جپانين جو زراعت ۾ انقلاب
جپان جي ميوي مارڪيٽن ۾ سڀ کان مهانگو ميوو گدرو آهي. مشڪ جي خوشبوءِ وارو “Musk Melon” ته سڀ کان مهانگو آهي..... ايتريقدر جو ان جنس جو هڪ ننڍڙو گدرو به ڏهه هزار رپين جو آهي، پر جپان ۾ هڪ عام گدرو به ٻه ٽي هزار روپين کان گهٽ ناهي. جپانين ۾ عادت آهي ته مانيءَ جي دعوت تي توهانجو دوست ڀلي زال بدران پنهنجي گرل فرينڊ يا آفيس جي ڪنهن ٺاهوڪي ڪلارڪ ڇوڪريءَ سان اچي، پر پاڻ سان توهان لاءِ ڪا گفٽ ضرور کڻي ايندو. پهريون دفعو جپان ۾ مون يوڪوهاما بندرگاهه ۾ پنهنجي مقامي جھازران ڪمپنيءَ جي آفيس مئنيجر کي رات جي مانيءَ تي گهرايو ته هو ڪا گفٽ ڪنهن خوبصورت دٻي ۾ رنگين قيمتي پنن ۽ ربينن سان پئڪ ڪري آيو هو. ساڻس گڏ زال ته نه هئي پر اسان واري ان مقامي آفيس جي اسٽينو ڇوڪري هئي. اهڙين حساس ڳالهين لاءِ مهمان کان پڇبو ناهي، پر جيئن ته آئون هن ملڪ ۾ نئون نئون آيل هوس، سو پڇي ويٺس، بلڪه خوشيءَ جو اظهار ڪيم ته، ”مونکي خبر نه هئي ته آفيس جي هيءَ مس فلاڻي تنهنجي مسز آهي“.
هن کان اڳ ٽي سال يورپ ۽ آمريڪا ۾ جھاز هلائڻ دوران ۽ هينئر هن ”ڏور اوڀر“ واري روٽ تي جھاز هلائڻ دوران ڪولمبو ۽ پينانگ بندرگاهه وارين آفيسن ۾ زال مڙس کي ڪم ڪندو ڏسي چڪو هوس. بلڪه پينانگ واري آفيس جا ته مالڪ ئي زال مڙس آهن. زال مئنيجر آهي ته مڙس جھاز تي سامان رسائڻ وارو ”شپ چانڊلر“.... پر هن جپاني همراهه ٽهڪ ڏئي پنهنجن ڦڪن هئڊن ڏندن جي نمائش ڪندي چيو: ”تو صحيح سمجهيو. هيءَ منهنجي زال ناهي“. ۽ پوءِ هُنَ اسٽينوگرافر ڇوڪريءَ جي ڀرسان ئي بيهي، زال لاءِ اهڙي انداز ۾ ڳالهايو ته ”ان پوڙهيءَ کي وري ڪير وٺي اچي، جو اسانجو گهر پري آهي. آفيس بعد رستي واري پب تان ٻه پيگ پي سڌو هتي آيا آهيون“ .
بعد ۾ سندس گفٽ کولي ڏٺم ته ان ۾ ٻه گدرا هئا. دل ۾ چيم ته، خصيص گدرن جي پئڪنگ تي هيڏو خرچ ڪيو اٿس! پر پوءِ ڪجهه ڏينهن بعد مارڪيٽن جو واءُ سواءُ لهڻ دوران خبر پئي ته اهو ميوو ۽ اها ڀاڄي (يعني گدرو ۽ واڱڻ) جيڪي اسان وٽ ”اڇوت“ سمجهيا وڃن ٿا، جپان ۾ مهانگا ترين آهن ۽ گدرو اڪثر پنهنجي پياري دوست کي تحفي ۾ ڏنو وڃي ٿو. اهي ٻه گدرا جيتوڻيڪ عام گدرا هئا، ته به گهٽ ۾ گهٽ 6000 يين يعني پاڪستاني 5000 روپين جا هئا. دل ۾ چيم ته، ايترن پئسن ۾ گدرن بدران ٻه ڪئسٽ رڪارڊر تحفي ۾ ڏئي ها. ان کان ٻيڻا گدرا، آئون ڪنڊياري يا محرابپور پهچي 20 روپين جا خريد ڪري کائي ڇڏيان ها. (هيءَ 74-1973ع جي ڳالهه آهي جڏهن گدرو ٽن يا چئن روپين ۾ ڪراچيءَ ۾ ملندو هو. سڪرنڊ ۽ قاضي احمد ۾ باگڙي پوکيندا هئا، جتي ڌڙي جي حساب سان اڃان به سستو هو ۽ ڪئسٽ رڪارڊر اڃان ان وقت نوان نوان ايجاد ٿيا هئا ـــ وڊيو يا ڪمپيوٽر جھڙين شين جو ته نالو نشان ئي نه هو).
ڪجهه عرصي کانپوءِ جڏهن مونکي ”هَني ڊيو“ جپاني گدرن جي خبر پئي ته اهو في داڻو ڏهن هزار روپين کان مهانگو ٿو ملي، ته مونکي بيحد حيرت ٿي. پنهنجي جپاني دوست کان پڇيم، ”اهڙا مهانگا گدرا ڪير ٿا خريد ڪن؟“.
”اهي هڪ ته امير جپاني ماڻهو پنهنجين ساهيڙين کي تحفي ۾ ڏين ٿا“، جپاني دوست چيو، ”۽ ٻيو روس ايڪسپورٽ ٿئي ٿو“.
”جپاني واپاري ۽ ڪارخانيدار ته واقعي امير ماڻهو آهن، پر روس جا ماڻهو ته غريب آهن. شايد اهي روسي وٺي سگهندا هوندا، جن وٽ نوٽ (Currency) ڇاپڻ جي مشين هجي يا اهي ڪامورا ۽ سياستدان، جن وٽ بنا محنت جي حرام جو پئسو آيو هجي“. مون چيو.
”بلڪل صحيح ٿو چئين“، هن وراڻيو. ”روس جو عوام غريب ضرور آهي پر جتي غربت آهي، اتي ملڪ جو پئسو هميشهه چند ڪرپٽ سياستدانن، ڪامورن، فوجين، وڏيرن، وزيرن جي هٿ ۾ هجي ٿو ۽ اها دولت هنن وٽ ايڏي وڏي انگ ۾ ٿئي ٿي، جو هنن کي سمجهه ۾ نٿو اچي ته اها ڪيئن خرچ ڪجي....“.
”پوءِ هو جپان جا هَني ڊيو گدرا کائين ٿا“. مون سندس ڳالهه کي اڌ ۾ ڪٽيندي چيو.
ان وقت تائين آئون دنيا جا ڪافي ملڪ ڏسي چڪو هوس. آفريڪا جي سڀني ملڪن کي يورپين کان آزادي ملي چڪي هئي. آخري ملڪ موزمبق اسان اڳيان پورچوگالين کان آزادي حاصل ڪئي هئي. هاڻ انهن ملڪن جا حاڪم ”ظالم“ گورا نه پر مقامي ”ڌرتيءَ ڄاوا“ هئا. پر افسوس جو حڪومت هٿ ۾ اچڻ تي ڪيترن ملڪن جا ڌرتيءَ ڄاوا حاڪم انگريزن، فرينچن ۽ پورچوگالين کان به وڌيڪَ ظالم ٿي پيا ۽ عوام کي سکيو رکڻ بدران پنهنجا ۽ پنهنجي خاندان جا ڀڀ ڀرڻ لڳا. اهڙن ملڪن جي عام ماڻهن جي غربت ڏسي چڪو هوس ۽ ساڳي وقت اهڙن غريب ملڪن جي حاڪمن کي يورپ جي ملڪن ۾ عوام جي پئسي تي عياشيون ڪندي به ڏسي چڪو هوس. انهن ڏينهن ۾ ٿائلينڊ ٽوئرزم جي چڪر ۾ ويو پئي مئه خانا، هوٽلون، مساج گهر ۽ چڪلا ٺھرائيندو. بقول اتي جي معاشي ماهرن جي، ”بابا! عربن کي جيڪو پيٽرول مان گهر ويٺي پئسو ملي ويو آهي يا ايشيا ۽ آفريڪا جي ڪرپٽ سياستدانن جيڪو عوام جو پئسو لٽيو آهي، اهو آخر ڪٿي ته خرچ ڪندا؟ ان پئسي جي Outlet لاءِ هو هيڏانهن ئي ايندا“ .
اڄ ان ڳالهه کي پنجٽيهه چاليهه سال اچي ٿيا آهن. ايران، سنگاپور، ملائيشيا جھڙا ڪجهه ملڪ آهن، جن کي سندن سياستدانن ۽ حاڪمن يورپ بڻائي ڇڏيو آهي، پر اسان جھڙن ملڪن جو حال هيڻو آهي، جتي بيمار کي پئناڊال جي گوري به نصيب نٿي ٿئي، جتي غريب کي ٻه ويلا دال ماني نه ٿي ملي، جتي پيئڻ لاءِ صاف پاڻي ناهي، جتي ٻار ننڍي عمر ۾ ۽ مائرون ويم دوران ۾ ڦٿڪيو ڦٿڪيو مريو وڃن ۽ حاڪم آهن جيڪي ميٽنگون ڪرڻ يا ويڪ اينڊ ملهائڻ لاءِ به دبئي ۽ لنڊن وڃن ٿا ۽ اتي جي فائيو اسٽار هوٽلن ۾ رهن ٿا. ٿڌ زڪام جھڙين بيمارين لاءِ هو يورپ ۽ آمريڪا جي ڊاڪٽرن کان تپاس ڪرائين ٿا. ڦورو سياستدان ۽ ڪامورا خدمت جي نالي ۾ سرڪاري اسپتالن ۽ اسڪولن جو پئسو به هڙپ ڪريو وڃن ۽ غريب جو ٻار تعليم کان به محروم ٿيو وڃي. سندن ٻار آمريڪا ۽ آسٽريليا ۾ پيا پڙهن. هنن جا حرام جي پئسن سان نه فقط لاڪر ڀريا پيا آهن، پر گدامن ۾ ڊالرن جي ڀريل ٻورين کي باهه لڳيو وڃي. سرڪاري ڪامورن جي گهرن مان ڪروڙين رپين جي روڪَ رقم پئي نڪري، جنهن کي ڳڻڻ لاءِ چئن چئن مشينن جي ضرورت ٿي پوي، اربين رپين جي ٻيڙين رستي مني لانڊرنگ پئي ٿئي. کين سمجهه ۾ نٿو اچي ته غريب عوام جي کسيل پئسي کي ڪيئن خرچ ڪيون. بقول اسانجي ٽنڊو قيصر جي مرحوم دوست نور احمد نظاماڻيءَ جي “They are Suffering from Surplus” مفت ۾ بنا محنت جي آيل حرام جي بي انتها دولت هنن کي چريو ڪري وڌو آهي. هو جنهن بيماريءَ جي عارضي ۾ مبتلا آهن، اها ”پئسي جي گهڻائي“ آهي.
ان بي پناهه دولت جو اظهار هو شادين مرادين ۾ به ڪن ٿا. گهوٽ ۽ ڪنوار لک لک رپيا بيوٽي پارلر تي خرچ ڪن ٿا ۽ ڏهن لکن جو هڪ رات لاءِ عروسي وڳو اوڍين ٿا ۽ شاديءَ جي ماني ملڪ جي فائيو اسٽار هوٽلن ۾ ٿئي ٿي.... شايد ايستائين ڳالهه هجي ها ته ان جو ذڪر نه آڻيان ها، پر مونکي حيرت تڏهن ٿي، جڏهن ڪلهه مون ٻڌو ته اسانجي هڪ سياستدان پنهنجي ڌيءَ جي شاديءَ جي فنڪشن جو بندوبست ٿائلينڊ جي هڪ ٻيٽ تي رکيو آهي، جتي دعوتين کي چارٽرڊ جھاز ذريعي ڪراچيءَ کان ٿائلينڊ پهچايو ويندو.