آسمان مان لٿل شهنشاهه جنگ هارائي ....
پر هاڻ ٻن ٽن مهينن گذرڻ بعد منهنجي دل جپان جي بادشاهه تي ڪجهه لکڻ چاهي ٿي، جو ننڍي هوندي جنهن بادشاهه جو گهڻو نالو منهنجي ڪنن تي پيو، اهو جپان جو بادشاهه هو. آئون ۽ منهنجا همعمر اديب شاعر تاج بلوچ، تاجل بيوس، يوسف شاهين، امداد حسيني وغيره جيڪي ڄاواسين ته هالا، پني عاقل، صوڀي ديري، نصرپور ۽ وسئين ملوڪ شاهه (ٽکڙ) وغيره ۾، پر اهي شهر تن ڏينهن ۾ پاڪستان ۾ نه پر برٽش انڊيا ۾ هئا، ان ڪري اسان جي برٿ سرٽيفڪيٽ تي برٽش انڊيا لکيل آهي. جيئن اسان جڏهن 1960ع ۾ مئٽرڪ ڪئي ته سنڌ ۾ سيڪنڊري بورد آف ايجوڪيشن اڃان نه ٺهيو هو، ان ڪري تاج، يوسف شاهين ۽ مون جھڙن کي مئٽرڪ جو سرٽيفڪيٽ سنڌ يونيورسٽيءَ طرفان مليل آهي. جن ڏينهن ۾ اسان ڄاواسين انهن ڏينهن ۾ ٻي جنگ عظيم (World War Two) هلي رهي هئي. ان بعد سگهو ئي انگريزن ننڍي کنڊ جي پچر ڇڏي ۽ پاڪستان هڪ خودمختيار رياست جي حيثيت ۾ جنم ورتو.
اسان جيئن ئي هوش سنڀاليو، يعني پرائمري اسڪول ۾ داخل ٿيڻ جيڏا ٿياسين، ته اسان ماڻھن جي واتان جرمن جپان جي شڪست ۽ انگريزن جي ڀڄي وڃڻ جون خبرون ٻڌيونسين ۽ اهي ڪيترن سالن تائين ”هاٽ ٽاپڪ“ هئا. خاص ڪري ٻي وڏي لڙائي، جنهن سڄي دنيا ۾ وڏي اٿل پُٿل ۽ تباهي آڻي ڇڏي هئي. جپان ۽ جرمنيءَ جھڙن هارايل ملڪن جي ته حالت خراب هئي، پر انگلستان، فرانس جھڙا ملڪ، جن کٽيو، اهي به چڱا خاصا ذليل ٿيا ۽ معاشي حالتن هنن کي ايترو ته ڪمزور ۽ مجبور ڪيو، جو هنن کي قبضي ۾ رکيل ايشيائي ۽ آفريڪي ملڪن کي آهستي آهستي ڪري ڇڏڻو پيو.
جيئن ماڻهو ضياءَ الحق ۽ الطاف حسين جون ڳالهيون ڪن ٿا، ته ههڙن طاقتورن جي قدرت ڪيئن تباهي آڻي ڇڏي، تيئن ماڻهو جپان، جرمنيءَ ويندي انگلينڊ، فرانس، اٽليءَ ۽ يورپ جي ماڻهن جي ڳالهه ڪندا هئا. اسان ننڍا هئاسين، ڪا ڳالهه هِتان جَهٽيندا هئاسين ته ڪا هُتان. ڪا ڳالهه سمجهه ۾ ايندي هئي، ته ڪا نه. پر هڪ ڳالهه جنهن مون کي سڀ کان گهڻو Fascinate ٿي ڪيو اها جپان جي بادشاهه هيرو هِتو جي هئي. جنهن لاءِ مون پنهنجي والد کان پنهنجي ڳوٺ جي دوستن سان ڪچهري ڪندي اڪثر اهو ٻڌو، سمجهيو ۽ ڌيان ۾ رهيو ته جپان جو بادشاهه وڏي طاقتور شيءِ سمجهيو وڃي ٿو، جنهن کي جپان جا ماڻهو آسماني مخلوق ٿا سمجهن. هن جو ايڏو ادب ڪن ٿا ۽ خوف کائين ٿا، جو هو ٻاهر عوامَ ۾ نڪري ٿو اچي ته ماڻهو هن کي ڏسڻ بدران ڪنڌ کڻي هيٺ ٿا ڪن.
جپاني فوجي پنهنجي بادشاهه جي آشيرواد سان ويا ملڪن پٺيان ملڪ فتح ڪندا. ملايا ۽ سنگاپور تي طاقتور انگريزن جو قبضو ۽ انهن جي فوج هئي. انهن کي به موچڙا هڻي ڪڍي ڇڏيائون يا کين قيدي بڻائي انهن ملڪن تي قبضو ڪيائون ۽ مقامي ماڻهن تي بي پناهه ظلم ڪيائون. هنن کي پڪ هئي ته هنن جي ئي سوڀ ٿيندي - هو ئي ايشيا ۾ طاقتور آهن. هو برما جي سرحد تائين پهچي ويا هئا ۽ برما بعد سندن سامهون ننڍو کنڊ هو، جنهن ۾ اسان جو پاڪستان به اچي ويو ٿي. انگريز جپانين اڳيان اهڙا بيوس نظر اچي رهيا هئا، جو ننڍي کنڊ جا ته ڇا ايران، افغانستان جا ماڻهو به اهو سوچي رهيا هئا، ته اسان تي قبضو ڪرڻ لاءِ اجهو جپان آيو ڪي آيو. ٻئي پاسي پئسفڪ سمنڊ ۾ پرل هاربر ۾ بيٺل آمريڪي جھازن تي جپاني هوائي جھازن اهڙو حملو ڪيو، جو جھازن سان گڏ بندرگاهه به تباهه ٿي ويو. جپان سڄي دنيا ۾ خوف پکيڙي ڇڏيو هو ۽ سڀني ٿي چيو ته ڪير آهي جيڪو جپان کي موچڙو هڻي سگهي؟ پر پوءِ خبر پئي ته دنيا ۾ ائٽم بم جھڙي به شيءِ آهي، جيڪا آمريڪين وٽ هئي. آخرڪار آمريڪين اها استعمال ڪئي. جپان جي ٻن وڏن شھرن هيروشيما ۽ ناگاساڪيءَ تي اهي بم ڪيرائڻ سان جپان جون وايون بتال ٿي ويون. بمن جي گرمائش ۽ ائٽمي شعائن (Radiation) کان ريل جا پٽا ۽ ڏامر جا رستا به وٽڙي ويا. ماڻهن جا هڏا هڪ ٻئي سان ڄڻ ويلڊ ٿي ويا، لکين ماڻهو مري ويا يا زخمي ٿي پيا، جيڪي بچيا انهن تي ۽ انهن جي اولاد تي عجيب بيمارين جا اثر رهيا. ڪيترن اهڙن بيمارن ۽ معذورن جون ڪهاڻيون آئون پنهنجن جپان جي شروعاتي سفرنامن ۾ ڏئي چڪو آهيان. بھرحال جپاني فوجون توڙي عوام، ملڪ جي بادشاهه سميت (جيڪي هڪ ڏينهن اڳ تائين دنيا کي ڊيڄاري رهيا هئا) هنن بمن جي تباهڪاريءَ مان اهڙو هراسجي ويا، جو هنن يڪدم آڻ مڃي. ان جو اعلان جپان جي بادشاهه ريڊيو ذريعي ڪيو ۽ پنهنجين فوجن کي هر ملڪ مان نڪرڻ لاءِ چيو. سج ديوتا جو اولاد، هي بادشاهه، جيڪو بادشاهه (King) نه، پر شهنشاهه يعني (Emperor) ٿو سڏيو وڃي، ان جو سندس ماڻهن پهريون دفعو آواز ٻڌو.
اڄ بزنس مين هجڻ ڪري جاپانين جي ڳالهائڻ ۾ نرمي آهي. انهن جو ٻي جنگ عظيم وارو روپ ڏسو ته توهان کي حيرت ٿيندي. منهنجو ته اتفاق سان انهن ملڪن ۾ رهڻ ٿيو، جن تي جپاني قبضو ڪري چڪا هئا. يعني ڪوريا، ملايا ۽ سنگاپور وغيره. سو شروع وارن سالن ۾ اهي پوڙها ملئي، چيني يا (ڪورين جن ٻي جنگ عظيم دوران جپانين جا ظلم سَٺا هئا) جون ڏک ڀريون ڪهاڻيون عام هيون. جنگ دوران جپانين مڪاني ماڻهن کي اهي ئي گشا هنيان پئي ته اسان توهان کي هڪ غير ايشيائي قوم (انگريزن) جي غلاميءَ مان ڪڍڻ آيا آهيون. پر سنگاپور ۽ ملايا وغيره تي قبضو ڪرڻ بعد ملڪ جو الهه تلهه لُٽي جپان موڪليائون ۽ ماڻهن کي غلامن وانگر رکيائون. ان جو ننڍڙو نمونو توهان کي فلم ”برج آن دي رور ڪوائيءَ“ مان ئي پئجي سگهي ٿو، جنهن پُل کي ٺاهڻ لاءِ جپاني نه فقط انگريز قيدين کي غلامن طور استعمال ڪرڻ لڳا، پر مڪاني ملئي توڙي چينين کي پڪڙي ٿائيلنڊ وٺي پئي ويا. جتي هنن کي ماري، ڪُٽي پورهيو ڪرايو پئي ويو. کائڻ لاءِ بنهه ذرو ڏنو پئي ويو ۽ بيمار ٿيڻ جي حالت ۾ هنن کي شوٽ پئي ڪيو ويو. ملاڪا ۾ جتي ڏهه سال رهي نوڪري ڪيم، پاڙي ۾ ڪيترائي ملئي مرد توڙي عورتون رهيون پئي، جيڪي ان ظلم مان بچي موٽيون هيون. مان ڪجهه جو درد ڀريو احوال مون شروع جي ملائيشيا ۽ ٿائلينڊ جي سفرنامن ۾ لکيو آهي.
اهڙيءَ طرح جپان وارا برما ۽ ننڍي کنڊ جي ماڻهن کي به ڏٽا ڏيڻ لڳا ته اسان توهان کي انگريزن کان آزادي وٺي ٿا ڏيون، ان ڪري توهان اسان جپانين جو ساٿ ڏيو ۽ انگريزن خلاف بغاوت ڪريو. اسان ننڍي کنڊ جي ماڻهن جپانين کي به سمجهيو پئي ته انگريزن کي به سڃاتو پئي، جيڪي اسان جي ملڪ جا بنگالي، مرهٺا، پٺاڻ ۽ پنجابي سپاهي جپاني فوجن سان مقابلي لاءِ هانگ ڪانگ، ملايا، سنگاپور ۾ مارائي رهيا هئا ۽ اسان کي اهو آسرو ڏئي رهيا هئا ته مڙس ٿي وڙهو ته سوڀ اسان انگريزن جي ٿئي ته توهان جي ننڍي کنڊ کي خودمختياري ڏينداسين. پر ائين جلد نه ٿيو. ٻي جنگِ عظيم کان پوءِ انگريزن ننڍي کنڊ کي آزادي ڏني، سا به ٻن سالن بعد ۽ سو به ان ڪري، جو ڏٺائون ته ننڍي کنڊ جا ماڻهو سياسي طرح وڌيڪ سجاڳ ٿي ويا آهن. هنن جي هاڻ شرافت سان پچر نه ڇڏبي ته هو اسان کي ذليل ڪري ڀڄائيندا. هوڏانهن ملائيشيا ۽ سنگاپور وارن کي ڏٽا ڏئي ٻيا به ڏهه سال کن ڪڍي ويا.
آمريڪين وٽ ائٽم بم ٺاهڻ جي نه فقط ٽيڪنالاجي هئي، پر هنن ٺاهي به ورتا هئا، جنهن جي جپانين کي ڄاڻ نه هئي ۽ هو بم جي تباهڪاريءَ مان هڪ دفعو وري حيرتزده ٿي ويا، جيئن سئو سال کن اڳ 1854ع ۾ هو آمريڪا کان آيل پهريون دفعو لوهي جنگي جھاز انجڻ تي هلندو ڏسي ٿيا هئا. جپان وارن ڪنهن به ڌارئي کي پنهنجي ملڪ ۾ اچڻ نه ٿي ڏنو. هنن کي فخر هو ته هنن جون سوين ٻيڙيون چوڌاري پھري تي آهن، جن ۾ تير ڪمانن سان سوار سپاهي حملو ڪندڙن کي اصل ڊاهي رکندا. پوءِ آمريڪا جو ڪموڊور مئٿيو پيري ڪَل تي هلندڙ لوهي جھاز (جنهن تي ڪئين توبون لڳل هيون ۽ بندوقن سان ان تي فوجي موجود هئا) زوريءَ خليج ٽوڪيو ۾ وٺي، هيڏانهن هوڏانهن ڦرڻ لڳو. جپاني هيڏي وڏي جهاز ۽ ان جي انجڻ مان ايندڙ آواز ٻُڌي ڊڄي ويا ته هيءَ ڪهڙي بلا آهي.
اڄ جپان هر شيءِ ٺاهڻ جي ڪري مشهور آهي پر ان وقت، يعني ميجي دؤر کان اڳ، جپان ۾ انڊسٽري يا فئڪٽري نه هئي. جپاني، انجڻ واري جھاز جي ڌڌڪي ۽ توبن جي ٺڪائن کان اهڙو ڊڄي ويا جو چپ ٿي ويا ۽ آمريڪن ڪموڊور کين چيو ته هي جو توهان پنهنجي ملڪ ۾ ٻين جو اچڻ بند ڪيو آهي، اهو قانون اسان سان لاڳو نه ٿيندو. اسان کي جڏهن وڻندو تڏهن اينداسين. جپاني تير ڪمانن وارا سڀ هٿ ادب جا ٻڌي بيهي رهيا. چوندا آهن ته ”موچڙو ڇٽيهه لکڻو“ ٿيندو آهي. ان بعد وري جپانين جو مٿو خراب ٿيو. ٻي جنگ عظيم ۾ جپانين کي جيئن پئي وڻيو تيئن پئي ظلم ڪيائون ۽ ملڪن تي قبضو ڪيائون. هو ٻين سان ته کونئس ڪندا رهيا، پر آمريڪا جي جھازن تي به پرل هاربر ۾ حملو ڪيائون. جپانين کي پڪ هئي ته هنن جو ڪو به نالو نه ٿو وٺي سگهي. انگريز هڪ طرف جرمنن جي دٻاءَ هيٺ هئا ته ٻي پاسي جپانين جي، پر آخرڪار انگريز اٽڪل ڪري جرمنن تي حاوي ٿي ويا. جرمنيءَ وارن 8 مئي 1945ع تي آڻ مڃي ۽ انگريزن کي هڪ طرف کان سُڪون ٿيو ۽ هاڻ هنن توڙي آمريڪا، چين ۽ روس وارن جپان کي سوڙهو ڪرڻ شروع ڪيو.
26 جولاءِ 1945ع تي برطانيا ۽ آمريڪا وارن جپان کي غير مشروط آڻ مڃڻ لاءِ چيو. جپانين ان چتاءُ يا الٽيميٽم جي پرواهه نه ڪندي جنگ جاري رکي. پوءِ نيٺ آمريڪا وارن 6 آگسٽ 1945ع تي پهرين جپان جي شهر هيرو شيما تي ائٽم بم ڪيرايو. انهن ڏينهن ۾ آمريڪا جو صدر هئري ٽرومئن هو. هن هڪ بم بعد جپانين کي وارننگ ڏني ته هو جنگ بند ڪن ۽ آڻ مڃين نه ته ٻي صورت ۾ آسمان مان ان قسم جي مصيبتن جو توهان جي ٻين شهرن ۾ به وسڪارو ٿيندو. جپانين اڃا به ان کي سنجيدگيءَ سان نه ورتو.
ٽن ڏينهن بعد آمريڪا وارن 9 آگسٽ 1945ع تي هڪ ٻيو ائٽم بم جپان جي هڪ ٻئي شهر ناگا ساڪيءَ مٿان اُڇلايو. چون ٿا ته هنن ٻن بمن وگهي ٻه لک کان مٿي ماڻهو مري ويا، جن ۾ گهڻا ئي شھري ماڻهن جي هئي. انهن مري ويلن ۾ اڌ کان وڌيڪ ته پهرين ڏينهن ئي مري ويا، باقي ٻن کان چئن مهينن اندر مئا. جيڪي بچيا انهن تي به بم جي گرميءَ ۽ ائٽمي لھرن (Radiation) جو اهڙو اثر ٿيو، جو هو سڄي ڄمار چيچلائي چيچلائي مئا. انهن مان ڪجهه ماڻهن جو احوال آئون شروع جي جپان وارن سفرنامن ۾ ڏيندو پيو اچان، جڏهن اسان جو جھاز هيرو شيما ۽ ناگا ساڪيءَ ويو ٿي.
ٻيو بم لڳڻ تي جپان کي هوش آيو ته اسان جا ماڻهو ۽ ملڪ تباهه ٿو ٿئي. هنن يڪدم آڻ مڃي. ناگا ساڪيءَ تي بم ڪرڻ جي ڇهن ڏينهن بعد 15 آگسٽ 1945ع تي جپان زباني طور ۽ 2 سيپٽمبر تي لکت ۾ آڻ مڃي، جنهن جو اعلان جپان جي بادشاهه هيرو هِتو ريڊيو ذريعي ڪيو ۽ هيءَ جنگ جنهن ۾ دنيا جا ڪيترائي ملڪ ڦاٿل هئا ۽ 1939ع کان هلي رهي هئي، سا سيپٽمبر 1945ع ۾ ختم ٿي.
جپان جي ڪجهه ظالم فوجين تي ڪيس هلايا ويا. جپان کي هاڻ مليٽري ٺاهڻ کان منع ڪئي وئي، شهنشاهه هيرو هتو جا بي پناهه اختيار رد ڪري، هن کي فقط نالي ماتر جپاني عوام جو شهنشاهه قائم رهڻ ڏنو ويو. اها ٻي ڳالهه آهي ته جپانين مليٽريءَ واري جنگ ته ضرور هارائي، پر هاڻ فوج ٺاهڻ بدران هنن مشينون ۽ اليڪٽرڪ جا سامان وغيره ٺاهي پاڻ کي معاشي طرح فاتح بڻائي ڇڏيو. اڄ هو دنيا جي خوشحال ۽ ترقي يافته ملڪن مان آهن. امن امان، صفائي سٿرائي، تعليم ۽ صحت جي حوالي کان جپان دنيا جي ٽاپ ملڪن مان آهي. زندگيءَ جي بنيادي سهولتن ۽ پريس جي آزاديءَ سبب جپان بهترين ملڪ آهي.