ھڪ غير رسمي پروفائيل
ھونئن ته ھوءَ پاڻ به ھڪ اھڙي غريب جو اولاد ھئي جنھن سان ھوءَ ھوش ۾ ھوندي ٺھندي ڪو نه ھئي پر جڏھن انھن غريب والدين کان ڏور ڪنھن امير شخص سان بليڪ ڊاگ شيئر ڪندي ھئي ته ھوءَ ٿڙڪندڙ لھجي ۾ اھو ضرور چوندي ھئي ته ”آءِ ايم پرائوڊ آف ماءِ فادر.“ ھو پنھنجي ان پيءُ تي لفظي فخر ڪندي ھئي جنھن جي ڀائيٽي سان شادي کان انڪار ھن وڏي حقارت واري لھجي ۾ ڪندي چيو ھو ”مان ھن ڄٽ جي پٽ سان شادي ڪنديس جنھنجي ڪا حيثيث ڪو مستقبل ناھي. جيڪو سڄي حياتي ريل جي آڏو بتيون جھليو بيٺو ھوندو! “ سندس سئوٽ ريلوي ۾ معمولي ملازم ھو ۽ ھوءَ ان دور ۾ وڏا خواب رکندڙ انقلابي اڳواڻ ٿي پيئي ھئي. ھوءَ لاڙ جي ڳوٺن ۾ وڃي ڳيچ ڳائي عورتن کي جاڳائڻ وارو جنون تڏھن وساري ويٺي جڏھن ھڪ ايم اين اي جي پٽ سندس تقريرون ٻڌي ۽ کيس ٽينس کيڏندي ڏسيءَ شادي جي آڇ ڪئي ھئي. سندس رضامنديءَ سان ٿيل ان مڱڻي جي رسم ڪنھن شاھي وليمي کان گھٽ ڪو نه ھئي پر سندس ضدي طبيعت اھو مڱڻو ٽوڙايو جنھن جي رسم واري وڊيو ڪيسٽ ھوءَ آخر تائين پاڻ سان گڏ رکندي ۽ ڪڏھن ڪڏھن ڏسندي رھندي ھئي. ” ھو ڏاڍي ضدي طبيعت واري ھئي. ھن جو پاڻ کانسواءِ ڪنھن سان به پيار نه ھو. ان خود غرضي کيس وڏا عذاب به ڏنا پر ھن پاڻ کي تبديل نه ڪيو ۽ ٽٽي پئي.“ سندس شڪارپوري دوست ٻڌايو جيڪو اڪيلائيءَ جي آخري ڏينھن ۾ ساڻس ملڻ آيو ھو ته ھن گٿا لفظ ڳالھائي کيس گھران ڪڍي ڇڏيو ھو. ڪنھن شاعر جي مغرور محبوبا رھيل اھا ڇوڪري پنھنجي ڀائرن ۽ ڀينرن جي اثر سبب ڪڏھن ڪڏھن شاعري به ڪري وٺندي ھئي پر جڏھن ايم اين اي جي پٽ کان سندس مڱڻو ٽٽو ته ھن وڃي ڀڳت ڪنور جي قتل واري جاءِ وسائي ۽ پنھنجي ڊائريءَ ۾ شاعري بدران ان شڪارپوريءَ جاني جا قصا لکڻ لڳي جنھن کيس شادي جو پڪو آسرو ڏنو ھو. ”شادي کان اڳواٽ ئي جيڪڏھن توھان زال مڙس ٿي زندگيءَ گذاريو ته ھڪ شادي شدھ مرد اھڙي عورت سان آخر شادي ڇو ڪندو ؟“ سندس تعلق کان واقف ان لکي غلام شاھ جي ھڪ ماستر ٻڌايو جتي ان مغرور ڇوڪريءَ بس ۾ چتائي ڏسندڙ کي ڀونڊو ڏنو ھو ۽ ھن به لھڻ کانپوءِ دري وٽان اچي کيس امانت موٽائي ڏني ھئي.
پرفيوم جون خالي شيشون پنھنجي ڊريسنگ ٽيبل تي شوق سان سجائيندڙ اھا ڇوڪري جيتوڻيڪ آخري ڏينھن پاڻ به ”اوپيم“ جي خالي شيشي بڻجي ويئي ھئي پر سندس حياتيءَ جي ويھين ورھين کان پوءِ ھر پل ۾ ڪيئي افسانا لڪل ھئا. مرداڻو مزاج رکندڙ اھا ڇوڪري ھر اھو ايڊونچر ڪرڻ جو رسڪ کڻندي ھئي، جيڪو ھوءَ ڪنھن جي واتان ٻڌندي يا اسڪرين تي ڏسندي ۽ ڪنھن رسالي ۾ پڙھندي ھئي. اسڪولي زماني کان ئي مٿس مرداڻو مزاج حاوي ھو. جنھنڪريءَ ھوءَ ڇوڪرن جيان ڪڏھن ڪڏھن فحش حرڪتون به ڪندي ھئي. پنھنجي ڀائيٽن ۽ ڀاڻيجن جي طھرن تي به ھن وڏا فحش چرچا ٺاھيا. ڇوڪرا وڌي کيس چوندا ھئا ”آپي توھان صفا بي شرم ٿي ويا آھيو.“ ” مھرباني ڪري ھن کي ڪا انقلابڻ يا شاعرھ ڪري پيش نه ڪريو. اھو اسان جي نياڻين تي ظلم ٿيندو. ھوءَ ھڪ چري ڇوڪري ھئي جنھن کي دماغ ۾ الاھي خلل ھئا. اھي دماغي خلل ھوءَ پاڻ نه سلجھائي سگھي ۽ وڃي اونداھيءَ کڏ ۾ ڪري ته ان ۾ ٻئي ڪنھنجو ڪھڙو ڏوھ ٿي سگھي ٿو!“ خيرپور جي ھڪ استاد چيو جنھن جي شادي شدھ دوست سان ان پھرين باقاعدھ شادي ڪئي ھئي ۽ اھا شادي ويھن ڏينھن ۾ ٽوڙي ھن خلع جي درخواست ڏيئي ڇڏي ھئي. ”ھن کيس ھر آسائش بنگلو، گاڏي، ڪپڙا، زيور، ۽ ٻيو گھڻو ڪجھه ڏنو، جنھنجو ھن قدر نه ڪيو ڇو ته ھو جنسي مريض ھئي ۽ اھڙو پورائو ته اڌڙوٽ عمر وارو پروفيسر مشڪل سان ئي ڪري سگھي ٿو.“ سندس اڳوڻي مڙس جي دوست ٻڌايو. سندس طلاق ھڪ ماڊرن جرڳي ۾ ٿئي ھئي جتي سندس اڳوڻي مڙس جڏھن اھا دانھن ڪئي ته مان کيس شريف ڇوڪري سمجھي آندو پر بيڊ روم اندر ھوءَ ڪال گرل ٿي بيھي رھي ته ھن تپي باھ ٿيندي ڀرئي فيصلي ۾ اٿي بيھي، پنھنجي اڳوڻي مڙس کي چيو ھو ”پھرين رات ئي پٺي ڏئي سمھي پئي ھيس ۽ ٻئي ڏينھن ٿري ايڪس فلمون تو آنديون ھيون يا مان ؟“ اھو فيصلو ڊيگھه وٺندو پئي ويو جنھن جي خاتمي لاءِ ھن وڃي ھڪ سي ايس پي آفيسر سان سندس سرڪاري گھر تي ھفتو کن ”ڪمپني“ ڪئي ۽ حق مھر سميت طلاق وٺي اچي ڪراچي وسائي پنھنجي خودغرضي، ضدي، چيڙاڪيءَ سبب جڏھن ھوءَ ايڏا اھم فيصلا به پاڻ ڪرڻ لڳي ته سندس سلجھيل ڀائرن ۽ ڀينرن سميت سڀني مائٽن به ڄڻ ته کيس دلين تان لاھي ڇڏيو. نه رڳو دلين تان لاھي ڇڏيو پر پنھنجي گھرن ۾ به کيس اھڙي مھمان جي حيثيث ڏئي ڇڏي جنھن مان بيزار به ھججي ۽ کيس گھر اچڻ کان منع به نه ڪري سگھجي.“ ماڻھو اجايو ٿا چون ته ھوءَ ڪنھن سان پيار نه ڪندي ھئي ھوءَ ته پنھنجي ان ڀائيٽي سان به ڏاڍو پيار ڪندي ھئي جنھن کي پنج سال ته ھن پاليو پر سندس ڀاڄائي آخري سالن ۾ ھن جي ساڻس ملڻ تي پاپندي ھڻي ڇڏي.“ ھوءَ تمام نفيس ۽ اھڙي حساس ھئي جنھن کي جڏھن سندس ننڍي ڀيڻ اھو جملو چيو ته ” آپي توھان وري شادي ڪندو؟ ته ھوءَ روئي پئي ھئي.“ ساڻس ھمدري رکندڙ ھڪ شاعر چيو جنھن کيس شاعريءَ جا ڪتاب تحفي طور ڏئي پڇتايو ھو ڇو ته کيس وھم رھندو آيو ته ھن جنھن به ڇوڪري کي تحفي ۾ ڪتاب ڏنا ھئا ان ساڻس وفا نه ڪئي ھئي. ايئن ئي ھيءَ ھٺيلي ڇوڪري به سندس تحفي وارا ڪتاب کڻي اھڙو ته گم ٿي وئي جو وري نه کيس ملي سگھي. ڪجھه مھينا اڳ ڪراچيءَ جي ھڪ ايراني ڪيفي ۾ ان شاعر سميت ڪجھه اھڙن اوپرن ماڻھن جي پاڻ ۾ اوچتي ملاقات ٿي وئي جيڪي سمورا ڪجھه گھڙين کان پوءِ ان ھٺيلي ڇوڪري جا اڳوڻا سنگتي نڪري پيا.“ ھن کي سيڪس جي وڏي بک ھئي. ھوءَ مردن وانگر بي واچ، ايم ٽي وي جا گرئنڊ شو ۽ ٿري ايڪس فلمون شوق سان ڏسندي ھئي. پر سندس سيڪس بليڪ ليبل سان مشروط ھئي جيڪا مھانگي پوندي ھئي.“ ان ڪچھريءَ رتوديرو جي اڳوڻي ايس ڊي او ٻڌايو ۽ اھو به چيو ته ھوءَ پنھنجي تعلق به سنڌي مردن سان رکندي ھئي ۽ گاريون به انھن کي ڏيندي ھئي ته اھي ماڊرن بڻجي ويل سنڌي ڇوڪرين کي انڪريج نٿا ڪن. پريان ويٺل ھڪ انسپيڪٽر کين چيو ته اھا شڪايت کيس ان بلڊر کان نه ھجڻ کپي ھا جنھن نه رڳو کيس انڪريج ڪيو پر ھو کيس وڌيڪ ماڊرن بڻائڻ لاءِ ھانگ ڪانگ به وٺي ويو ھو، جتان کيس پنھنجي جسم تي ھاريل پيگ پيارڻ کان وٺي بريسٽ مساج تائين سڀ ٽريننگون ڏياري آيو پر واپسي جي ٻن مھينن دوران ئي ھن ساڻس جھيڙو ڪري عليحدگي اختيار ڪئي. ايراني ڪيفيءَ واري ڪچھري ۾ ويٺل سنڌي شاعر ڏاڍو مايوس ٿي ويو ۽ ھن ان ڇوڪري جو دفاع ڪرڻ شروع ڪيو جيڪا ھن کي لکيل خطن ۾ سدائين پاڻ کي نالائق محبوبا لکندي ھئي. ھن دفاعي تقرير ڪندي چيو ته ” مرداڻي سماج ۾ ھڪ اڪيلي ۽ بيوس ڇوڪريءَ لاءِ توھان عذاب پيدا ڪيا آھن ۽ کيس ڦاسائڻ لاءِ ڄار وڇايا. ھوءَ ته ھميشه چوندي ھئي ته؛
جسي جب تڪ ملي دل سي ھي ملي
دل جو بدلا تو فسانا بدلا
توھان سڀني سان ھوءَ جيترو وقت تعلق ۾ رھي توھان کي چاھت ڏنائين ھاڻي ان جي مئي پڄاڻان گلا ڪرڻ سٺي ڳالھه ناھي ڇو ته ھوءَ ته ان شعر وانگيان ھئي ته؛
ڪڇ طبيعت ھي ملي ٿي ايسي،
ڪه چين سي جيني ڪي صورت نه ھوئي
جسي چاھا اسي اپنا نه سڪي
اور جو ملا اس سي محبت نه ھوئي
پر حساس دل شاعر کي اڃان به يقين نه اچي ته سندس نالائق محبوبا آخري سالن دوران صفا نالائق ٿي ويئي ۽ ايتري تائين جو ڪال گرل کان سپلائير ٿيڻ وارا ايڊونچر به ڪري ڏٺائين ۽ ايئن سندس اکيون پيسن جي چمڪ ۾ انڌائپ جي حد تائين پورجي ويون. ھوءَ موبائيل کڻي اھڙي ته فاتحانه انداز سان پنھنجي گاڏيءَ ۾ ويھندي ھئي ته ڄڻ ته دنيا فتح ڪري موٽي ھجي.
ھن ڪراچي، حيدرآباد، لاڙڪاڻو ۽ نوابشاھ ۾ معمولي پگھارن تي ڪم ڪندڙ نوجوان ڇوڪرين کي لالچائي بينڪن جيان ”خوشحالي پيڪيجز“ ڏيڻ شروع ڪيا. سندس اھڙن پيڪيچز مان ڪيتريون ئي ڇوڪريون پنھنجي جدا فليٽ جو مالڪ بڻجي ويون ۽ ڪجھه پنھنجي ڀينرن جون شاديون ڪرائي سگھيون، پر سندس شادي نه ٿيڻي ھئي سان نه ٿي سگھي. ھو ھر اجنبيءَ سان ان آس تي تعلق رکندي ھئي ته ھو ساڻس شادي ڪندو پر اڳتي ھلي ھو يا ته شادي شدھ نڪري پوندو ھو يا صفا ڪنگلو. پنھنجي رھائش جي ھڪ خاص اسٽيٽس کي برقرار رکڻ لاءِ ھوءَ گھٽ محنت ۽ وڌيڪ پيسا ڪمائڻ واري پاليسي اختيار ڪرڻ لڳي. پيسا ته وٽس اچي ويا، پر ھوءَ انھن پيسن ھوندي به غريب ٿي وئي. سندس ڪو اھڙو تعلق نه رھيو جنھن کي ھو دوست چوي ۽ سندس ھنج ۾ منھن رکي روئي سگھي. ”مان ڏاڍو رني آھيان بس ھاڻي وڌيڪ روئڻ مون ڇڏي ڏنو آھي.“ ھڪ روئيندڙ دوست کان جدا ٿيندي ھن چيو ھو، جنھن کيس ياد ڏياريو ته تيار ٿيڻ مھل پرفيوم ھڻي ”سھڻا تيار ڪري ته موڪليانءِ “ وارو جملو به تو چيو ھو ۽ ڪيئن بنگلي جي لان ۾ ستي چنڊ پيارو لڳو ھو. پر ھوءَ انھن حسين منظرن جي منڪر ٿي کيس ھميشه لاءِ ڇڏي ھلي وئي ھئي. آخري ڏينھن ۾ ھن پنھنجي ھڪ اردو ڳالھائيندڙ صحافي دوست کي ٻڌايو ھو ته مون کي منافقي نه وڻندي آھي ۽ سنڌي مردن ۾ وڏي منافقي آھي انڪري ھاڻي فيصلو ڪيو اٿم ته ڪنھن به سنڌي مرد سان شادي نه ڪندم. سندس صحافي دوست پاران پڇڻ ته ھن کيس ٻڌايو ته مان پنھنجي ٻولي وڃائڻ وارو ايڊونچر صرف سنڌي مردن جي ڏنل ڌوڪن سبب ڪري رھي آھيان ۽ جنھن جو ڏک به آھي. منھنجي خوابن جو شھزادو پشتو اسپيڪنگ ھوندو. پنھنجي چپ اسٽڪ کي پنھنجو فيڊر سمجھي سدائين سيرانديءَ رکندڙ بي چين روح واري ڇوڪريءَ کي ڪٿي به سڪون نه ملي سگھيو. ھوءَ ڀٽائي جي درگاھ تي وڃي فقيرن جي آلاپن جون ڪيسٽون رڪارڊ ڪرائي آئي. پر حياتي ۾ ھر بار کيس ”رھجي“ وڃڻ جو احساس شديد ٿيندو رھيو، ھو ڪڏھن پاڻ کي شفقت کان رھجي ويل ڪڏھن محبت کان رھجي ويل سمجھندي رھي. ڪڏھن پيسن کان رھجي ويل ته ڪڏھن اسٽيشن کان رھجي ويل سمجھندي رھي. ھن گھڻو ئي مخالف رخ ۾ صرف اھو تاثر ڏيڻ لاءِ سفر ڪيو ته ڏسو مان رھجي نه وئي آھيان پر ھوءَ زماني کان پوئتي ئي رھجي وئي.
ھن جيتوڻيڪ پنھنجي عملن ۾ بداخلاقيءَ جي حد تائين پاڻ کي ماڊرن بڻائي اھو تاثر ڏيڻ جي ڪوشش ڪئي ته ھوءَ زماني کان به اڳتي آھي پر پوءِ به قسمت جي ھٿ مان برپٽن ۾ ڇڏائجي ويل ڪنھن نازڪ ٻج جيان رھجي وئي جيڪو موافق موسم نه ھجڻ ڪري سڙي سڪي لٽجي ويو. ٿوري ڦير گھير سان ھوءَ خشونت جي ناول وارو موھن ڪمار به ٿي سگھي ٿي پر سندس پياڪ دوست جيئن ماھوار گيدرنگ ۾ جام سندس نالي ڪن ٿا، ايئن ھوءَ گراھم واري ناول ”اينڊ آف دي افيئر“ جي ھيروئن به ٿي وڃي ٿي. ھوءَ گھڻن ئي سنگتين جي يادن مان ھاڻي کسڪندي پئي وڃي پر اھو شاعر ته شھر جي گھٽين ۾ آوارا عاشقن جيان اڃان به گل کڻي گھمندو رھي ٿو جنھن کي سندس نالائق محبوبا جي قبر جو به ڪو پتو نٿو ٻڌائي.