادي ڪرڻ نه ڏني. ھاڻي ھو اچي چاليھن کي پھتا آھن پر شادي ٻنھي مان ڪنھن ناھي ڪئي.
تازو انٽرنيشنل ميگزين وارن طرفان ايڪويھين صديءَ جي آجيان طور ڇھه اھڙا اسپيشل پرچا ڪڍيا ويا آھن جن ۾ ويھين صديءَ جي سياست، انقلاب، راندين، ادب ۽ آرٽ ۾ پاڻ مڃائيندڙ شخصيتن کي محفوظ ڪيو ويو آھي، جنھن ۾ گانڌي تي سلمان رشدي کان به لکرايو ويو آھي. اھڙا پرچا ڏسي منھنجي ھڪ ذھين ڊاڪٽر دوست چيو.”ڇا سنڌ ۾ ڪو اشاعتي ادارو اھڙو ڪم ڪري سگھي ٿو، سنڌ ويھين صديءَ ڪيئن گذاري اھو ڪو ٻڌائڻ وارو ناھي؟. تازو ڏکڻ آفريڪا جي محققن پاران نسل پرستي واري دور ۾ ڪيل انساني حقن جي ڀڃڪڙِين واري پڌري ڪيل رپورٽ جنھن ۾ وني منڊيلا تي به الزام لڳل آھن، بابت حيدرآباد جو ھڪ صحافي چوي ٿو؛ ”ڇا سنڌ جا عالم ۽ مدبر ڪو اھڙو ڪم ڪري سگھن ٿا“ ھو پنھنجي سوال جو پاڻ ئي جواب ڏئي چوي ٿو ”سنڌ جي ڏاھن جي تحقيق سنڌ ۾ پلجندڙ پکين، مڇين ۽ گاھن جي قسمن تائين محدود ٿي وئي آھي، اھي انھن جوانين تائين ڪيئن پھچن جن کي ٽارچر سيلن ۾ پيشاب پياريا ويا، راھ ويندي گوليون ھنيون ويون يا ذھني طور مفلوج بڻائي موالي ڪيو ويو“ ھو شڪايت ڪري ٿو ته سنڌ ۾ اڄڪلھه منافقن ۽ چرسي نوجوانن جي گھڻائي ٿيندي پئي وڃي جيڪي ڪنھن به ڪميٽمينٽ کان ڪوڙا آھن. ھاڻي گھرن ۾ گھٽين ۾ انھن جي نڪمائيءَ تي تبصرا ٿين ٿا ۽ ھو ڪنھن اڻ ڪيل گناھن جھڙي سزا ڀوڳين ٿا.“
موري جي ان نوجوان جيان جنھن کي سخت تنقيد سبب پارٽي اڳواڻ ايجنسين جو ماڻھو ھجڻ جو ليبل ھڻي پارٽي مان خارج ڪري ڇڏيو ھو. ان سميت اڄ به ڪيترا ئي نوجوان ڀنگ پيئڻ ۽ اخباري بيانن تي تنقيد ڪرڻ ۾ وقت گذارين ٿا. روھڙيءَ جي نوجوان پنھنجي ان ناول لکڻ جي اڃا شروعات نه ڪئي آھي جنھن ڪراچي ۾ ٿيل مرڪزي ڪانگريس مان خارج ۽ خوار ٿيڻ کانپوءِ جڏھن ٽرين ۾ چڙھيو ھو ته شھر وٽان فليش بيڪ ۾ کيس يادن جو وڏو وھڪرو گھيري ويو ھو. ھو چوي ٿو ”اھو وقت اڄ به مون وٽ قيمتي آھي جڏھن اسان ڪوٽڙيءَ ۾ چاڪنگ ڪندي پڪڙجي پيا ھئاسين. جڏھن حيدرآباد ۾ پھريون ڀيرو پنھنجي محبوبا وٽ وڃي سوپ پيئڻ جو تجربو ٿيو ھو ۽ ان ۾ مرچ گھڻا وجھي ڪيڏو پڇتايو ھيم ۽ سڄي رات جو لطيفو ٺھيو ھو. ”ھو چوي ٿو. “ ناول ۾ اھو به ڏيندس ته ڪيئن نام نھاد ويڙھو اڳواڻ ھڪ دوست جي گھر ۾ ھفتو ترسي کانئس ويھه ھزار رپيا اڌارا وٺي ڪوئيٽا فرار ٿي ويو ھو. منھنجي دل چوي ٿي ته اسان جي نسل جون سن ٿيل سڀ ويساھ گھاتيون رڪارڊ تي اچڻ کپن.“ ھو ڄڻ ته اديب ملڪ آگاڻيءَ جي ان خيال سان متفق ٿئي ٿو ته ”ڪو جوان جو پٽ اھو ڇو نٿو ٻڌائي ڪالھوڪو منھنجو ليڊر جيڪو ڦاٽل جورابن ۽ ڪوٽ سان منھنجي ڳوٺ ۾ ڪچھرين لاءِ ايندو ھو اھو ھاڻي لينڊ ڪروزر ۾ باربار اسلام آباد جي روڊن تي ڪيئن ٿو گھمي“ ھو دوستن تي سر ڏيڻ وارا ھاڻي دوستن جو احتساب گھرن ٿا. اسان تڏھن چريا ھوندا ھئاسين جڏھن دوستن جي ڪري وڃي ڊي ايس پي کي ڦوھاڙو ڪري آياسين. ھڪ مليٽنٽ ونگ جو اڳوڻو سرگرم ڪارڪن پر ھاڻي ڪتن پالڻ جو شوقين ھمراھ چوي ٿو. ھو ٻڌائي ٿو ته ڪيئن نه سندن گروپ جي سربراھ کي معمولي ڳالھه تان پوليس مقابلي ۾ مارائي ڇڏيو. جھمپير ۽ جاتيءَ کان وٺي جوھيءَ تائين ايترا ڪيئي نوجوان ٽڙيا پکڙيا ملن ٿا جن واتان ٻاھرين ملڪن جي دورن کان وٺي انقلابي ويڙھ وارن مھمن تائين سمورا قصا ٻڌي نئون ماڻھو حيران ٿي وڃي ٿو. ھو ھاڻي ڪنھن جلسي گاھ ۾ يا جلوس ۾ نظر نٿا اچن ۽ نه ئي رات جو ڪٿي اسٽڊي سرڪل ھلائيندي يا چاڪنگ ڪندي نظر اچن ٿا. ھو ته درگاھن، چرس، ميلن، ملاکڙن ۽ بازاري عورتن سان ملي ويل ذرڙا بڻجي پيا آھن جن کي ڪو پڇڻ يا جاڳائڻ وارو ناھي.

ڪالم / مضمون

مسافر محبتون