ڪالم / مضمون

مسافر محبتون

ڪتاب ”مسافر محبتون“ نامياري ليکڪ ۽ صحافي نثار کوکر جي صحافتي لکڻين، ڪالمن ۽ مقالن جون پهريون مجموعو آهي.
نثار جون هي لکڻيون صحافتي آهن، الائي ادبي پر اڪثر ماڻهو هنن لکڻين کي نثار جي نثري شاعري سڏين ٿا، جڏهن ته عبدالقادر جوڻيجو ان کي صحافتي ادب سڏي ٿو. نثار پاڻ ئي لکي ٿو ته :
”ھي اھڙيون لکڻيون آھن جن کي صحافتي حلقن ۾ صحافت نٿو سمجھيو وڃي ۽ ادبي حلقن ۾ ادبي ڪم نٿو مڃيو وڃي. اصل ۾ ھي لکڻيون ٻنھي شعبن جي سنگم مان تخليق ٿيل آھن. صفا ”جيد“ صحافي دوست ھن پورھئي کي ”آشنائون نراشائون“ چئي ڊسڪريچ ڪندا رھيا آھن، جڏھن ته اصل تي وڏي اديبن انھن لکڻين کي ادب کانسواءِ الاءِ ڇا ھجڻ وارا لقب ڏنا. اھا ته شابس ھجي اسان جي يار عبدالقادر جوڻيجي کي جنھن مختلف اسٽيجن تي اچي ان منجھيل سُٽ جي ڳنڍ سلجھائي ته بابا اھو صحافتي ادب آھي. ان جو جٿي ڪٿي ڌاڪو ڄميل آھي اھڙين لکڻين جي آجيان ڪرڻ گھرجي.“
  • 4.5/5.0
  • 8671
  • 1260
  • آخري ڀيرو اپڊيٽ ٿيو:
  • نثار کوکر
  • ڇاپو پھريون
Title Cover of book مسافر محبتون

انوکو پيار ۽ زماني جي روڪ ٽوڪ

تازو جڏھن ھڪ پراڻي سياسي ڪارڪن جي پٽ پنھنجي گرل فرينڊ سان سندس مائٽن جي رضامنديءَ کان سواءِ وڃي ڪورٽ مئريج ڪئي ته ٻنھي فيملين کي ڪجھه مشڪلاتون سامھون اچي ويون ۽ اھو مسئلو رڳو ٻن خاندانن وچ ۾ ڳڻتين جو سبب نه بڻيو پر انھن سياسي ڪارڪنن ۽ مزدور اڳواڻن کي به ڳڻتيون ٿي پئيون، جيڪي پنھنجي ڪچھرين ۾ چيچنيا ۽ ڪشمير مسئلن تي ڳالھائيندي اڃا به آمريڪي سامراج تي لعنت موڪلين ٿا. ”ادا ڪامريڊ واري ڇوڪريءَ ته ڏجو ڪري وڌو، ھن عمر ۾ پيءُ لاءِ اھڙو مسئلو ڪري وڌائين جو ھمراھ چڪرن ۾ اچي ويو آھي.“ ھڪ پراڻي سرخي جي نندا ڪرڻ واري انداز ۾ ڪيل ڳالھه تي ھڪ جھونو مزدور اڳواڻ ڪاوڙجي کين ٽوڪي ٿو ته ”توھان سڄي عمر ترقي پسنديءَ جا راڳ ڳايا، ڪتاب لکيا ۽ شاعري ڪئي سا سڀ آخر ڇا جي لاءِ ھئي؟ ان ۾ عورت، مرد جي برابري ۽ آزادي جي ڳالھه نه ھئي ڇا؟ اھي سڀ ڀاشن ٻين لاءِ ھئا پر ھاڻي جڏھن توھان جي پنھنجي اولاد جو وارو آيو آھي ته توھان ڪميونسٽن مان ڦري رجعتي ڇو ٿي ويا آھيو.؟“ جھوني ڪامريڊ جي اھا ڳالھه في الحال نه ته انھن سياسي ڪارڪنن کي سمجھه ۾ اچي ٿي. جيڪي سماجي حالتون جيئن جو تيئن برقرار رکڻ جا حامي بڻجي ويا آھن ۽ اڄ جڏھن تبديليءَ جي ٻوڏ مدي خارج ريتن رسمن جي پورين ديوارن جي پاڙن تائين پھچي وئي آھي تڏھن ڪيترن ئي بظاھر دانشمند ماڻھن جي بحثن جو موضوع انھن مرضيءَ وارين شادين خلاف ٿي پيو آھي. ”اھڙن قصن کي وڌائي چڙھائي (پنھنجي اخبارن) ۾ پيش ڪرڻ سان توھان کي ڇا ٿو ملي؟ ڇا توھان چاھيو ٿا ته سڀني جون نياڻيون گھران ڀڄي وڃي شاديون ڪن، گند ڍڪيل رھي ٿو ته انھن کي ڍڪيل ئي رھڻ ڏيو. انھن کي صفا کولي نه ڇڏيو.“ لاڙڪاڻي جي ھڪ شھري سطح جي سينئر سياستڪار چيو، جنھن کي ھڪ صحافي دوست جي اھا ڳالھه سمجھه ۾ نه پئي آھي ته گھران ڀڄي شادي ڪرڻ جو ارادو ڪندڙ ڇوڪريون يا ڇوڪرا سنڌي اخبارن جو انتظار ڪونه ٿا ڪن اھي سندن افيئر کي ڪوريج ڏين ٿا ته ٺيڪ نه ته ھو پنھنجي مرضي سان شادي ڪرڻ وارو ارادو ملتوي ڪري ڇڏيندا. ”منجھيل سماجي حالتن تي ڌيان ڏيڻ بدران ھو سنڌي پرنٽ ميڊيا تي ڪاوڙجن ٿا ڄڻ ته اھي معاملا ڪوريج نه ڏيڻ کان پوءِ رڪجي ويندا، ٻيو ته اخبارون گھر جا سڀ ڀاتي مشڪل سان ئي پڙھندا ھوندا پر گھرن ۾ لڳل ڊش، وي سي آر ۽ ڪيبلز تي سمورا ڀاتي خاص ڪري نوجوان شوق سان ڏسن ٿا. انھن ۾ ڇا ڏيکاريو ويندو آھي؟ ڇا اھو سڌو ۽ اثرائتو نياپو نه ھوندو آھي؟ جڏھن ڪو شاھ رخ ڪنھن ماڌوري کي ھر ٻي فلم دوران گھران ڀڄائي ويندو آھي.“ ھو تلخ ٿي چوي ٿو.
سنڌي اخبارن تي ان نوعيت جي تنقيد شايد اڳ ۾ نه ٿي ھجي، جنھن ۾ ڪجھه پڙھندڙ ۽ اخبارون ھڪ پاسي ھجن ۽ پڙھندڙن جي گھڻائي ٻئي پاسي ۽ معاملو به سنڌي سماج جي مقدس ڳئون بڻيل ريتن رسمن بابت ھجي. ”پسند يا مرضي واري شادي جي ته مخالفت نه ٿي ڪري سگھجي پر اخبارون پريمي جوڙو، پريمي جوڙو ڪري جنھن انداز ۾ مھم ھلائڻ شروع ڪن ٿيون اھو مناسب نه آھي.“ لبرل خيالن واري ھڪ اديب چيو. جو اڻ سڌي طرح اھو به چوي ٿو ته جيڪڏھن ٽرمنالاجي تڪراري نه ھجي ته تنقيد به شايد ايڏي شديد نه ھجي. ھتي اھو ذڪر ڪرڻ اضافي نه ٿيندو ته ڪيترائي نوجوان ڪورٽ ميريج ڪرڻ کان اڳ ۾ اھا ڳالھه يقيني بڻائن ٿا ته سندن معاملو اخبارن تائين نه پھچي پر سلسلو ته تيستائين ھلندو رھندو جيستائين ڪنھن جي راءِ (پوءِ اھو ڇوڪرو ھجي يا ڇوڪري) جي احترام ڪرڻ جو رواج رائج نٿو ٿئي. پر اڄوڪي افراتفري واري دؤر ۾ والدين پنھنجي اولاد کان راءِ جھڙا ٻه لفظ به نه ٿا پڇن ۽ سڀ ماڻھو ننڍڙي شھر جي ان سبزي فروش جھڙا به ته شريف نه آھن جنھن لاءِ چون ٿا ته ھن پنھنجي ڌيءُ کان پڇيو ته پنھنجي مرضيءَ ۽ سامان (ڏاج) جي لسٽ لکي ڏي. سندس ڌيءُ اھي شيون لکي ڏيڻ بجاءِ کيس پنھنجي واتان ٻڌايون ۽ ان لکاپتي واپاري پنھنجي ڌيءُ قيمتي ڏاج سميت ھڪ ٽيڪسي ڊرائيور حوالي ڪري ڇڏي.“
سائين نياڻين جا (مرضي سان شادي ڪرڻ وارا) معاملا ڏينھون ڏينھن وڌندا ٿا وڃن. انھن جي باري ۾ ڪو اھڙو بيان نه ٿا لکو ته جيئن اھي پڙھي صبر ڪن ۽ پنھنجي پيءُ ماءُ تي ڪجھه رحم ڪن. خيرپورجي ھڪ معصوم طبيعت دڪاندار چيو. سندس اھا فرمائش (معصوم ئي سھي) ضرور پوري ڪجي ھا، جيڪڏھن موافق سماجي حالتون ھجن ھا. سنڌي سماج لاءِ ھن صدي جو شايد اھو وڏو سوال به ٿي سگھي ٿو ته ايڏي وڏي تعداد ۾ آخر ڇوڪريون ۽ ڇوڪرا پنھنجي گھرن مان ڀڄڻ ڇو ٿا چاھن؟ روزانو ٽن ڪپڙن ۾ نڪري اخباري ڌيان طلب ڪالمن جي زينت بڻجندڙ عورتون ان کان الڳ آھن. ”راجو جيڪو ڪرڻو اٿئي جلدي ڪري وٺ پر مون کي ھن قيد مان جلدي ڪڍي ھل ۽ ايترو پري وٺي ھل جتي ھن ظالم (پيءُ) جي نظر ئي نه پوي ۽ سندس ڇاڙتا پھچي نه سگھن. تون جلدي پاسپورٽ ٺھراءِ پاڻ انڊيا يا ايران ھليا وينداسين پر ڏس نڪرڻ کان اڳ ۾ سموريون تياريون مڪمل ھجن. گاڏين جو به انتظام ٿيل ھجي ائين نه ٿئي جو پنھنجي ارادن جي ڪنھن کي خبر پئجي وڃي ۽ پاڻ ٻئي ھميشه جي لاءِ جدا ٿي وڃون.“ اڌ رات جو آيل اھا چٺي ان بيروزگار نوجوان لاءِ ھئي جنھن جي محبوبا کي ھفتي اندر ٻئي ھنڌ پرائڻ جا سانباھا ٿي رھيا ھئا. ان نڪاح جي آڌار تي جنھن جي رسمي ”ھا“ سندس ماءُ ڪئي ھئي، ڇو ته ھوءَ بيھوش ھئي. اھا انٽر پاس چندا پنھنجي پيءُ جو اھو گھر جتي کيس سموريون آسائشون ميسر ھيون ان بيروزگار نوجوان لاءِ ڇڏڻ پئي چاھي (۽ شايد ڇڏي به وئي) جنھن وٽ پنھنجي ڪا دولت ڪونه ھئي.
ھيٺيئن ۽ وچولي طبقي جون ڪجھه ڇوڪريون اڄڪلھه انھن معاملن ۾ اڳ ڀريون آھن جن کي ميڊيا پريمي جوڙي جو نالو ڏئي ڇڏيو آھي. ھو گھران نڪرڻ وقت پاڻ سان گڏ ڇا کڻي نڪرن ٿيون؟ ھڪ پرس اندر پيل اڌوريون لپ اسٽڪ، نيل پالش ۽ زنانيون ضرورتون. ڪجھه ڪئسيٽون، ڪوڙا ڳچين جا ھار، ننڍڙا ھٿ وارا رومال ۽ ڪجھه ڪتاب. (جيڪڏھن کين پڙھڻ جو شوق آھي) پر ان مختصر سامان سان گڏ ھو گھر جو ڪيتريون ئي اڻ ڏٺيون خوشيون ساڻ کڻي وڃن ٿيون. ”پيءُ ماءُ جھڙو پيارو رشتو ٻيو ڪو به نه ھوندو آھي پر جڏھن زندگي جو مسئلو ھجي ۽ گھر ۾ ڳالھه نه سمجھي وڃي ڇا ٿو ڪري سگھجي؟“ تازو ڪراچي مان ڪورٽ مئريج ڪري آيل ھڪ ڇوڪري چيو، جنھن کي سندس مڙس جي مائٽن قبول ڪونه ڪيو ۽ ھاڻي تنگدستي واري زندگي گذاري رھيا آھن پر کين پنھنجي عمل تي ڪو پڇتاءُ نه آھي. داودو ضلعي جي ھڪ ننڍي شھر سان واسطو رکندڙ مئٽرڪ پاس ڇوڪري سان ڪيل تفصيلي ڳالھين کان پوءِ پتو پيو ته کيس گھران نڪري ڪراچي وڃي ڪورٽ مئريج ڪرڻ بابت ڪنھن اخبار ته ڪونه اڪسايو ھو پر ان گھرو زندگي مان ھوءَ بلڪل بيزار ٿي چڪي ھئي، جتي سندس ٻه ڀيڻون شادي جي نالي ۾ وڪرو ٿي چڪيون ھيون ۽ انھن پئسن مان سندس وڏي ڀاءُ ٻي شادي رچائي ڇڏي ھئي. سندس حياتي ڀائرن جي رحم ڪرم تي ڇڏيل ھئي. ”مون کي ان ڪري خوف ٿيندو ھو جو منھنجي ننڍڙي ڀاءُ جا به ارادا ٺيڪ نه ھئا ۽ ھو ڀاڀي سان وڙھندو رھندو ھو، ڇو ته ٻئي پاڙي جي ماسترياڻي سان تعلقات وڌي ويا ھئا ۽ ھو ڀاڀي کي طلاق ڏيڻ جا بھانا ڳولي رھيو ھو، مون کي اھو خوف ٿيندو ھو ته ڪٿي ان سودي ۾ منھنجو وڪرو نه ٿي وڃي، ڪنھن اھڙي ظالم سان جھڙا منھنجي ڀيڻن جا مڙس آھن.“ ھن خوفزدھ ڇوڪريءَ چيو. جڏھن ڳالھه ضد جي اچي وڃي ٿي ته پوءِ ڪيتريون ئي زندگيون رحم جوڳين حالتن مان ھميشه لاءِ گذرن ٿيون. جيڪب آباد مان جڏھن ھڪ ڇوڪري ھلي وئي ته سندس پيءُ کي اھو احساس ستائيندو رھي ٿو ته نياڻي جي ڳالھه مڃي وٺڻ ۾ آخر ڇا ھو؟ ھاڻي اھا ڳالھه مڃي وٺڻ واري ڳالھه رڳو پڇتاءُ ۾ گذاريندڙ پوڙھي جي نه پر لڳ ڀڳ انھن سمورن ماڻھن جي ايجندا تي اچي وئي آھي، جن کي پنھنجي اولاد جون شاديون ڪرائڻيون آھن. ڇو ته سندن اولاد وٽ ٻيا به آپشن اچي ويا آھن. ”مان حج واري عيد تائين انتظار ڪيان ٿي نه ته پوءِ مون تي ميار نه ڏجو.“ خيرپور جي ھڪ شاگردياڻي پنھنجي ماءُ کي پنھنجي پسند ٻڌائيندي چيو ۽ خيرپور جو اھو چلولو نوجوان به ته ھاڻي اھا ڳالھه کري ڪرڻ جي موڊ ۾ اچي ويو آھي. جيڪو شادي نه ٿي سگھڻ واري خطري سبب ھڪ ئي وقت ٻه ٽي افيئر ھلائيندو ھو، ته ھتان نه ته ھتان شادي ٿي ويندي. ”پيارا ھاڻ پنھنجي تياري به پڪي اٿئي. عزت سان نياپو ڪرائينداسون ڳالھه نه ٺھي ته پياريءَ کي وڃي ڪورٽ ۾ پيش ڪبو. ڏسين نٿو ڪورٽون به اڄڪلھه اسان جھڙن ڪيسن ۾ تڪڙو انصاف ٿيون ڪن ۽ معاملو اڃا به وڌي ويو ته اھو ڪيس توھان اخبار وارن وٽ کڻي اچبو، چئين ته ھاڻي ٻنھي جا فوٽو ڏيئي ڇڏيانءَ.“ ھن پنھنجي ڳالھه ان نعري تي ختم ڪئي ته ”آخر ھوگي پيار ڪي جيت“ ان خيرپوري پياري جھڙا ڪيترائي نوجوان اڄڪلھه اخبارون ٻين خبرن سان گڏ اھو ڄاڻڻ لاءِ به پڙھن ٿا ته ڪٿي ۽ ڪھڙو تازو پيار جو مقدمو ھلي رھيو آھي؟ ۽ ھو نه رڳو اھي خبرون دلچسپي سان پڙھن ٿا پر پنھنجي سنگت ۾ فيصلن وارن ڏينھن کان ھڪ ڏينھن اڳ ۾ شرطون به لڳائن ٿا ته اھا ڇوڪري اڄ ڪورٽ ۾ ڪنھن جي حق ۾ بيان ڏيندي. ”ارم فدا واري معاملي جي فيصلي واري ڏينھن پري پري کان نوجوانن فونون ڪي فيصلي جو نتيجو ائين پڇيو ھو، جيئن ڪنھن امتحاني رزلٽ جي باري ۾ پڇيو ويندو آھي.“ حيدرآباد جي ھڪ رپورٽر ٻڌايو. جنھن کي ماڻھن پيار جي ڪاميابي تي مبارڪون به ڏنيون ھيون ڇو ته انھن رپورٽرن به عدالتي فيصلي تي خوشيون ملھايون ھيون.
اڄوڪو زمانو اھڙن معاملن کي پريمي جوڙو چوي يا پيار جي سوڀ ۽ ڀلي ڪي ماڻھو ان کي گند چون يا ڀاڄوڪڙ جوڙو پر اھڙين شادين کي اسان جو ھڪ وکري ٽائيپ دوست ضرورتن جي شادي چوي ٿو ۽ اھڙن معاملن ۾ پيار محبت جي خوامخواھ خوارين تي ھو چڙي پوي ٿو. ”اھو سڄو فلمي ڪلچر آھي ته پيار جي شادي ڪجي ۽ نوجوانن فلمون ڏسي ڏسي پنھنجي فرسٽريشنز جو اھو ٽوڙ ڪڍيو آھي ته پيار جو شاديون ڪجن.“ ھو وڌيڪ چوي ٿو ته ”مون کي رڳو ايترو ٻڌايو ته شادي ۽ پيار گڏ ھلي سگھن ٿا ڇا؟ ماڻھو وڏا بيوقوف آھن جو چون ٿا ته محبت جي شادي.... ڀائي يا ته محبت ڪريو يا شادي ڇو ته ٻئي الڳ الڳ ذميواريون آھن. جڏھن توھان محبت ڪريو ٿا ته ان مان ايتري فرصت ئي ڪٿي ملي ٿي جو ماڻھو شادي ڪري ۽ جڏُھن توھان شادي ڪريو ٿا ته اھو ارادو ۽ اھو رشتو قائم رکڻ جا ايترا لوازمات اچي وڃن ٿا جو محبت جي يادگيري ئي نه ٿي اچي.“ ھن پنھنجي ليڪچر نما ڳالھه ختم ڪئي. اھڙي ڳالھه ڪندڙ ۽ سمجھندڙ شايد ٿورا ئي ماڻھو ھجن. ڇو ته جنھن موڙ تي بيھي اسان جو سماج مرضي سان شادي ڪرڻ ۽ نه ڪرڻ بابت ٿيندڙ عوامي بحث ۾ رڌل آھي. اھو موڙ نفيس ۽ نازڪ موڙ تي ٿيندڙ ڳالھه کان ڪوھين ڏور آھي. ڏور ته اسان جي سماج کان مرضي سان شادي ڪرڻ وارو تصور ھيو، پر ھاڻي اھو تصور ڪو اوپرو نه رھيو آھي ۽ نوجوانن ۾ ٻي ڪا سجاڳي اچي وئي ھجي يا نه پر ايتري خبر انھن کي به ضروري پوي ٿي ته ھو پنھنجي محبوبا جي حياتي (پاڻ سان گڏ) بچائڻ لاءِ ڪوڙا نڪاح ناما ھٿ ڪري ۽ ڪورٽن ۾ ڪوڙا قسم به کائي سگھن ٿا. اھو رستو باغي بڻيل انھن نوجوانن جو آھي جيڪي ھر طرف مايوسين جي ڌڻڻ ۾ ڦاٿل آھن ۽ کين رائج ريتن رسمن مان ايتري ساھ منجھائيندڙ بدبوءِ اچي ٿي جو ھو پنھنجيون زندگيون تازين ھوائن کان محروم سمجھن ٿا ۽ ٻھروپ واري ھن سماج ۾ سندن مدد ڪرڻ لاءِ تمام ٿورائي ھٿ اڳتي اچن ٿا. ھو ان ٻھروپ کي منھن نٿا ڏئي سگھن ته جيڪي روشن خيال وڪيل پئسن عيوض سندن ڪيس ڪورٽن ۾ وڙھن ٿا ۽ کين ڪيس کٽي ڏيکارين ٿا، اھي وڪيل شام وارين ڪچھرين ۾ اھڙي ٽرينڊ جي مخالفت ڪن ٿا. سندن اھو الميو اھو به ٿي پيو آھي ته جن شاعرن جي شاعري جا ٽڪرا ھو ھڪ ٻئي کي ارپيندا ۽ احساسن جي ترجماني طور موڪليندا رھيا آھن، اھي شاعر به سندن عمل جي نجي توڙي عوامي ڪچھرين ۾ مخالفت ڪن ٿا. ”ان ٻھروپ معاملو منجھائي وڌو آھي نه ته اھو تصور ھروڀرو ايڏو به خراب نه آھي“ سماج کان بيزار ھڪ جھوني پروفيسر چيو، جيڪو ڪيترن ئي نام نھاد روشن خيال نوجوانن کان وڌيڪ اتساھ ڏياريندو رھندو آھي اھڙن نوجوانن کي جيڪي پنھنجي مرضي سان شادي ڪرڻ جي راھ ۾ ايندڙ سمورين ڏکيائن سان کيس آگاھ ڪندا ۽ ھدايتون وٺندا رھندا آھن پر اھڙا پوڙھا پروفيسر به ته ٿورڙائي وڃي بچيا آھن.