پاپندين جي پھاڙ تان پيچرا ٺاھيندڙ پيار
ڪنگن جي لڙاٽيل پاڻيءَ جھڙين انھن پيار ڪھاڻين دؤران عورتن جي اڪثريت ھڪ وقت ھڪ ئي مرد سان پيار ڪري ٿي، جڏھن ته مردن جي اڪثريت ھڪ ئي وقت ٽي چار افيئر ھلائڻ جي موڊ ۾ رھي ٿي. ”جيتوڻيڪ ٻنھي جو مقصد ساڳيو ئي ھجي ٿو پر عورت پوءِ به وفادار رھي ٿي، مرد رولو ڪتو ٿي پوي ٿو.“ نصير آباد جو ھڪ اڳوڻو ھيڊماستر ۽ پاڻ کي عشق تائين محدود رکندڙ جھونو چوي ٿو. عشق جو ھي پورو جھان وڏي رازداري (جنھن کي اوپن سيڪرٽ چئي سگھجي ٿو) سان ھلي ٿو جنھن ۾ جيڪڏھن ڪا ڳالھه کلي پوي ته وڏي خواري ۽ ذلت ھميشه عورت جي ئي حصي ۾ اچي ٿي. شايد انڪري ئي عورتون ھميشه ھڪٻئي جي بھتر رازدار رھن ٿيون۽ ھڪٻئي جي محبت ڪامياب ڪرڻ ۾ پڻ سھڪار ڪن ٿيون. ھو نياپا ۽ سوکڙيون امانت سمجھي ھڪ ٻئي تائين پھچائين ٿيون ۽ ملاقاتن دوران پھريدار ٿي بيھن ٿيون ”مان ھميشه ھنن جي مال واري واڙي ڀرسان پيل پلال ۾ ملاقات لاءِ ويندو آھيان جتي ھو اڳواٽ ئي موڪليل ننڊ جو گوريون ته سڀني (گھرڀاتين) کي پياري ڇڏيندي آھي پوءِ به خوف خطري کان سندس ڀاڄائي بچائيندي آھي. جيڪا اسان تي پھرو ڏيندي آھي“ شاھ ٻيلي جي ھڪ چور عاشق ٻڌايو ”ڪڏھن به اسان پڪڙجي نه سگھيا آھيون“ اھڙيون عورتون يا ته پنھنجي يارن کي گھر اندر ئي رات جو گھرائينديون آھن يا وري ڳوٺ کان پري وڃي ملاقات ڪنديون آھن. جوھي وارا ان عورت جو به قصو ٻڌائين ٿا، جيڪا مرداڻو ويس ڪري پٽڪو ٻڌي ۽ ڪھاڙي ھٿ ۾ کڻي ڳوٺان نڪرندي ھئي ۽ ٻه ميل پري ويٺل پنھنجي محبوب سان ملڻ لاءِ رستي ۾ ڪنھن به رڪاوٽ جو ھوءَ مڙسي سان مقابلو ڪندي ھئي. ”اڄڪلھه عاشقي ٿي پئي آھي سولي نه ته اڳي وڏا ڪشالا ڪرڻا پوندا ھئا“ غوثبور جي ھڪ جھوني ٻڌايو. گھڻي وفا اھڙين پيار ڪھاڻين ۾ جيئن ته عورتن طرفان ٿئي ٿي انڪري ھو پنھنجي مردن (عاشق) کي ملاقات وقت مختلف طعام به کارائينديون آھن. اھڙا طعام انھين ڊگھين ملاقاتن دؤران آندا وڃن ٿا. جيڪي ڳوٺ يا گھر کان ٻاھر ٿينديون ھجن. انھن کاڌن ۾ ڀُڳل بسري، مڇي يا ڪجھه ٻيون شيون ھجن ٿيون ”اسان ھن ڳوٺ کان ٻاھران واري ڪمند ۾ ملندا ھئاسين ۽ ھوءَ ان رات مڇي پلي ۽ چانورن جي ماني پچائي کڻي ايندي ھئي.“ ڀان سيد آباد جو اڌڙوٽ ٽيڪسي ڊرائيور ٻڌائي ٿو. ھو مختلف عورتن سان ڪامياب افيئرز جي تجربي آڌار ٻڌائي ٿو ”کاڌ خوراڪ جو خيال خوشحال گھراڻن واريون عورتون رکنديون آھن. باقي ته خرچ کائڻ جي چڪر ۾ ھونديون آھن، جنھنجي دل سچي ھجي اھا ڀلي غريب ھجي يا امير اھا پنھنجي يار جو گھڻو خيال رکندي آھي باقي گھڻيون ته اجايو پيسا کائي وينديون آھن.“ دوڙ جي ھڪ ميڊيم سائيز سياسي ڪارڪن ٻڌايو. ڳوٺاڻي عشق جي پنھنجي ھڪ الڳ ٽرمنالاجي ٿئي ٿي، انھن جا پنھنجا ڪوڊ ورڊ ٿين ٿا پنھنجي دل ھٿان مجبور ٿي ھڪ نوجوان عاشق، محبوبا جي ننڍي ڀيڻ کي اھو نياپو ڏنو ته ”چئجانس گاھ سڪي ويو آھي پاڻي اچي پيار“ جنھن جو ھن اھو مطلب ٻڌايو ته ساھ سڪي ٿو اچي ملاقات (پيار) ڪريو. يا جڏھن عورتن جي مائٽن پھچي وڃڻ جي خوف کان ملاقات، اڌ ۾ ڇڏي ڀڄي آيل عاشق کي ان عورت جو اھو نياپو مليو ته ”لک شابسون تنھنجي ياري کي“ ته ھن ان جو ترجمو لک لعنتون تنھنجي نينھن نباھڻ کي ڪري ورتو ۽ نياپو آڻيندڙ اڳيان شرمندو ٿي ويو. اھا خبر ناھي ته اڃان به ٻھراڙين جا نوجوان پنھنجي محبوبائن کان سينڌ تي ھٿ رکرائي وعدا وٺن ٿا يا نه، پر اھو پتو ضرور پوي ٿو ته ميڊيا، چيزل شاھ جي ڏاچين جيان ھيڏانھن ھوڏانھن ڦرندڙ پريم ڪھاڻين ۾ تبديليون ضرور آنديون آھن. ھاڻي تحفن جي تلاش ۾ عجيب فرمائشون به ٿين ٿيون ”ڪلين شيو ته مان پنھنجي مرضي سان ٿيس پر پينٽ پائڻ جي فرمائش ھن ڪئي“ قمبر جو يارھين جماعت وارو شاگرد چوي ٿو، جنھنجي ڀرسان واري ڳوٺ ۾ رھندڙ ڇوڪريءَ سان ڪنھن شادي ۾ اچي سنگت ٿي وئي ھئي.
ھي علائقا جيڪي مختلف برادرين جي تڪرارن کان پوءِ ٻي ڌر لاءِ ايستائين جو پوليس لاءِ به نوگو ايريا ٿين ٿا، جتي ھر شئي ۽ ھر چر پر ڄڻ ته ممنوع ھجي ٿي پر پيار اتي به پنھنجا رستا ٺاھي وٺي ٿو. پيار ڪرڻ جي نتيجن وارين خطرناڪ ڪھاڻين جي بار بار ورجاءِ کان پوءِ به پيار ڪيو ٿو وڃي. آخر ڇو؟ ان سوال جو جواب سوشيالوجي جي ھڪ شاگرد ته انساني فطرت ٻڌايو پر وارھ جي ڪارا ڪپڙا پھريل ان اڳوڻي چور ۽ ھاڻوڪي سگھڙ (جنھنجي محبوبا کي ڪاري ڪري ماريو ويو ھئو) ٻڌايو ته ”ھي ته سر هي بازي آھي صاحب! سر جو سانگو لاھڻ کان پوءِ ئي ھيءَ منزل ملي ٿي ته باقي دنيا جي ڪھڙي پرواھ ! جيڪو ڊڄندو اھو ھن گھيڙ ۾ نٿو گھڙي سگھي“ جيڪڏھن ڪير پيار جو ڏوھ ڪندي ٿڏي تي ئي پڪڙجي پوي ٿو ته پوءِ انھن جو ڪيس ملٽري ڪورٽن کان به تيز رفتاري سان ھلايو وڃي ٿو. سسيون ڌڙن کان ڌار ٿين ٿيون. ڪجھه ڏينھن آسپاس افسوس ۽ نراسائي رھي ٿي وري ملاقاتن جا سلسلا شروع ٿين ٿا ۽ ملاقاتن ۾ سرٻاٽ ٿين ٿا ”فلاڻي کي ماري ڇڏيائون... نصيب چڱو ھئس محبت ۾ مئي... پاڻ پڪڙجي پئون ته؟... وڌ ۾ وڌ ماري ڇڏيندا ٻيو ڇا ڪندا؟“ ھو اھڙيءَ طرح موت کان ئي محبت هڳ سفر شروع ڪن ٿا ۽ موت کي بي معنى بڻائي محبت جي معنى سمجھائيندا وڃن ٿا. انھن نينھن نھوڙيل جون ڪھاڻيون اڃان تائين جاري آھن ۽ اھي انتھائي دشمناڻي ماحول ۾ به پنھنجي محبت ڪرڻ واري حق تان دستبردار ٿيڻ لاءِ تيار ناھن.
”اھا چوڏھين جي رات ھئي جڏھن ڪشمور لڳ ڀاڳان پنھنجي نئين پرڻيل مڙس کي ننڊ ۾ ستل ڇڏي ڳوٺ ٻاھران جنگ ۾ ويٺل پنھنجي پرديسي محبوب سان ملڻ لاءِ نڪري پئي ھئي. ھن جون اکيون ٺري پيل رات مٿان ھاريل چانڊوڪيءَ جو حسن پسڻ بدران محبوب کي ڏسڻ لاءِ آتيون ھيون. سندس پويان ئي اڌ ننڊ اڌ جاڳ وارو مڙس پنھنجي ٻن سئوٽن کي ساڻ ڪري اچي ان جاءِ پھتو جتي ھو پھرئين ڀاڪر وارو پيار ونڊي رھيا ھئا. ڪھاڙيون اڀيون ٿيڻ کان اڳ ئي ڀاڳان ان پيڪاڻي پار کان آيل پرديسيءَ کي ڀڄائي ڇڏيو. ڀاڳان جي مڙس ۽ سئوٽن ڪھاڙين جا پاھا ھڻي سندس ھڏگڏ ڀڃي ڇڏيو. ھوءَ ملاقات جي سڪ ۾ جيڪو ڳاڙھو رئو پائي آئي ھئي ان سان سندس ميندي لڳل ھٿ ۽ پير ٻڌا ويا. رئي مٿان پاتل اجرڪ سندس ڳچيءَ ۾ ڦاھوڪري وجھي جڏھن ٻنھي طرفن کان ڇڪيو ويو ته ڀاڳان چانديءَ ۽ محبوب ڏسڻ کان پري ھلي ويئي. ٽنھي ڄڻن اھو لاش کڻي اچي ڀرسان واري ڪئنال ۾ اڇليو. جنھن جي وچئين ريگيوليٽر وٽ ويٺل ماڻھن جڏھن منجھند جو ھڪ نوجوان ۽ حسين ڇوڪريءَ جو ھٿ پير ٻڌل لڙھي آيل لاش ڏٺو ته ھو حيران گھٽ ۽ پوليس جي خوف کان پريشان وڌيڪ ٿي ويا. ھنن اھو لاش در کولي اڳتي روانو ڪري ڇڏيو. اھا سزا آھي ٻھراڙين ۾ محبت جي جيڪا گھڻو ڪري عورتن کي ئي ملي ٿي ان جي باوجود ھو دنيا جي نظرن ۾ ناپاڪ ۽ ناجائز بڻيل رشتو نباھڻ لاءِ ھر حد پار ڪري وڃن ٿيون.“
شاھ ٻيلي ۾ جڏھن ھڪ خوبصورت ڇوڪري پنھنجي سئوٽ سان نه ٺھي ته ھن مٿس ڪارنھن جو الزام ھڻي ڇڏيو. شاھ ٻيلي ۾ ڪارين کي ڪھڻ واري رسم اڃان تائين نباھي وڃي ٿي. جڏھن ھن ڇوڪريءَ کي ڪھڻ واري مقرر تاريخ آئي ته کيس سينگاري گھر جي اڱڻ ۾ کٽ تي سمھاريو ويو ۽ سندس پيءُ نه ھجڻ ۽ ڀاءُ ننڍو ھجڻ ڪري ان ئي سئوٽ کي کيس ڪھڻ جو ڪم سونپيو ويو پر ڇوڪريءَ پنھنجي آخري خواھش اھا ٻڌائي ته ”ھي پاڻ اڇو ناھي مان ھٿان مرڻ نه قبوليندس. ڪھڻو ئي اٿو ته منھنجي ننڍي (معصوم) ڀاءُ کي ڪاتي ڏيو اھو ڀلي ڪھي.“ ۽ اھا رسم ان معصوم کي نباھي پئي. پوري شڪارپور ضلعي اندر اھڙيون ڪئي ڪھاڻيون پکڙيون پيون آھن ته ڪيئن ڪارين کي ماريو ويندو آھي. ھو چڪ وارا نوجوان ٻڌائين ٿا ته پيار ڪرڻ جي جرم ۾ ڪاري قرار ڏنل عورت کي ماريو ويندو آھي. ھو چڪ وارا نوجوان ٻڌائين ٿا ته پيار ڪرڻ جي جرم ۾ ڪاري قرار ڏنل عورت کي جڏھن ڪاريءَ طور پڌرو (ڊڪليئر) ڪندا آھن ته کيس پنھنجن ڏانھن ھفتو کن سڪ لاھڻ لاءِ موڪليندا آھن ته ڀلي سندس سھيليون ۽ مائٽياڻيون ان مان پنھنجي سڪ پوري ڪري وٺن، ان دؤران سندس ھر خواھش ڦاھي چڙھندڙ قيدي جي آخري خواھش جيان پوري ڪئي ويندي آھي سواءِ محبوب سان ملڻ واري خواھش جي. کيس سٺا ڪپڙا پارائي ڀلا طعام کارائي آخري ڏينھن تي پنھنجي ويجھي مرد (مڙس، ڀاءُ يا پيءُ) ھٿان ڪھاڙي سان ماريو ويندو آھي. ھو ٻڌائين ٿا ته اھڙيون ڪاريون مارڻ لاءِ اڳي مخصوص جلد مقرر ٿيل ھوندو ھو جيڪو ھاڻي لکيءَ ۾ واندڪائي جا ڏينھن گذاري رھيو آھي. ”مقرر جلاد کي ته واندڪائي مليل آھي پر ھاڻي مرد پاڻي جلاد ٿي ويو آھي“ چڪ جو ڊرائينگ ٽيچر ۽ آرٽسٽ چوي ٿو ”محبت ۾ ڪيڏو نه ٻٽو معيار ھلندو ٿو اچي. اھي مرد پنھنجي عورتن کي ڪاري سڏي مارين ٿا جيڪي پاڻ ھڪ ئي وقت ٻن ٽن عورتن سان پيچن ۾ پورا آھن“ ھھڙن علائقن ۾ عورت جي زندگي مرد جي منشا تي ھجي ٿي ھو کيس ڪنھن سان اعتراض جوڳي حالت ۾ ڏسي به اکيون پوري سگھي ٿو ۽ ڪٿي قبر سان ڪاري قرار ڏئي به کيس ماري سگھي ٿو. ھڪ ماستر ٻڌائي ٿو ته ڪنھن مائٽ جي گھر وڃي جيڪڏھن ڪنھن ڇوڪريءَ يا عورت سان ھٿ ملائيندي ھن ڪو رشتو نه سڏيو (ادي، ڀيڻ، امڙ جھڙو) يعني گونگو ھٿ ڏنو ته اھو به ڪارو ھوندو ۽ ڇوڪري به ڪاري، جڏھن ته ھن اھڙو مثال به ٻڌايو ته “ڪنھن شخص قبرستان ۾ وڃي تازو گذاري ويل عورت جي قبر مٿان قل بخشيا ته ان مري ويل عورت جي مڙس کيس قبر سان ڪارو قرار ڏئي مارڻ جو اعلان ڪيو“ عشق جي گھٽي ھتي ڏاڍي سوڙھي بڻيل آھي جتان سر ۽ ساھ جو سانگو لاھي ھلڻو پوي ٿو. ان گھٽي ۾ مردن جي اڪثريت سدائين پوئتي ھٽي ٿي ”مونکي خطرو ته اڳي ئي ھو ته ڏنگي ذات وارا آھن پر ھن ضد ڪيو ته گھر ۾ ئي اچ“ مدئجي وارو عطائي ڊاڪٽر ٻڌائي ٿو. اسان به اڃان ويٺاسين ته ھن جو مڙس ڪھاڙي کڻي اچي مٿان بيٺو. ھوءَ سائين مڙس ماڻھو ھئي مڙس کي ڀاڪر ۾ جھلي مون کي چيائين ڀڄ ۽ مان خدا جا شڪر ڪري جو ڀڳس ته وري نه ويس پوءِ خبر پئي ته کيس اتي ئي ڪھاڙيون ھڻي مڙس ماري ڇڏيو ھو“ ھن کي ڄڻ ته ان جي موت جو ڪو افسوس نه ھو. جيستائين فيصلي ۾ ڪاريون ثابت ٿين تيستائين انھن عورتن کي سردارن جي ڪوٽن اندر ٻانھيءَ طور رکيو وڃي ٿو. ڪوٽن اندر اڪثر سرداري گھراڻن جا ٻار انھن سان کيڏڻ ۾ ڪو حرج ناھن سمجھندا. اڳوڻو ھيڊماستر چوي ٿو اھي ئي عورتون جن کي پنھنجي پسند تي پيار ڪرڻ جي سزا ڏني وئي ھئي، انھن کي سردارن جا ٻالڪا تعلقات رکڻ تي مجبور ڪندا آھن ۽ انھن ٻالڪن لاءِ ڪي سزائون ناھن ھونديون، اھي ڪارين جي ڪوٽن ۾ رھنديون آھن ۽ ٻانھيون ٿي حويلين ۾ ڪم ڪن ٿيون. چون ٿا ته ڪجھه سال اڳ گھوٽڪي ضلعي ۾ ڪارين جي ڪوٽ مان ڪجھه سرڪش عورتن ڏاڪڻين ۽ رسين جي مدد سان فرار ٿي ويون ھيون. سردارن جي تلاش جي باوجود ھو اڃا تائين نه ملي سگھيون آھن. ”ڪارين جا قتل اڄڪلھه گھٽ ٿين ٿا. عيوضا ورتا وڃن ٿا“ شھدادڪوٽ جو نوجوان ٻڌائي ٿو ته ھو اڃا تائين ان ارمان ۾ آھي ته پنھنجي محبوبه کي ھن مائٽن جي ڇاپي پوڻ وقت اڪيلو ڇو ڇڏيو. ھو چوي ٿو ته ”اھا عيد جي رات ھئي ۽ ھو منھنجي لاءِ مٺيون سيون کڻي آئي ھئي. پر اوطاق جي ٻاھران ئي سندس مائٽ اچي ويا جن کي ڏسي مان ڀڄي ويس پوءِ ان کي مارڪٽ ڪري پرڻائي ڇڏيائون ۽ مونکان ستر ھزار روپيا ڏنڊ طور ڀرائي ورتائون.“ ماڻھو بدناميءَ ۽ ٻين ڏچن کان بچڻ لاءِ به ھاڻي قتل نٿا ڪن. جيڪڏھن ڪنھن کي ڏسي وٺن ٿا ته ٿڪ چنبو ڪري ڇڏي ڏين ٿا. ”ڪنڊياري جو ننڍو زميندار ٻڌائي ٿو، زميندار جي ھلڪي ڦلڪي مار وارو مفھوم جڏھن ھڪ نوجوان عاشق سمجھائي ٿو ته قصو ڪجھه ٻيو بڻجي وڃي ٿو پنھنجي افيئر جي زبردستي ٿيل خاتمي کان پوءِ شھر بدر ٿي ڪراچي ويل نوجوان ٻڌائي ٿو ”جڏھن ڳالھه کلي ته ھنن (ڇوڪريءَ جي مائٽن) مون کي ڌمڪيون ڏياري موڪليون پر ھن کي ڪمري ۾ ھڪ ھفتي تائين بند ڪري کيس مار ڏيندا رھيا ۽ اڃيو بکيو رکيائون. ھو اڃا به ان جي ياد ۾ ڳوڙھا ڳاڙي چوي ٿو ته ھن کي ھڪ ڌڪ سان ڀلي ماري ڇڏين ھا، پر ائين اڌ مئو ته نه ڪنس ھا. ”ھڪ مرد پاران ٻي ذات جي عورت سان محبت ڪرڻ جي قيمت ته پريالوءِ ٿاڻي پويان ويٺل انھن ھڪ ئي ذات جي ڏھن گھرن کي به ڏيڻي پئي ھئي جڏھن ٻي ڌر وارن سندس برادري جي عورتن جي اجتماعي اغوا ڪري ٻانھن موٽائڻ جو زور ڀريو. خيرپور شھر ۾ به ھڪ برادريءَ جي ويٺل ماڻھن کي بنا ھٿيارن جي ويل ماڻھن ڪڙو کڙڪائي رڳو اھو چيو ته اسان فلاني ذات وارا آھيون ٻاھر ويگن بيٺي آھي پنھنجا ٻار ٻچا وٺي ھلي ان ۾ ويھو ۽ ظاھر اھي انھن جا حڪم مڃڻ کان سواءِ ھنن وٽ ڪو چارو ڪونه ھو. اھا عورت ته موٽي آئي پر متاثر ڌر کي خيرپور ضلعو ئي ڇڏڻو پيو. ھاڻي ھو شھدادپور ۾ ھڪ پوليس آفيسر جي زمين تي ڪم ڪن ٿا.
بھراڙين جا جھونا جڏھن پنھنجي رات وارين ڪچھرين ۾ ان ڳالھه تي افسوس ڪن ٿا ته ملڪ مان غيرت موڪلائي وئي آھي يا بيحائي وڌي وئي آ ته ڄڻ ھو پنھنجي شڪست مڃي ويھن ٿا، ھنن عمر ڳاڙي ڇڏي پر پيار جي پيرن ۾ پاک (زنجير) نه وجھي سگھيا. راتيون اونداھيون ھجن يا چانڊوڪيون، عشق جي آڳ وارا انھن پوڙھن کي ڪاٺين جي باھ تي افسوس سان ھٿ سيڪڻ لاءِ ڇڏي ھڪٻئي سان ملڻ لاءِ نڪري پون ٿا. جيتوڻيڪ سندن ان جرم جي سزا وقت گذرڻ سان گڏ ڪجھه گھٽ ٿي آھي پر موت جو پاڇو اڃان مٿانئن ٽريو ناھي.