وفائن جي تلاش ۾ ڀٽڪيل وجود !
مين رانجھا نه تھا تو ھير نه تھي
ھم اپنا پيار نڀا نه سڪي
جھڙي شاعري ٻڌڻ شروع ڪندو آھي. جيتوڻيڪ اڪثر ماڻھن ( اھل دل ) وٽ وفائن جي ڪا واضع تشريح موجود ناھي ۽ نه ئي ڪي گھڙيل يا ڪنھن دستاويز تي لکيل وفائن جا ڪي سنھري اصول وٽن موجود آھن يا ٿين ٿا. پر ھو انھن وفائن جو انتظار اپسرائن کان به وڌيڪ شدت سان ڪن ٿا جن کي ڏسي يا ڇھي نٿو سگھجي. صرف ھڪ احساس وانگي محسوس ڪري سگھجي ٿو. وفا جا متلاشي رڳو پيگ، پيالي يا ڏنڊي ڪونڊي وارا موالي ناھن پر سياسي ويڳاڻپ ۽ مايوسي ۾ گذاريندڙ اھي سڀئي محروم ماڻھو به بيوفائن جا ڏنگيل لڳن ٿا، جيڪي سياسي وفائن جي آسري پنھنجو سڀ ڪجھه داءُ تي لڳائي ويٺا پر ٽي ڏھاڪا گذري ويا کين رڳو روٽي ڪپڙا ۽ مڪان ملي نه سگھيو. ھو پنھنجي انفرادي زندگين ۾ ته ذلتن ۾ گھارين ٿا ۽ ڪنھن پراڻي ڪميونسٽ چواڻي طبقاتي سماج ۾ ھيٺيئن طبقي جي ماڻھن کي ننڍيون وڏيون ذلتون انجواءِ ڪرڻ گھرجن، پر جڏھن انفرادي ۽ اجتماعي زندگين جون ذلتون گڏجي پون ته، ھر پر اميد وجود مٿان ھڪ پھاڙ ڪري پوي ٿو ۽ انھن مان ٿورڙائي اھو صلاح نما ڪلام ٻڌي پنھنجي دل ريجھائن ٿا ته؛
وفا ڪٿي نه رھي آ، وفا تلاش نه ڪر
وفائن کان محروم ماڻھن جا الميا به ان ڇوڪريءَ جي ڊائريءَ جيان ڇپجڻ کان ھميشه رھجي وڃن ٿا. جيڪا ھنڌان ھنڌان ٽٽن کان پوءِ صفا ڍيٽ ٿي وئي ۽ سورن ڀري ڊائري لکيائين پر اھا ڇپجڻ کان رھجي وئي. وفا جي آس ته ڪراچي جي ان برگر ڇوڪري جي اکين ۾ ٻه آکيرا ٺاھي ورتا جيڪا پنھنجي ڦرڻي گھرڻي طبيعت واري محبوب سان محبت واري مجبوريءَ سبب مائٽن سان گڏ ٻاھر نه وڃي سگھي آھي. ھو اڪيلي گھر ۾ سڏڪا ڀري ٿي پر سندس ”ھن“ کي ته ”پارٽين“ کان فرصت ئي ناھي. ھوءَ انھن پارٽين ۾ وڃي ٿي ته وڌيڪ ٽٽي پوي ٿي تڏھن ته ھو پاڻ کي گھر ۾ پاڻمرادو نظربند ڪري اھو شعر دھرائيندي رھي ٿي ته ”شيشي ڪا بدن ليڪي، ڦرتي نھين راھون مين، پٿر بھي ڇُپي ھوتي ھين، لوگون ڪي نگاھون مين.“ عشق محبت ۽ سياست کان وٺي مٽين مائٽين ۾ جذباتي وابستگين کي ٽيڏي اک سان ڏسندڙ ۽ ڪنھن جو ڪو گھڻو يا ايڪسٽرا خيال نه رکندڙ ماڻھو وفائن ۽ جفائن واري سموري قصي کي ئي وڏي بيوقوفي سمجھن ٿا، سندن چوڻ آھي ته جيستائين جنھن جو مفاد پيو پورو ٿيندو اھو توھان سان نڀائيندو ايندو. مفاد ختم وفا ختم. اھو دنيا جو دستور ٿي ويو آھي ھاڻي اھي زمانا ئي نه رھيا آھن جو ماڻھو زندگيءَ ڀر وفاداري جا قسم کڻي ۽ انھن کي نڀائي سگھي. ھو چرچي طور چون ٿا جنھن ملڪ جا سربراھ ئي ملڪي وفاداري جي کنيل قسمن جي باوجود ملڪ ۽ قوم سان وفا نه ڪندا ھجن ته اتي عام ماڻھو مان ڪھڙي وفاداري جي اميد رکجي! پر شايد کين خبر ناھي ته وفا جو لفظ جڏھن گھڻ پاسائون استعمال ٿئي ٿو ته اھو رڳو ٻن پريمين جو معاملو نٿو رھي. اھو پيءُ به ته پنھنجي اولاد سان وفا ئي ڪري ٿو جيڪو عمر جي آخري حصي ۾ پنھنجي سموري ميڙي چونڊي وڪڻي به ان بيمار پٽ جو علاج ڪرائي ٿو جنھن حياتيءَ ۾ ھڪڙو پل به سک جو کيس نه ڏيکاريو ۽ جيڪڏھن اھو پٽ ساڻس وفا ڪري ھا ته پنھنجي حيثيث ۾ اڃا به اڳڀرو ھجي ھا.
وفائن ۽ جفائن تي زماني جي تبرن کان بي نياز اھو فقير به شھر ۾ گھمي ٿو، جيڪو ڪنھن دور ۾ خوبصورت نوجوان سمجھيو ويندو ھو. بھتر مستقبل جا خواب اکين ۾ سجائي گھمندڙ ان شخص کي جڏھن عشق جي ابتي لپاٽ لڳي وئي ته ھو پنھنجو توازن ئي وڃائي ويٺو ۽ نشي جي سھارن ۾ ھلندي ھاڻي ھيرونئي بڻجي ويو آھي. ھو ڪنھن بيوفا کي ڪي پاراتا ته ڪو نه ٿو ڏئي پر پنھنجي پنڪين ۾ جڏھن اھو گانو ” قسمين وعدي پيار وفا سب باتين ھين، باتون ڪا ڪيا!“ ٻڌندو آھي ته سندس ننڍڙيون اکيون آليون ٿي ڪي ميارون ڏينديون آھن. بيوفائين جا ڏنگيل ماڻھو ڀلي ته پنھنجو غم روئيندا رھن پر ٽين ايجرز اڃان به وفائن. قسمن ۽ وعدن تي اعتبار ڪن ٿا. سندن عاشقي جي ميدان ۾ اڃا به رت سان لکيل خطن جي وڏي اھميت آھي. توڻي جو اھي خط وفا جي ڪا ضمانت نٿا ڏين ڇو ته لاڙڪاڻي جي ان جوڙي به ھڪٻئي ڏي ڏاڍا رت سان ڀريل خط لکيا ھئا ۽ انھن ۾ رت ايتري ته گھڻي ھوندي ھئي جو اھا مرد عاشق کي ليبارٽريءَ مان چيڪ ڪرائڻي پئي ھئي، جيڪا ڪنھن ٻڪر يا ڪڪڙ جي نه پر انھي ڇوڪريءَ جي ھئي جنھن سان سندس پيار واري شادي ٿي. ٻن ٻارن ڄڻڻ کان پوءِ ھو عليحدگيءَ واري زندگي گذارين ٿا. اھا خبر ناھي ته انھن رت ڀريل خطن کي ھنن تيلي ڏني يا نه پر اھڙا ڪيس به سامھون ايندا رھن ٿا جن مان پتو پوي ٿو ته نوجوانن ۾ اڃان به وفائن جي اميد آھي. جنھن جو اظھار ٻانھن تي بليڊ سان جھير ڏئي نالا لکڻ کان وٺي پڪنڪ پوائنٽن جي وڻن تي چاقن سان نالا لکڻ تائين ڪيو وڃي ٿو. سينئر عاشق اھڙين حرڪتن کي ٻاراڻيون چون ٿا ۽ اھو چون ٿا ته وفا جي تلاش وارو احساس ئي اڙانگو آھي. جنھنڪري ھنن کي خود وفا جي مفھوم ئي سمجھه ۾ نه ايندو، ڇو ته وفائن جي تلاش زندگيون تباھ ڪري چڪي آھي. جنھن کي ھڪ ڀيرو اھو احساس اچي وڃي اھو سڄي عمر جو منتظر ئي رھي ٿو.
اڄ ڪلھه وفائن ڏانھن ماڻھو جو لاڙو ائين آھي جيئن چڱاين ڏانھن آھي. ھر ڪو اھا توقع ڪري ٿو ته چڱو ڪم ڪو ٻيو ڪري، ائين ئي اڪثر ماڻھو ٻي ڌر مان وفائن جي تقاضا ڪن ٿا، جنھن ڪري وفاداريءَ جي سخت کوٽ ٿيندي پئي وڃي. ھڪ صوفي عاشق چواڻي ته ھر ڪو پاڻ به ڪجھه وفائون ڪرڻ شروع ڪري ته اھو ڏڪر لھي سگھي ٿو ۽ وفائن جي ايڏي کوٽ پيدا نه ٿيندي پر جيئن اڪثر ماڻھو پاڻ سٺو ٿيڻ بجاءِ ٻين کي سٺو ٿيڻ جو ڀاشڻ ڏين ٿا، تيئن ئي پاڻ وفا ڪرڻ بدران ٻين مان وفائن جي توقع گھڻي ڪن ٿا. سادھ دل عاشق واقعي ڪڏھن ڪڏھن ان حد تائين توقع ڪري وجھن ٿا جو لاپرواھ محبوب جي بيوفائي سندن جان به وٺي ڇڏي ٿي. پر ڪجھه ماڻھو بيوفائين کان تنگ اچي توائي ۾ اھو شعر دھرائين ٿا ته ”بيوفا يار ڪنون ڪتا يار ڪريجئي“ ڪجھه بيوفائيون مصلحتن به ٿي وڃن ٿيون ۽ ماڻھو شڪارپور جي ان ليڪچرار جيان بلڪل لاچار ٿي پوي ٿو جنھن پنھنجي زال ۽ ڀيڻن جي مستقبل خاطر پنھنجي پھرين پيار کي بي رحم بيابانن ۾ ڀٽڪڻ لاءِ ڇڏي ڏنو. شايد شڪارپوري ليڪچرار جي زندگيءَ جو اھو وڏو الميو ھجي ڇو ته کيس اھو نياپو ملي چڪو آھي ته ”وفا تي تنھنجي اي بيوفا اھي اعتبار ويا ھليا، وئي دل جي باھ وسامجي اھي انتظار ھليا ويا“ اھل دل حلقن اندر اڄ به وفائن جي بدلي ڪجھه به نه طلبڻ وارو درس ڏنو وڃي ٿو ۽ اھو درس والدين جي پيار جيان ڏنو وڃي ٿو ته جيئن والدين اولاد جي سڌرڻ کان بي نياز ٿي کيس پيار ۽ شفقت ڏين ٿا تيئن بدلي ۾ بيوفائين کان بي نياز ٿي وفائون ڪرڻ گھرجن. پر اھو حلقو ۽ انھن جو درس تمام محدود ماڻھن تائين پھتل آھي. ڪجھه ماڻھن جو خيال آھي ته وفائون محبتن جيان سماج ۾ اڄ به موجود آھن رڳو انھن کي پرکڻ جي ضرروت آھي ۽ اھي جيڪي وفائن جي کوٽ جون دانھون ڪن ٿا اھي ”گلاس اڌ خالي آھي“ واري نظر رکن ٿا جڏھن ته کين ”گلاس اڌ ڀريل آھي“ وارو اصول اپنائڻ گھرجي. پر اھي ڳالھيون ھوءَ ڪيئن مڃي جنھن جي سمورين سچاين ۽ محبتن کي ٺڪرائي مڙس وڃي ٻي شادي ڪئي آھي ۽ ھوءَ عذابن ۾ به وفائون جن کي نصيب ٿيون اھي خوش نصيب سمجھيا وڃن ٿا. پر وفائن جو اصل قدر بيوفائين جي ماريل ماڻھن وٽ ئي ملي ٿو. اھو ڪلارڪ به ته بيوفائين جي ماريل ماڻھن جو قدر ڪري ٿو جنھن کي ھن ھڪ چٺي لکي پر پوسٽ نه ڪئي. سادھ دل ڪلارڪ ان ۾ سچي ڳالھه لکي ھئي ته ”تون ڏاڍي پياري آھين پر ڏک اٿم ته بيوفا به آھين.“