جيڪب آباد جا رھجي ويل رف نوٽس
اليڪشن واري رات عيدوءَ جون پيتيون (بيلٽ باڪس) چورائجي ويون. جنھن جو الزام مخالفن تي آيو. ھاڻوڪين چونڊن ۾ ته اميدوارن کي ٻيا خفا ڪرڻا پيا ھجن پر پيتيون ته کيس سرڪاري مليون. جڏھن ته عيدو جمعدار واري دؤر ۾ اميدوار کي پنھنجا بيلٽ باڪس پاڻ ٺھرائڻا پوندا ھئا. اميدوار ڪاٺي جون 2 باءِ 2 جون پيتيون ٺھرائي انھن مٿان پنھنجو نشان پينٽ ڪرائي ھر پولنگ اسٽيشن تي رکندا ھئا. اھڙيون اڳواٽ تيار ڪرايل عيدوءَ جون پيتيون چوري ٿي ويون. بلدياتي چونڊن جي جيڪب آباد جي وڏي کلاڙيءَ احمد ميان ھڪ پڙھيل لکيل وڪيل احمد خان جمالي سامھون پنھنجو گھرو نوڪر بچل بورچي بيھاريو. احمد خان جمالي بعد ۾ پ پ جو ضلعي صدر ٿيو پر انھن چونڊن ۾ سومرا محلا جي ڪائونسلري تان وڪيل کان احمد ميان جو بيھاريل بچل بورچي کٽي ويو ۽ ميونسپل جو ڪائونسلر بڻجي ويو. وڪيل احمد خان جمالي جي زال جي مقابلي ۾ سومري پنھنجي نوڪرياڻي ڪامياب ڪرائي. شايد ھن پنھنجي ڪائونسلرن کي نوڪرن جيان رکڻ پيو چاھي يا نوڪرن کي ڪائونسلر ڏسڻ پيو چاھي.
ميونسپل جو پريزيڊنٽ رھڻ دؤران ھن شھر کي ايترو ته خوبصورت بڻايو جو خيرپور ڊويزن اندر شھرن جي صفائي واري مقابلي دؤران جيڪب آباد کي گولڊ ميڊل مليو. ٻه شاديون ڪرڻ جي باوجود صفائي ڪندڙ عورتن ۾ دلچسپي وٺندڙ احمد ميان کي آخري ڏينھن ۾ غرور اچي ويو. جنھن ڪري 70ع ڌاري ھن در محمد اوستي کان اھڙي شڪست کاڌي جو جيڪب آباد ئي ڇڏي ويو. مخالف اميدوار محمد اوستي ڪيفي ايران وارو اشو کڻي احمد ميان کي آئوٽ ڪري ڇڏيو. جتي ھاڻي جيڪب آباد جي پريس ڪلب آھي. ان جاءِ تي احمد ميان جي سالي جو ھوٽل ڪيفي ايران ھوندو ھو جنھن لاءِ در محمد اھو مشھور ڪيو ته اھو پلاٽ ميونسپل جي مسجد جو ھو جيڪو احمد ميان پنھنجي سالي کي الاٽ ڪيو آھي. وعدي جي پڪي ۽ اصول پسند طور مشھور احمد ميان کي ان اسڪينڊل ڊاھي وڌو ۽ چونڊون ھارائڻ کان پوءِ ھن جيڪب آباد شھر ئي ڇڏي ڏنو. سندس زال سعيدھ بيگم ڪڏھن ڪڏھن ڪپڙا غريبن ۾ مفت ورھائڻ ائين ايندي آھي جيئن سندس پٽ محمد ميان پئنجائت واري ٻارھن سؤ ايڪڙ زمين جو حساب وٺڻ ايندو آھي. ھندو پنجائت جي اھا زمين محمد ميان جي ھٿن مان وڃڻ واري ھئي پر ھن جو ڀاڳ کليو ۽ گورنر ٿي ويو.
ھاڻوڪين چونڊن دوران جيئن جيڪب آباد جي سين تان احمد ميان ۽ سندس اليڪشني چرچا غائب رھيا تيئن ئي جيڪب آباد جو باغي ڪردار لالي مٺو به غائب رھيو. ترڪي ٽوپي پائيندڙ نبي بخش سرڪي عرف لالي مٺو اصل ھيو ته صحافي پر ھو سماجي ناانصافين خلاف اخباري ڪالمن کان ٻاھر نڪري به احتجاج ڪندو ھو. اتحاد پرنٽنگ پريس مان اتحاد اخبار ڪڍندو ھو جيڪا پھريان ھفتيوار پوءِ ٽه روزا ۽ آخر ۾ روزنامه ٿي. سندس خصوصيت اھا ھئي ته ھو ڪجھه معاملن تي گھنڊ کڻي شھر جي چوڪ تي اچي احتجاج رڪارڊ ڪرائيندو ھو. اھو گھنڊ سندس پريس ۾ پيل ھوندو ھو. ھڪ ڀيري جڏھن ڊي سي طرفان اٽي مھانگي ڪرڻ جو اعلان ڪيو ويو ته لالي مٺي پنھنجي اخبار ۾ ان سرڪاري فيصلي مٿان ڇتي تنقيد ڪئي. جنھن تان ناراض ٿي ڊي سيءَ سندس اخبار بند ڪرائي ڇڏي ته لالي مٺو گھنڊ کڻي شھر جي چوڪ تي اچي ويو ته ”ڊي سي تون اخبار بند ڪرائي سگھين ٿو. منھنجو وات بند نٿو ڪرائي سگھين.“ ان چوڪ تي بيھي ھن سرڪاري فيصلي تي تنقيد ڪئي. تڏھوڪي صدر ايوب خان خلاف ھن ھڪ پمفليٽ ”شرم شرم“ جي عنوان سان پنھنجي پريس مان سنڌي اردو ۾ ڇپرايو. اھو پمفليٽ شايد ايڏو پر اثر ته نه ٿئي ھا پر ذوالفقار علي ڀٽي اچي اھو پمفليٽ لالي مٺي جي اتحاد پريس ۾ ڏٺو ۽ سرڪار ٻئي ڏينھن پريس سيل ڪري ڇڏي. لالي مٺو جڏھن بلدياتي چونڊن ۾ احمد ميان سومرو جي اميدوار سامھون بيٺو ته کيس ڌمڪيون ملڻ شروع ٿيون. پر ھو مرد مجاھد نه مڙيو، جنھنڪري سومري جي واٺن پريس اندر ستل لالي مٺو جا بيلٽ باڪس(ڪاٺي وارا) به کنيا ۽ سندس منھن تي ڪارو رنگ به ھاري ويا. جيڪب آباد ۾ آزاد صحافت تي احمد ميان جي ڇاڙتن جو شايد اھو پھريون حملو ھو. جيڪب آباد جو ھاڻوڪو سينئر صحافي شاھمراد ٻڌائي ٿو ته ان ڏينھن ۾ گھنڊ کڻي لالي مٺو جڏھن ڪاشي رام پل تي اعلان ڪرڻ آيو ته سندس منھن ڪارو ٿيل ھو پر ھن اھو منھن نه لڪايو نه ھو. ڪاشي رام پل تي گھنڊ وڄائي ماڻھو ميڙي ھن اعلان ڪيو ”ڏسو ڏسو شھر وارو ظلم سان جھاد ڪرڻ جو نتيجو ڏسو، احمد ميان ڌمڪائڻ خاطر ائين ڪيو آھي ۽ منھنجون پيتيون (بيلٽ باڪس) به کڻائي ويو آھي.“ وڏن ماڻھن جي ننڍڙي شھر جيڪب آباد ۾ ھاڻي ته ڳولھئي به ڪو لالي مٺي جھڙو ڪردار نٿو ملي. ٻيو ته ڇڏيو ان پراڻي اتحاد پريس ۾ به لالي مٺي جو ڪو فوٽو ناھي. نه ئي ڪو ڄاڻ ڏيڻ وارو ويٺل آھي. جيڪب آباد جي ان نئين ڀرتي ٿيل صحافي کي بيباڪ لالي مٺو ڪيئن ياد ھوندو جيڪو ھڪ سردار مٿان ايف آءِ آر ڪٽرائڻ کان پوءِ به اڃان تائين دان ساڳئي سردار جي تان وٺي ٿو.
ھاڻوڪين چونڊن مان ٺل واري ڪامريڊ محمد اقبال سرڪي جھڙا ڪردار به غائب رھيا جيڪو پاڻ کي ڀاشاني سڏائيندو ھو. ان جو پروفائيل انڪري به اڻپورو رھي ٿوجو ڪامريڊ ڀاشاني بابت اھو ٻڌائڻ وارو نٿو ملي ته ھن کي اھا چڻنگ ڪٿان لڳي. کيس ٺل ۾ سائيڪلن جو دوڪان ھوندو ھو. پاڻ ھميشه سردارن جي مقابلي ۾ صوبائي اسيمبلي جي سيٽ تي بيھي رھندو ھو. ڪامريڊ ڀاشائي چونڊ ورڪ به پنھنجي سائيڪل تي چڙھي ڪندو ھو. بک لڳندي ھئس ته ماني ڪنھن به شھر ۾ سردارن جي اليڪشن ڪيمپ ۾ وڃي کائيندو ھو. ماني کائي ٿڪ ڀڃي ان ڪيمپ ۾ پنھنجي ورڪ شروع ڪندو ھو ۽ ڪيمپ ۾ موجود ماڻھن کي چوندو ھو ته ھي وڏيرا ظالم اٿو انھن خلاف جھاد ۾ مون سان گڏ ٿيو. مون کي ووٽ ڏئي ڪامياب ڪريو ته ھنن ظالمن کان حساب وٺون. اھڙو جذبو ڪنڌڪوٽ جي ڪامريڊ ڪوڙا خان مري وٽ به ھوندو ھو پر مير ھزار خان بجاراڻي جي پيءُ سردار نور محمد بجاراڻي ۽ سردار سندر خان سندراڻي سان اليڪشن ۾ مقابلو ڪندو ھو. ڪنڌڪوٽ مان ھفتيوار اخبار فرياد به ڪڍندو ھو. ڪامريد ڪوڙا خان جڏھن قومي اسيمبلي لاءِ اميدوار بيٺو ته سڄي ضلعي ۾ سائيڪل تي چڙھي پنھنجو ورڪ ڪيائين. وڏيرن خلاف دونھيدار تقريرن ڪرڻ سبب ھڪ ٻن وڏيرن پنھنجي ڳوٺن ۾ اچڻ وقت ڪامريڊ مٿان ڪتا به بڇيا. اھي بيعزتون ۽ ذلتون سھندو ھو پر وڏيرن جي ڪيمپن ۾ ويٺل ھارين کي به چوندو رھيو ”خبردار ھاري – جو ڀوتار آيا.“ ڪامريڊن جون تقريرون ٻڌندڙ چون ٿا ته ماڻھو ڪامريڊن جون تقريرون ڏاڍي شوق سان ٻڌندا ھئا. ڇو ته ھو سٺا مقرر ھئا پر ووٽ وڏيرن کي ڏيندا ھئا. صورتحال ھاڻي به ڪاخاص بدلي ناھي. اڃان به وڏيرن ۽ ڀوتارن جو راڄ جاري آھي. ماڻھن جي ڳالھيون ڪامريڊن جون ٻڌڻ ۽ ووٽ وڏيرين کي ڏيڻ واري عادت به برقرار آھي. ڇو ته پاڪستان ۾ ماڻھو آزاديءَ سان پنھنجو ووٽ ڪٿي به نٿو ڏئي سگھي. ٻھراڙين ۾ چوڌري ۽ وڏيرن جي مرضي ھلي ٿي. شھر ۾ ووٽ ڀائي صاحبن جي راضپي کان سواءِ نٿو ڏئي سگھجي. اھڙي گھٽيل ٻوساٽيل ماحول ۾ لالي مٺي يا ڪامريڊ ڀوشاني جھڙا وکري ٽائيپ ماحول جي ڇانيل سانت ۽ اسٽيٽسڪو کي ٽوڙين ٿا. ھو پنھنجي دؤر جو باغي آواز ٿي اڀرن ٿا.
جيڪب آباد وارين چونڊن ۾ ھن ڀيري مائي حرمت جھڙي ڪا عورت اميدوار به ظاھري نه ٿي سگھي. جيڪا مائي باقاعدھ مڙس ماڻھو طور اڃان به شھر وارن کي ياد آھي. شيدي پاڙي جي مائي حرمت شلوار قميص پائي لٺ کڻي اڪثر پنڌ گھمندي ھئي. جڏھن ڪائونسلر چونڊجي وئي ته ننڍڙي پارليامينٽ جي ميمبر ھئڻ ناتي ھن شلوار قميص سان گڏ صدري ۽ بوٽ چشمو ۽ پوتي پائڻ شروع ڪئي. ڇھه فوٽ قدارو حرمت ٻن ڦورن کي به پنھنجي ھٿن سان پڪڙي ٿاڻي تي آندو ھو. حرمت غير شادي شدھ ھئي ۽ مردن سان گڏجي ھوٽلن تي ويھي چانھيون پي ڪچھريون نه ڪندي ھئي پر مجال آ جو ڪو مرد ڏانھنس ميري اک کڻي ڏسي. ستر واري ڏھاڪي ۾ وفات ڪري ويل حرمت کي شيدي پاڙي جا پوڙھا پوڙھيون ته اڃان به ياد ڪن ٿا پر جيڪب آباد ۾ ان جي ڪا جانشين اڃان ظاھر نه ٿي سگھي آھي.