سارين جي پوک جو آرٽ - تامبو اَتو
يورپين وانگر مون جپانين کي به ڏٺو آهي ته هو به پنهنجي منهن لڳا رهن ٿا. ڪجهه نه ڪجهه ڪندا رهن ٿا يا سوچيندا رهن ٿا. ٽرين ۾ سفر دوران به ڏسندو آهيان ته جپاني هڪ ٻئي جو مٿو کائڻ بدران پنهنجي منهن ڪو ڪتاب پيا پڙهندا يا اکيون پوري ننڊ پوري ڪندا يا سامهون گهوري سوچيندا رهندا. توهان ڏسو ته هنن سائنس جي دنيا ۾ ته وڏي ترقي ڪئي آهي، پر آرٽ ۾ پڻ. جيتوڻيڪ هنن آرٽ جي ڪيترين شين جا بنيادي خيالَ پنهنجي پاڙي واري ملڪ چين جي ماڻهن کان حاصل ڪيا، پر ان کي ڇا ته وڌايو، ويجهايو ۽ وقت جي حالتن ۽ ضرورتن مطابق انهن کي جديد ۽ خوبصورت بڻايو آهي. اڄ جپان جي آرٽ جون ڪيتريون شيون سڄي دنيا ۾ مشهور آهن ۽ دنيا جپانين جي دماغ جي تعريف ڪري ٿي ۽ جپانين جون ايجاد ڪيل شيون ڏسڻ ۽ سکڻ لاءِ دنيا جا ماڻهو هلي جپان اچن ٿا. پوءِ اها آرٽ جي شيءِ اڪيبانا (گلن ۽ ٽارين جي گلدستي ۾ ٺاهه جوڙ) هجي يا اوريگامي (پني مان مختلف شيون ٺاهڻ)، ڪبوڪي (اسٽيج ڊرامي ۾ اداڪاري)، سومو (ملهه وڙهڻ) ۽ يوڪيبو اي (ڪاٺ جي پورن ذريعي ڇُر) هجي يا منگا (ڪارٽون)، هائيڪو (ٽن سٽن واري شاعري) يا شودو (ڪئليگرافي) هجي. جپاني هر شيءِ (ڀاڄي ڀتيءَ کان وٺي ميوي تائين) ڪوشش ڪري اهڙي اعليٰ جنس ۽ قسم جي پوکي ٿو جو مهانگو هجڻ جي باوجود دنيا ان کان خريد ڪرڻ لاءِ مجبور ٿئي ٿي. ان جو مثال آئون پنهنجي پاڻيءَ جي جھازن جي هڪ سلزر (Sulzer) نالي انجڻ جو به ڏئي چڪو آهيان. سلزر انجڻ سئٽزرلينڊ وارن ايجاد ڪئي، جتي نه سمنڊ آهي ۽ نه جھازراني. انهن جي ٺهيل انجڻ فرانس ۽ جرمنيءَ وارن پنهنجي جھازن ۾ فٽ ڪري هلائي ۽ بيحد ڪامياب وئي ۽ اڄ تائين ڪامياب آهي. مون 1960ع واري ڏهاڪي ۾ جن جھازن هلائڻ جي شروعات ڪئي، انهن ۾ سئٽزرلينڊ جي ٺهيل هيءَ انجڻ هئي. ان بعد دنيا جي مختلف ملڪن، اها انجڻ پنهنجي ملڪ ۾ ٺاهڻ لاءِ سئٽزرلينڊ کان لائسنس خريد ڪيو. جيئن آمريڪا ۽ سوئيڊن جي ڪوڪا ڪولا يا ٻيون شيون اسان وٽ به ٺهن ٿيون يا جيئن جرمنيءَ جا مڪسر ۽ جوسر، چين ۽ ملائيشيا ۾ به ٺهن ٿا. مون بعد ۾ مختلف ملڪن ۾ ٺهيل سلزر انجڻ جا جھاز پڻ هلايا. انجڻ جو هر عضوو جيتوڻيڪ سئٽزرلينڊ جي اصلي معيار مطابق ٺاهيو ويو هو، پر منجهس اها ڳالهه نظر نه آئي ۽ اهي جھاز هلائڻ ۾ سمنڊ تي ڪافي دقت محسوس ٿي. اسپين ملڪ جي ٺهيل انجڻ ۾ وري به ڪو حال هو، پر يوگوسلاويا ۽ پولينڊ ۾ ٺهيل سلزر انجڻ وارن جھازن چڱو رت رئاڙيو ۽ پوءِ ڏهن پندرنهن سالن بعد مونکي هڪ دفعو وري سلزر انجڻ واري جھاز لاءِ اوساڪا موڪليو ويو، جنهن جي انجڻ لاءِ خبر پئي ته اها جپانين ٺاهي آهي. مونکي ڪا خاص اميد نه هئي ته جپانين ڇا ٺاهي هوندي، پر سائين! حيرت ٿي ته انهن سئٽزرلينڊ جي اوريجنل کان به نه فقط بهتر ۽ مضبوط ٺاهي هئي، پر ساڳي پاور جي باوجود سائيز به گهٽ رکي هئي. ان ڪري انجڻ روم ۾ ڊيوٽي ڪندي فرحت محسوس ٿيندي هئي.
هڪ ٻي ڳالهه ته اسان جي ملڪن ۾، نه ماڻهن کي ۽ نه سرڪار کي، عوام کي روزگار سان لڳائڻ جو فڪر رهي ٿو، پر جپان، چين، ويندي ملائيشيا جھڙن ايشيائي ملڪن ۾ به انهيءَ سلسلي ۾، عوام جو خيال رکيو وڃي ٿو. مونکي ياد آهي ته چين جي هڪ ڳوٺ جي ماڻهن کي ڪو روزگار نه هو. حڪومت ولايت مان پنهنجن انهن ڪجهه چيني ماهرن کي گهرايو، جيڪي وهاڻا ٺاهڻ جا ماهر هئا ۽ ساڳي وقت ان ڳوٺ جي ماڻهن کي چيو ته توهان ٻيو ڪو ڪم نه ڪريو رڳو بدڪون پاليو. اڄ اهو ڳوٺ بدڪن جي گوشت کان مشهور آهي ۽ بدڪن جي کنڀن مان وهاڻا ٺاهي سڄي دنيا ۾ ايڪسپورٽ ڪيا وڃن ٿا. ان ڳوٺ ۾ اڄ ڪيتريون ئي کنڀن صاف ڪرڻ ۽ وهاڻا ٺاهڻ جون مشينون ۽ ڪارخانا آهن.
هاڻ اچون جپان تي. جپان جا جتي ڪجهه حصا ڳتيل آهن، اتي ڪجهه حصا گهٽ آدمشماريءَ وارا به آهن. جپان جي چئن ٻيٽن مان بلڪل اُتريون ٻيٽ هڪيدو ۽ ان بعد هونشو جو مٿيون حصو اوموري (Ao-Mori) پريفيڪچر ايترا آباد ناهن. سڄو جپان پريفيڪچرن (ننڍن صوبن) ۾ ورهايل آهي ۽ هر پريفيڪچر ۾ ضلعا آهن ۽ هر ضلعي ۾ ميونسپلٽيون آهن. جپان جي هونشو ٻيٽ جو هي اتريون پريفيڪچر “Ao-Mori” سارين جي پوک سبب مشهور آهي. شايد ان ڪري ان جو نالو ”اوموري“ آهي. او (Ao) معنيٰ ”سائو“ ۽ موري (Mori) معنيٰ ”ٻيلو“ يا ”جهنگل“. اوموري پريفيڪچر ۾ 8 ضلعا آهن، جن مان هر هڪ ۾ 5 ميونسپالٽيون آهن. اوموري جو هڪ ننڍڙو ڳوٺ “اناڪاڊاٽي” (Anakadate) جيڪو اڄ ڪلهه سڄي دنيا ۾ مشهور ٿي ويو آهي، ان بابت اسان او موري بندرگاهه ۾ رهي ڪري به ڪڏهن نه ٻڌو. 1993ع کانپوءِ هي 6000 کن غريب هارين جو ڳوٺ ”تامبو اتو“ سبب دنيا ۾ مشهور ٿي ويو آهي. جنهن کي ڏسڻ لاءِ هر سال ٻه لک کن سياح اچن ٿا ۽ هن ڳوٺ جي هر گهٽي سياحن سان سَٿيل رهي ٿي.
تامبواتو (Tambo Ato) جپان ۾ سارين جي فصل جي آرٽ (Rice Paddy Art) کي سڏيو وڃي ٿو ۽ ان جي شروعات جپان ۾ اناڪاڊاٽي ڳوٺ وارن ڪئي. هو مختلف رنگن جي پنن وارين سارين جي فصل ذريعي مختلف تصويرون ٺاهين ٿا. اسان وٽ ته سارين جي فصل جو رنگ سائو ٿئي ٿو، جيڪو سڪڻ تي هئڊو يا ناسي ٿئي ٿو، پر جپان ۾ هن ڳوٺ جي ماڻهن مختلف تجربا ڪري سائي پن سان گڏ ڳاڙهي، هئڊي، ويندي ڪاري ۽ اڇي رنگ جي پنن وارين سارين جا سلا ايجاد ڪيا آهن.
اناڪاڊاٽي ڳوٺ وارو علائقو گذريل ٻن هزار سالن کان سارين جي پوک سبب مشهور آهي ۽ هن ڳوٺ ۾ رهندڙ ماڻهو سڀ هاري آهن، جن جو هن مهانگائيءَ جي دؤر ۾ گذر سفر ڏاڍو ڏکيو پئي ٿيو. حڪومت کين هڪ خاص قسم جو پارڪ به ٺهرائي ڏنو ته جيئن دنيا جا هتان لنگهندڙ سياح هتي ڪجهه دير ترسي پون ۽ ڳوٺ جي ماڻهن جي هوٽل ۽ ٽئڪسيون هلائڻ ذريعي ڪمائي ٿي سگهي. پر اهو ڪم هلي نه سگهيو. بلڪه هنن کي ان پارڪ جي ٺاهه جوڙ ۾ ئي وڏو خرچ اچي ٿي ويو ۽ هو هر سال قرضي ٿيندا پئي ويا.
منهنجي خيال ۾ اهو سال 1990ع يا 91ع هو جو هن ڳوٺ جي ماڻهن کي اها ڳالهه دماغ ۾ آئي ته ڇو نه ڪجهه ايڪڙن تي سارين جي فصل کي اهڙيءَ طرح رکيو وڃي، جو پري کان ڪنهن جي تصوير نظر اچي. هنن 1993ع ۾ پهرين تصوير ان علائقي جي جبل ”اِي واڪيءَ“ جي ٺاهي ۽ ان کي ڏسڻ لاءِ ان جي سامهون 22 ميٽر اتاهون قلعي نما ٽاور ٺاهيو، جنهن تي چڙهي سياح ڏسي سگهن. پهرين سال ايترا ماڻهو نه آيا، پر هاڻ ته هر سال وڌندا رهن ٿا ۽ هو هر سال مختلف شين جون تصويرون ٺاهين ٿا. جيئن: موناليزا، نيپولين، فيوجي جبل، گيشا ۽ مارلن مونرو، مومو تارو، Star Wars، شن گوڊزيلا وغيره.
هر سال اپريل جي مهيني ۾ اناڪاڊاٽي ڳوٺ جا ماڻهو هڪ هنڌ گڏ ٿي فيصلو ڪندا آهن ته ڪهڙي نئين تصوير ٺاهجي ۽ پوءِ سارين جو ٻيجو پوکڻ کان اڳ اها تصوير پهرين ڪمپيوٽر تي ٺاهي وڃي ٿي ۽ پوءِ ڪمپيوٽر جي ان صفحي کي ننڍڙين ننڍڙين چوڪڙين ۾ ورهايو وڃي ٿو. ساڳي وقت زمين جي ٻن ٽن ايڪڙن (جن تي اها سارين جي ٻيجي ذريعي تصوير ٺاهڻي آهي) کي اوترين چوڪڙين ۾ ورهايو وڃي ٿو. پوءِ ڪمپيوٽر مطابق هر چوڪڙيءَ ۾ ان رنگ جي پنن واري ٻيجي کي ان تعداد ۾ ان هنڌ تي پوکيو وڃي ٿو. سال 2007ع ۾ اهو ڪم 700 ماڻهن گڏجي ڪيو هو. اڄ ڪلهه جپان جي هن ڳوٺ ۾ ان تصوير ٺاهڻ لاءِ 1500 چورس ميٽر زمين تيار ڪئي وڃي ٿي، يعني ڌرتيءَ جي فريم جي 450 ميٽر ڊيگهه رکي وڃي ٿي ۽ 35 کن ميٽر ويڪر. اهو ڪو ننڍو فريم نٿو ٿئي. 450 ميٽر اٽڪل اڌ ڪلوميٽر ٿئي ٿو. ۽ 1200 کان مٿي هاري ٻيجو هڻن ٿا.
وچ ۾ هن ڳوٺ جي ماڻهن کي اهو به خيال آيو ته ڇو نه تصوير جي هيٺان هڪ وڌيڪ زمين جي پٽي تيار ڪري ان تي سارين جي فصل مان جپان ايئرلائين، ڪنهن مشهور اخبار يا هوٽل جو لوگو ٺاهي، اشتهارن مان به پئسا ڪمايا وڃن. پر پوءِ ڳوٺ جي ميئر ۽ ڪجهه ٻين ماڻهن ان ڳالهه کي پسند نه ڪيو ۽ اشتهار ٺاهڻ جو خيال ڇڏي ڏنو. سارين جي پوک جو آرٽ (تامبو اتو) ڏسڻ لاءِ سياحن جي سهولت لاءِ هن ڳوٺ جي ڀرسان تامبواتو اِڪي (Rice paddy Art station) نالي هڪ ريلوي اسٽيشن ٺاهي وئي آهي، جيڪا سال جا 8 مهينا (اپريل کان نومبر تائين) کليل رهي ٿي ۽ ريل گاڏي هيرو ساڪي شهر کان ڪورو اِشيءَ تائين هلندي سياحن کي هتي لاهي ٿي. ”تامبواتو ريلوي اسٽيشن“ هيرو ساڪيءَ کان 13 ڪلوميٽرن جي فاصلي تي آهي.
سارين جي رنگين فصل سان هر قسم جي تصوير اهڙي ته چٽي پِٽي ٺاهي وڃي ٿي، جو ڏسڻ وارا حيرت ۾ پئجيو وڃن. ڳوٺ جي ميئر ڪويو سوزوڪيءَ چيو ته، ”ڪيترا سياح ته اهو پڇندا آهن ته، ڇا سارين جي پنن کي بعد ۾ رنگ (Spray Paint) ڪيو وڃي ٿو؟!“...... دراصل ان ئي حيرت کي دور ڪرڻ لاءِ سياح هلي، پنهنجين اکين سان ڏسڻ لاءِ هتي اچن ٿا، ته ڪيئن ٻيجو، جيئن جيئن وڏو ٿئي ٿو، تيئن ان مان هڪ خوبصورت تصوير نمودار ٿيو وڃي؟!
ڳوٺ جي هڪ ماڻهوءَ ٻڌايو ته سارين جي پوک جو آرٽ ٺاهڻ ۾ هنن کان پهرين غلطيون به ٿيون.
”2003ع ۾ موناليزا جي تصوير لاءِ ٻيجو هنيوسين ته وچ ۾ ڪجهه ڳنيون وڌيڪ لڳي ويون ۽ پوءِ جڏهن فصل وڏو ٿيو ۽ موناليزا جي تصوير نمودار ٿي ته وچ ۾ ٿلهي ٿيڻ ڪري اها پيٽ سان لڳي رهي هئي. ان کانپوءِ اڄ تائين اسان ڪمپيوٽر جي مدد سان صحيح رنگ جو ۽ صحيح فاصلي تي ٻيجو لڳايون ٿا ۽ هر قسم جي تصوير اهڙي ته اصلي لڳي ٿي، ڄڻ ڪپڙي تي آئل پينٽ ٿيل هجي. هي نظارو ڏسڻ لاءِ اسان اڃان تائين ٽڪيٽ نه رکي آهي. پر ٽوئرسٽ جيڪي Donation ڏين ٿا، اهو ايترو ٿئي ٿو جو. خرچ پکو لاهڻ بعد اسان ڳوٺاڻن لاءِ به ڪافي بچت ٿيو پوي“. هُنَ وڌيڪَ ٻُڌايو شهر جي ميئر مسٽر سوزوڪيءَ کلندي چيو:
“We have no sea and no mountains, but what we do have plenty of is rice. We have to create a tourism industry using our own ingenuity”