انقلابين جي ايش ٽري

اھو محض اتفاق ئي آھي ته ھاڻي ھوءَ ڪراچي جي ان جڳھه ۾ رھي ٿي جتي ٽي ڏھاڪا اڳ ايران جي اھا سياسي پناھگير عورت رھندي ھئي جيڪا ايران ۾ اسلامي انقلاب اچڻ کانپوءِ ڪنھن عتاب کان بچڻ لاءِ پاڪستان ھلي آئي ھئي. جيتوڻيڪ سنڌ ۾ ڪو انقلاب ته اڃا نه آيو آھي پر سياسي سرگرميءَ وارا سال گذرڻ کانپوءِ ھن ڪراچي جي ان جڳھه ۾ ڄڻ ته ھڪ قسم جي سياسي پناھ وٺي ڇڏي آھي. شڪارپور جي ھڪ ننڍڙي ڳوٺ کان سفر ڪر انقلاب جي رستي تي پھچندڙ اھا عورت ڪنھن دور ۾ تمام جذباتي تقرير ھئي. خانداني مخالفتن جي باوجود ھن جڏھن سياست ۾ پير پاتو ته پارٽي اندر سندس وڏي آجيان ٿي. ھوءَ پنھنجي صلاحتين آڌار ۽ مقابلي ۾ گھٽ ڇوڪريون ھئڻ ڪري ٿورڙي وقت اندر گھڻو اڳتي نڪري آئي. ھوءَ ھفتن جا ھفتا سياسي ڪم ڪار سانگي مختلف ڳوٺن ۽ شھرن ۾ مرد ڪارڪنن جيان رلندي ڦرندي ھئي. پنھنجي جوانيءَ وارن ڏينھن ۾ اھڙا خواب ھن ڪڏھن نه ڏٺا جھڙا اڪثر ڇوڪريون ڏسنديون آھن ته ڪو شاھ رخ خان ٽائيپ ھيرو اچي سندن گھونگھٽ مٿي ڪري ٿو ۽ شادي ڪري ٿو. اھڙن خوابن جي ابتڙ ھوءَ ھميشه اھڙا خواب ڏسندي ھئي ته ڪو انقلابي ڪم ڪندي ھوءَ گرفتار ٿي آھي ۽ کيس طرح طرح جا عذاب ڏنا وڃن ٿا ۽ ھوءَ مشھور انقلابي عورتن جيان سر ته ڏئي ٿي پر آڻ نٿي مڃي. اھڙا ڪيترائي خواب ھن ڏٺا، پر انھن جي ساڀيان نه ٿي. ھوءَ پنھنجي زندگيءَ جو معمول اھڙو ٺاھيندي پئي وئي جنھن ۾ سندس عورتاڻي اٿڻي ويھڻي ختم ٿيندي وئي ۽ ھو مرداڻين ڪچھرين ۾ وڌيڪ کلي ڳالھائڻ لڳي. اھڙي ريت عورتن کان ڪٽجي ھن جڏھن مردن سان گھرو واسطو رکيو ته مرد ڪارڪنن واريون سگريٽ ۽ ڪڏھن ڪڏھن چرس پيئڻ واريون عادتون ھن به اپنائڻ شروع ڪيون. ھن پنھنجي سڄي جواني سنڌ جي گھٽين ۾ نعرا ھڻندي ۽ اسٽيجن تي تقريرون ڪندي ڳاڙي ڇڏي. راتين جو اوجاڳا ڪري ننڍن وڏن ڳوٺن جي ڇوڪرين کي به ليڪچر ڏنائين. پوءِ به جڏھن انقلاب نه آيو ته عام ڪارڪنن ۾ ڦھليل ويڳاڻپ ھن ڏانھن به وڌڻ شروع ڪيو ۽ ھوءَ به ٽٽڻ لڳي. ٽٽندڙ وجود سان ھن جڏھن پٺتي مڙي نھاريو ته مٽ مائٽ کيس ايترو پري بيٺل نظر آيا جو ڪوششن جي باوجود ھو انھن سان ملي نه سگھي. سياسي ويڳاڻپ جي انھن سالن دوران حيدرآباد جو ھڪ پروفيسر نما دانشور سندس ڪجھه وقت جو سھارو بڻيو. ھن کيس پنھنجيون سموريون محروميون لکڻ جي نه رڳو صلاح ڏني، پر ھمٿايو به. ھن سٺيون ڊائريون، پين ۽ ڪتاب وٺي ڏيڻ سان گڏ کيس سٺا ڪپڙا ۽ پرفيوم به خريد ڪري ڏنا. ھوءَ اڃا لکڻ سکي رھي ھئي ته ھن کيس دنيا جي مشھور ليکڪن جي ذاتي زندگين مان کنيل ٽڪڙا پڙھي ٻڌايا ته خمارن ۾ اچڻ کانسواءِ ڪير به سٺيون سٽون لکي نٿو سگھي. اھڙي طرح جڏھن ھوءَ پھريون ڀيرو پيگ پيالي کان واقف ٿي ته کيس ڏاڍي ڪراھت ورتو ھو، پر آھستي آھستي ھوءَ پاڻ کي ھلڪو محسوس ڪرڻ لڳي. انھن مدھوشيءَ وارن سالن دوران به جڏھن ھوءَ ڪجھه نه لکي سگھي ته سندس استاد کيس فحش فلمون ڏيکارڻ شروع ڪيون ۽ گڏوگڏ اھو مشورو به ڏنو ته رڳو انقلاب ئي دنيا ۾ سڀ ڪجھه ناھي، سيڪس به ھڪ الڳ دنيا آھي جنھن کان واقف ٿيڻ گھرجي. جيتوڻيڪ ھوءَ سيڪس به ھڪ نظرياتي ۽ عملي طور گھڻو ئي واقف ٿي چڪي ھئي. پر سيڪس سندس مجبوري ڪڏھن نه بڻيو. مختلف ڪردارن سان ھوءَ بسترو ته شيئر ڪندي رھي پر ڪو معقول مڙس ڳولي نه سگھي ۽ نيٺ اچي ڪراچي وسايائين. گھڻن ئي سالن کان گمناميءَ واري حياتي گذاريندڙ ان اڳوڻي سرگرم سياسي ڪارڪن سان تازو جڏھن سندس ھڪ دوست ملاقات ڪئي ته ھوءَ کيس ڪمزور ۽ ڏٻري محسوس ٿي. ھن پنھنجي دوست کي ٻڌايو ته ڊاڪٽرن کيس ھڏن ڀُرڻ واري بيماري ٻڌائي، جنھن تي سندس دوست اھو اخباري طبي نسخو مذاق طور ٻڌايو ته ڪڏھن ڪڏھن شراب پيئڻ سان ھڏن جو ڀُرڻ بند ٿي وڃي ٿو. پر ھن جواب ڏنس ته شراپ پي پي ته ھڏا ڀُري ويا آھن. جيتوڻيڪ ھوءَ سمورين خاتون سياسي ڪارڪنن جو رول ماڊل ناھي ۽ نه ئي ھوءَ مجموعي سنڌي عورت جو عڪس آھي پر تنھاين ۾ گذاريندڙ ان عورت جو ڏک ڪو انفرادي ڏک به ناھي. پنھنجي دوست سان ملاقات دوران ھن فوٽن جو البم کوليو جنھن ۾ ڪيترين ئي معزز سياسي شخصيتن سان نڪتل فوٽو ھن سانڍي رکيا آھن. ھن اھي ڊائريون به کوليون جيڪي ڪيترائي اھم راز لڪايو ويٺيون آھن. جڏھن گئلري بيئر جي خالي بوتلن سان کڙڪڻ لڳي ته ھنن پنھنجو ماضي ھڪٻئي آڏو کولي رکيو ۽ ھن ٻڌايو ته ڪيئن نه سندس پارٽيءَ جي ھڪ اڳوڻي اڳواڻ ڪينجھر ھٽس ۾ رات گڏ نه گذارڻ تان ڪاوڙجي کيس عھدي تان ھٽائي ڇڏيو ھو. ڪراچي جي گھمجي ويل رات ۾ سگريٽ جو دونھون ڇڏيندي ھن پنھنجي دوست کي گار ڏيندي چيو ته ” توھان مرد آھيو ئي اھڙا......... ڪير به ھجي، سياسي اڳواڻ يا دانشور سڀ سيڪس جا بکيا. تو کي خبر آھي ته پاڻ وارو ليڊر مون سان چوٿين شادي ڪرڻ پيو چاھي، پر ڀائي پنھنجو به ڪو اسٽينڊرڊ آھي ٻئي نمبر تي ته اچي سگھجي ٿو، ھاڻي چوٿين نمبر تي ڪيئن لھي وڃان ؟“ ھن ٽھڪ ڏئي چيو ھو. پنھنجي اھڙن دوستن کان مليل تحفن ذريعي ئي ھوءَ زندھ رھي ٿي ۽ گذاري خاطر ھلڪي ڦلڪي نوڪري به ڪري ٿي. ھاڻي جڏھن سياست تي ڳالھائجي ٿو ته ھوءَ سخت چڙي پئي ٿي ۽ انھن سمورن ڪردارن کي گاريون ڏئي ٿي، جيڪي ڪنھن دور جا سرگرم سياسي اڳواڻ ھئا. ”انھن جي انقلابيت ۾ ڪھڙي سچائي جيڪي ھڪ وڏي قومي جلسي ۾ به ان ڳالھه تي وڙھندا ھجن ته فلاڻي ھمراھ جي سنگتياڻي اسٽيج تي ويھندي يا ڪمپيئرنگ ڪندي ته مون واري سنگتياڻي به ائين ڪندي؟“ ھوءَ پنھنجي دوست کي ٻڌائي ٿي. اڳوڻي انقلابي ڇوڪري اھا ڊائري به کولي ٿي جنھن جي ڪيترن ئي پنن تي ان حيدرآبادي دانشور جا نالا ۽ ريمارڪس لکيل آھن. ڪجھه پنن تي ڇوڪريءَ پاران اھو ئي لکيل آھي ته ”..... مون کي سمجھه ۾ نٿو اچي ته مان ڇا لکان؟“ ائين ئي جڏھن کيس سمجھه ۾ نٿو اچي ته ڇا ڳالھايان ته آذانن اچڻ کانپوءِ ھوءَ سمھي پوي ٿي ۽ صبح جو پاڪ صاف ٿي نماز جون ٻه رڪعتون پڙھي نوڪريءَ لاءِ رواني ٿي وڃي ٿي.

ڪالم / مضمون

مسافر محبتون