مرادون پڄائيندڙ سسئي ۽ گم ٿيل عشق جو آواز
ھونئن ته سسئي جو ميلو آڪٽوبر ۾ ھر سال لڳي ٿو پر عام ڏينھن ۾ به ڪڏھن ڪڏھن ۽ لاھوت ڪرڻ وارن ڏينھن (شاھ نوراني جي ميلي وارن ڏينھن) ۾ اڪثر زائرين ھتي به حاضري ڀرڻ ضروري سمجھن ٿا. ڇو ته سسئي ماڻھن جون مرادون پورڻ ڪرڻ شروع ڪيون آھن ۽ سندس مزار تي مجاور ۽ ملان گڏ ٿي کيس جيجان جيجان ڪري پڪارن ٿا. اھو قصو (سسئي جي قبر کي درگاھ بڻائڻ) 1980ع ڌاري تڏھن شروع ٿيو جڏھن ڪراچي جي ”حاجي محمد علو صديق الياساڻي“نالي ھڪ سيٺ اچي سسئي پنھون جي قبر مٿان مزار جھڙو ڪمرو ٺھرايو ۽ لڳو لڳ مسجد به ٺھرائي. ٻنھي جي فرش جي آڳند تي ٽائلس ھڻائي ڇڏيا. ڪراچيءَ جي ان سيٺ کي ڀلي پار ۾ ئي خواب ۾ ھدايت ملي ته ”ھن جاءِ ھڪ ولي جي قبر آھي اھا جوڙايو ته وڏو ثواب ٿيندو“. سسئيءَ جي قبر جي سار سنڀال لھندڙ محمد حسن ٻرڙي ٻڌايو. ”جنھن کان پوءِ اھو سيٺ ھتي اچي ڏھ پنڌرنھن ڏينھن ترسي پوندو ھو. ھن مزار جو سڄو ڪم ان ئي ڪرايو. ھيءَ جيڪو توھان جي لاءِ ڏاچيءَ تي پاڻي ڀري اچان ٿو اھو ڏاچي به ان سيٺ ئي وٺي ڏنو. وڏو سخي ماڻھو ھوندو ھو. مزدورن جي لاءِ پئسن جون ٿيليھون کڻي ايندو ھو.“ باھ جي مچ تي ھٿ سيڪيندي ان پيرسن اھا ڳالھه ٻڌائي جنھن کي سندس چواڻي جيجان ( سسئي ) جي ڊيوٽي ڏيندي 19 سال ٿي ويا آھن. ھاڻي سسئي پنھونءَ جي مزار تي ٿيندڙ آمدني سميت سمورا اختيار ٻڙرا برادري جي ھڪ سردار کي آھن جيڪو ڪراچي ۾ رھي ٿو. چون ٿا ته جڏھن اھو سخي بلوچ سيٺ پھرين ڀيرو لس ٻيلي آيو ته سسئي پنھون جي گڏيل قبر مٿان ڀر پاسي جي ماڻھن جا جانور گھمي رھيا ھئا ۽ عاشقن جي ان ڦٽل قبر کي ھڪ آستانو بڻائڻ جو ڪم ھن پنھنجي ھٿ ۾ کنيو. جنھن کي ٻرڙا سردارن صرف ان شرط سان اھڙي اجازت ڏني ته ھو پنھنجي حياتيءَ تائين ان قبر جي سار سنڀال لھي پر سندس مرڻ کان پوءِ سندس اولا کي اھڙي حجت جي اجازت نه ڏني ويندي. سسئي پنھون جي قبر واري قبرستان جي چوڌاري ھاڻي ھلڪو ھلڪو لوڙھو ڏئي زيارتين جي ترسڻ لاءِ ڪجھه ڇپڙا به ٺاھيا آھن. جيڪي صرف مٿان ڍڪيل آھن. سياري جي راتين ۾ پاسن کان ايندڙ ھوائن ۽ سرديءَ کي رڳو باھ جا سڄي رات ٻرندڙ مچ ئي منھن ڏئي سگھن ٿا. سسئي جي مزار جو مجاور بڻايل فقير ھتي ايندڙ زائرين کي ھيٺ وڇائڻ لاءِ گلمن، ٻارڻ لاءِ ڪاٺين کان وٺي پيئڻ لاءِ پاڻي ۽ روشني لاءِ گولا ۽ بتيون به مھيا ڪري ٿو ۽ ان عيوض رقم پڻ وٺي ٿو. سامھون ئي ھڪ ھوٽلڙو ۽ دڪانڙو به ھاڻي کلي ويا آھن جتان ضروري سيڌو سامان ملي وڃي ٿو. سسئي جي مزار اندر ۽ مسجد اندر به ھڪ ھڪ بتي سڄي سڄي رات لاءِ ٻاري وڃي ٿي. ھاڻي ان سسئي کي ھڪ موچاري مزار ۽ پينگھي اندر محدود ڪيو ويو آھي جنھن جي ترجماني ڪندي ڀٽائي چيو ھو؛
ڇپون ڇپر کٽ، پھڻ پٿراڻيون ڀانئيان
جتي رھان راتڙي، مرون منھنجا مٽ
سيڻن جي سھٽ، ڏونگر ڏولي مون ٿيو.
سسئيءَ جي حب ۾ گھڻو تڻو اھي مست اچن ٿا جن کي يا ته لاھوت وڃڻو ھجي ٿو يا ھنگلاج. ڪميونسٽن تي مشتمل ھڪ لاھوتي لڏو اسان جي پھچڻ کان اڳ ئي ھتان ھنگلاج ھليو ويو ھو. اسان فقير واتان صرف سندس ڳالھيون ٻڌيون. سسئي جي مزار جبلن وچ ۾ آيل ھڪ ميداني ماٿريءَ ۾ آھي. جتي ڪجھه پر ڀرو فصل ٿئي ٿو پر گذريل پنجن سالن کان برسات نه پوڻ ڪري بلوچستان جي ھن علائقي ۾ ھاڻي سڪي ٺوٺ ٿي ويل وڻ، زمين ۽ ماڻھو آھن، جيڪي ھر وقت ڪنھن قافلي اچڻ جي انتظار ۾ ھجن ٿا،جيڪي اچي کانئن ڪجھه شيون وٺندا ۽ کين پئسا ڏيندا. ” ابو برسات سالن نه پيو آھي ان ڪري ڏڪر (ڏڪار) لڳو پيو آھي. اھو جيڪو ڇيلو توھان ورتو ان رڳو 15 ھن سون جو ته اناج کاڌو ھو.“ ھڪ ھمراھ ڀلجي اسان کي چيو ته کانئس ڇيلو ڀرسان واري ڇپري ھيٺ آيل قافلي ورتو ھو جنھن جو ھو اسان کي به ميمبر سمجھي ذڪر ڪري رھيو ھو. ڪيترائي لاھوتي صرف سسئي تائين پنڌ به اچن ٿا. ھڪ اھڙو پٺاڻ نوجوان به اتي ئي مليو جيڪو دعوي ڪري رھيو ھو ته ھو ايران،عراق سميت پاڪستان جون سڀ زيارتون سائيڪل تي چڙھي ڪري آيو آھي، سندس ڳالھين تي اسام مان ڪنھن کي به اعتبار نه پئي آيو. اھو ئي نوجوان سسئي تي اڻ ھوند ۾ آيل چرس جي ھڪ سگريٽ لاءِ ٻاڙيو ٻاڙيو ڦري رھيو ھو. ڊگھين مسافرين جا ٿڪ لاھي مانيون کائي، جڏھن سمورن قافلن جا ماڻھو واندا ٿين ٿا ته رات جي ٿڌ ۾ راڳ، عليءَ جا نعرا ۽ جھونن سيلانين جون ڪچھريون باھ جي مچن جيان ٻري پون ٿيون ۽ سڀني کي گرمائي ڇڏين ٿيون. ھاڻي جبل ۾ به مرون ڪنھن جا مٽ ٿين ٿا الائي نه پر ھتي پھتل ھر ڪو قافلو پنھنجو پاڻ ۾ ئي ڪچھريون ڪري اٿي ٿو. اسان واري قافلي ۾ ته وري ڏاڙھون فقير به شامل ھو، جنھن چپڙي يڪتاري تي وس آھر چڱا جوھر ڏيکاريا. جڏھن باھ جي مچن تي محفلون متل ھيون ته ضروري حاجت واري بھاني ٻاھر کليل ميدان ۾ اچي ويس، ان رات ڀرڀور جوانيءَ وارو چنڊ پڻ سسئي مٿان ٽڪ ٻڌي بيٺو ھو ڇو ته سسئي جي معني پڻ چنڊ آھي ۽ مون کي لڳو ته ھو کانئس اھو پڇي رھيو آھي ته؛
سسئي ڪا تنوار، ڪي ھينيئن ٿي ھٿ کڻين،
سوين رليون سسيون ، ھوتاڻن ھزار
ٻاروچاڻا ٻار ، توڙان ترس نه سکيا.
جيتوڻيڪ سسئي جي مزار جبلن وچ ۾ آيل ميداني علائقي ۾ آھي تڏھن به ماڻھو قبرستان ڀرسان جبلن تان لٿل پاڻي جي ٺاھيل ناھموراين ڏانھن اشارو ڪري چون ٿا ته ھي جبل ڦاٽو ھو ته سسئي ۽ پنھون زمين اندر ھليا ويا ھئا. سسئي پنھون جيتوڻيڪ عشق جي علامت سمجھيا وڃن ٿا پر ھتي ايندڙ ماڻھن ھاڻي کانئن پٽ ڄمڻ لاءِ دعائن جون تقاضائون ڪرڻ شروع ڪيون آھن ۽ ڪجھه دوستن ته اھو به چيو ته شادي شدھ ماڻھو پنھنجي عشق جي ڪاميابي لاءِ سسئي ته دعا نه گھرن ڇو ته ڳوٺ واپس ورڻ شرط سندن ٻي شادي ٿي ويندي. عاشقن جي مزار آڏو ھاڻي ماڻھن ڪنڌ نوائڻ شروع ڪيو آھي ۽ ھو چائنٺ کي به ائين جھڪي ھٿ لائي سيني تي ھٿ رکن ٿا جيئن مڪلي ۾ مدفون عبدالله شاھ اصحابيءَ جي چائنٺ تي جھڪن ٿا. پر ھن ڊگھي منزل تي ويٺل سسئي وٽ عورتون نه اچڻ جي برابر اچن ٿيون، ڄڻ ته ساڻس سور سلڻ واريون به ناھن. ھڪ ٻي ويڌن اھا به سسئي سان ٿيل آھي ته سندس قبر کان سواءِ ڪٿي به سسئي نظر نٿي اچي يا محسوس نٿي ٿئي. وندر جبل جي ڇانو ۾ به بلڪل ائين سسئي جو ڪو اھڃاڻ (قبر کان سواءِ) نظر نٿو اچي. جيئن ڀنڀور ۾ سسئي جي ڪا سڃاڻ نه رھي آھي. ڪٿي به ڪو به تصوراتي پورٽريٽ يا شاعري جي ڪا سٽ نظر نٿي اچي. جيئن سندس پيءُ لالا جو ڳوٺ ڀنڀور پاڻي ۾ پسيل ۽ ويران آھي. پير پٿون ڪندڙ پھڻن مان گذري سسئي تائين پھچندر عاشقن لاءِ سنڌ سرڪار يا بلوچستان سرڪار پاران ڪو مسافر خانو ته خير، ڪو ڀليڪار جو بورڊ به لڳل نه آھي.
ڏونگر ڏکوين کي، دلاسا ڏجن،
گھڻو پڇي تن کي، جن وٽان ھوت وڃن
تون ڪيئن سدا تن، پھڻ پير ڏکوئين
ائين ڏکويل پير کڻي اسان جڏھن ڄامشوري وٽان گذري رھيا ھئاسين ته الائي ڇو خيال اچي ويو ته علامه آءِ آءِ قاضي جي مزار تي وفائن، وفادارين ۽ عمر ڀر نڀائڻ جا قسم کڻڻ ڏاڍو سولو ڪم آھي پر سسئي تائين پھچي محبت جي عظمت کي سلام ڪرڻ به اڄوڪن نام نھاد پريمي جوڙن لاءِ تمام اڙانگو آھي. سڄي سفر دوران سسئي لس ٻيلي ۾ به ائين ننڌڻڪي نظر آئي جيئن اھا ڀنڀور ۾ بڻايل آھي، جتي سندس گھر ۾ ڪو نالو نشان نه بچيو آھي نه ئي ڪو بورڊ لڳل آھي ته سسئي جو گھر ھوندو ھو. ھتي ويھي ڪپڙا ڌوئيندي ھئي ۽ پنھون سان ھتي پيچ اڙايائين ”محبت جون سموريون نشانيون ڀنڀور مان سسئي سان گڏ ھليون ويون ۽ ھاڻي واقعي به ”ڀينر ھن ڀنڀور ۾، دوزخ جو دونھون“ واري ڪار لڳي پئي آھي. ”عاجز ڀنڀور تان موٽندي چيو ۽ اسان به ”ڇڏينديس ڀنڀور، ھنيئون ھت نه وندري“ چئي ڀنڀور کي باءِ باءِ ڪيو. جتان جي ميوزيم ۾ به سسئي جو ڪو پورٽريٽ، (خيالي ئي سھي) موجود نه آھي. ڀنڀور کان واپسيءَ تي اھو احساس شديد ٿي ويو ته سسئي ڪيڏا ڪشالا ڪري اڙانگا پنڌ ڪيا صرف پنھون لاءِ ۽ ڀٽائي سندس پيرا کڻي کيس ڳايو ۽ عمل ڪيو رڳو ھوتاڻي حب لاءِ پر زماني ٻنھي سان ڪو انصاف نه ڪيو ۽ سندن نشانن (قبرن) کي ڇڙو مرادون پوريون ڪندڙ درگاھن ۾ تبديل ڪري ڇڏيو.