سنڌ : جتي محبتن کان محروم ٻار رھن ٿا!
دنيا جي بدنصيب خطن مان سنڌ به اھڙو ھڪ خطو آھي جتي والدين خاص ڪري والد اولاد کي پيسن ڪمائڻ جي مشين سمجھي ٿو. ”مون کي خبر آھي فادرز ڊي جي، پر مان پنھنجي ان پيءُ جو ڪھڙو ٿورو مڃيان جنھن مونکي ميٽرڪ به پاس ڪرڻ نه ڏني، نه ڪمائڻ تان مار ڏني ۽ گھر بدر ڪري ڇڏيو“ ڪراچي جي ھڪ گارمينٽ فيڪٽري ۾ ڪم ڪندڙ دادوءَ جو نوجوان چوي ٿو. ”مان پرائمري پاس ڪري ويٺي ھيس، انگريزي پڙھڻ لاءِ پيسا گھريم ته ھن کي الاءِ ڇا ٿي ويوگھڻو بدشد ڳالھائي امان ۽ مون کي چوي ٿي، جنھن ٽن ڪپڙن ۾ نڪري اچي ان ماستر سان شادي ڪئي ھئي.“
سنڌ ۾ اخلاقي قدرن ۽ رشتن جي تقدس ٽٽڻ واري موسم ھزارين ٻارن وٽ آئيڊيل پيءُ ڇا پر آئيڊيل پيءُ جو تصور به مشڪل سان آھي. شھرن ۾ جيتوڻيڪ تعليم جي حوالي سان چيو وڃي ٿو ته صورتحال بھتر آھي پر انھن ٻارڙن کان ڪير پيءُ جي دھشت جا داستان ٻڌي جيڪي روزانو پنھنجي بلوغت واري عمر ۾ پنھنجي مائرن کي مارون کائيندي ڏسن ٿا. اھڙن دھشت ڦھلائيندڙ پيئرن کي ”پرفيڪٽ ورلڊ“ فلم ڏيکارجي جنھن ۾ ھڪ عادي ڏوھاريءَ جي به اخلاقيات ايتري بلند آھي جو ھو کيس پناھ ڏيندڙ شخص سان به انڪري وڙھي پوي ٿو جو اھو پنھنجي پٽ کي سٻاجھڙن سنڌين وانگي ڳالھه ڳالھه تي چماٽ وھائي ٿو ڪڍي. ”اھڙا پيئر جيڪي پنھنجي ٻارن کي شفقت نه نٿا ڏئي سگھن سي موٽ ۾ اولاد کان معصوم مرڪ واري محبت نه پر پيسا طلبين ٿا. انھن پيسن خاطر ئي ھو ننڍي عمر ۾ کين ھوٽل مالڪن، گيراج مسترين ۽ بداخلاق ڊرائيورن جي حوالي ڪري ڇڏين ٿا“ خيرپور جو ھڪ استاد چوي ٿو. پنھنجي پٽ ۽ ڌيءُ کي سمر وئڪيشن لاءِ ڪراچي وٺي ويندڙ شڪارپوري سيٺ جي ڪار جڏھن لکي ڀرسان پھچي ٿي ته سندس نظر رڍن جي ڌڻ سان بيٺل ھڪ اھڙي ٻارڙيءَ تي پوي ٿي جنھن جي پيرن ۾ ڪا چپل به ناھي ۽ جون جي تپيل ڌرتي تي پيرن جون تريون بچائي ھلڻ جي ڪوشش ۾ ھوءَ سڄي ٻيڻي ٿي وڃي ٿي، ته ھو ايئر ڪنڊيشند ڪار ۾ اکيون ٻوٽي توبھه ڪري اڳتي نڪري وڃي ٿو. ھن شايد ئي اکيون ٻوٽي اھڙن ٻارڙن جي باري ۾ سوچيو ھجي جن جي ڪا وئڪيشن ئي ناھي ٿيندي. ھو اسڪولن کان واندا ٿيندا آھن ته مال چاري وھي آيل واھ ۾ وڃي وھنجندا آھن ۽ بدن تي مٽي صابڻ جيان مليندا آھن، اھا ئي سندن سمر ھاليڊي آھي.
پير ڳوٺ کان موٽندي فيض واھ جي ڪناري لڳل وڻ تي چڙھي ويٺل ڇوڪر کي ڏسي اندازو لڳائڻ مشڪل آھي ته سڀاڻي جو وڏو بيورو ڪريٽ ٿيندو يا وڏو ڌاڙيل. ”ٻھراڙين ۽ شھرن ۾ ٻارڙن جي تربيت جو ڪو تصور ناھي، وقت جي ويرن تي انھن کي ڇڏيو وڃي ٿو، اھو ئي سبب آھي جو پڙھيل لکيل ٻھراڙين جا ٻار سي ايس ايس پاس ڪري ويندا آھن ۽ پڙھيل لکيل مائٽن جو اولاد به ڪنھن گھر گھاٽ جو نه رھندو آھي“ نوابشاھ جو ھڪ ريٽائرڊ پروفيسر چوي ٿو. سنڌ ۾ اڃان تائين ته اھو حساب نه لڳايو ويو آھي ته ڪيترا ٻارڙا پنھنجو ننڍپڻ وڃائي مزدوري ڪرڻ لڳن ٿا، پر دنيا اھو ٿلھي ليکي حساب رکي ٿي. جنيوا ۾ تازو انٽرنيشنل ليبر آرگنائزيشن جي ٿيل سالياني اسيمبليءَ ۾ ٻڌايو ويو ته پنجن کان چوڏھن سالن جي عمر وارا ڪوارٽر بلين ٻار دنيا ۾ ڪنھن نه ڪنھن قسم جو ڪم ڪن ٿا، اھڙن مزدور ٻارن جو 61 سيڪڙو ايشيا ۾ ڪم ڪري ٿو، جڏھن ته آفريقا ۾ 32 سيڪڙو ۽ لاطيني آمريڪا ۾ 7 سيڪڙو ٻار ڪم ڪن ٿا. ان موقعي تي ايمنسٽي انٽرنيشنل جي واچ ڊاگ ٻڌايو ته 18 سالن کان گھٽ ڄمار وارا ٽي لک ٻار مختلف جاين تي ٿيندڙ فسادن ۾ وڙھي رھيا آھن. ”آءِ ايل او يا ايمنسٽي انٽرنيشنل ڀلي کڻي ڪھڙا به اپاءَ وٺي پر جيستائين غربت ختم نه ٿيندي ٻارڙن جا حق غضب ٿيندا رھندا“ حيدرآباد جو دانشمند نوجوان ڄڻ ته اڳوڻي آمريڪي صدر جمي ڪارٽر سان سھمت ٿئي ٿو پر سنڌ اندر ٻارڙا جاھل سيٺين ۽ مالڪن ھٿان گھڙيءَ گھڙيءَ بي عزتو ٿين ٿا. اھڙن مائٽن وٽ ٻارن جي تربيت جو ڏاڍي منھن جي پڪائي وارو فارمولا آھي، ”ٻارن جي به ڪا عزت ٿيندي آھي ڇا؟ ٻار ننڍي لاءِ (ننڍپڻ) کان ئي ٿڪ چنبي ۾ ھوندو ته سڌرندو نه ته اڌرجي ويندو. باقي رھيو خوارڪ جو سوال، ته رزق مالڪ جي ھٿ۾ آھي، ٻارن کي به ملي پوندو !“ شڪارپور جو چرسي ڊرائيور ۽ پنجن ٻارن جو پيءُ ائين چئي ڄڻ ته پنھنجي ڪلھن تان ذميواري لاھي ڇڏي ٿو.
اڄ جڏھن دنيا ۾ چائلڊ ليبر، چائلڊ رائٽيس ۽ چائلڊ رپورٽنگ تي سيمينار ٿي رھيا آھن. جڏھن سڌريل گھراڻن جا ٻارڙا پنھنجي پيئرن کي فادرز ڊي تي ”ٿئنڪ يو“ ۽ ”لو يو“ جھڙا ڪارڊ موڪلين ٿا تڏھن معصوم عمرين ۾ ئي اونداھين ۾ اڇليل سنڌ جا ٻارڙا ”اي خدا ميري ابو سلامت رھين“ وارا اشتھار به ڏاڍي تعجب ڀريل نظرن سان ڏسن ٿا ۽ احساس ڪمتريءَ ۾ ھليا وڃن ٿا. ھو ان وقت اھو ضرور سوچيندا ھوندا ته اھڙا ”ابو“ ڪٿي ٿا ملن، جيڪي سندن لاءِ گھاٽي بڙ جي ڇانو بنجن، نه ڪي گھر جي ڌرتي مٿن ٽامون ڪري ڇڏين.