سلطان هن کي آخر تائين زال نه بڻايو
صفيه سلطان نالي هڪ ڪنيز سلطنت عثمانيه جي ٻارهين سلطان مراد سوم (سلطان سليم دوم جي پُٽ) جي سريت هئي، جنهن مان تيرهون سلطان محمد سوم ٿيو. جنهن 1595ع کان 1603ع تائين ترڪيءَ تي حڪومت ڪئي. پاڻ (صفيه سلطان) پٽ جي وفات بعد به جيئري رهي ۽ پوٽن احمد اول (14هين سلطان) ۽ مصطفيٰ اول (15هين سلطان) کي تاجپوشي ڪندي ڏٺو. صفيه البانيا جي رهواسڻ هئي. 1563ع ۾ جڏهن هوءَ 13 سالن جي هئي ته سلطنت عثمانيه جي ڏهين سلطان سليمان اول (Suleiman the Magnificent) جي پوٽيءَ هما سلطان، پنهنجي سئوٽ (مستقبل جي ٻارهين سلطان) مراد سوم کي ٻانهيءَ (غلام) طور گفٽ ڪئي هئي. پڙهندڙ ان مان اندازو لڳائين ته وڏن ماڻهن جي ڏيڍين يعني محلن ۽ بنگلن ۾ پُٽن کي کارڻ ۾ گهر جي عورتن جو به هٿ رهيو آهي. ظاهر آهي هڪ نوجوان ڇوڪري کي ڪو ٻيو تحفو ڏيڻ بدران سهڻي ڇوڪري حوالي ڪرڻ (سهڻي ڇا، ڪا به نوجوان ڇوڪِري ڏيڻ) جو ڇا مطلب چئي سگهجي ٿو؟ هونءَ ته عوام کي بيوقوف بڻائڻ لاءِ هر حاڪم پاڻ کي اسلام جو شيدائي به سڏايو پئي. چاهي مغل بادشاهه هجن يا صفوي، بغداد جا عباسي هجن يا اندلس جا اميه. ترڪيءَ جي سلطانن ته پاڻ کي مڪي ۽ مديني جو خدمتگار به سڏيو ٿي، جو عربستان تي ترڪن جي حڪومت هئي، پر ڏٺو وڃي ته ڪيترن جا ڪم غير اسلامي هئا. زنا، شرابخوري، جوا ۽ قتل ته هنن جو عام شغل هو.
صفيه جھڙي تيرهن سالن جي حسين الباني ڇوڪري ملڻ وقت شهزادي مراد سوم جي عمر 17 سال هئي. هو 28 سالن جو ٿيو ته 1574ع ۾، سندس پيءُ سلطان سليم دوم جي وفات تي هن کي تخت تي وهاريو ويو. تيستائين هن کي پنهنجي انهيءَ مٿين ٻانهي صفيه مان ڄاول پٽ محمد سوم 8 سالن جو ٿي چڪو هو. چون ٿا ته تخت تي ويهڻ تائين مراد سوم کي صفيه اڪيلي ڪنيز (concubine) هئي. هن نه ٻي ڪا ڪنيز رکي نه وري ڪنهن سان شادي ڪري ان کي راڻي بڻايو. سلطان بڻجڻ کان پوءِ به هو ڪئين سال ائين رهيو. ايتري قدر جو صفيه مان پيدا ٿيل ٻيو پٽ ننڍي هوندي گذاري ويس، پر هو ان ڪنيز تي ئي گذارو ڪندو رهيو.
هڪ ڪنيز (صفيه) جو هيڏي وڏي سلطنت عثمانيه جي سلطان تي اهڙو قبضو، گهر جي ڀاتين کي پسند نه آيو. خاص ڪري هن جي ماءُ نور سلطان ۽ ڀيڻن کي..... هنن کي اهو به خوف پئي رهيو ته سڀاڻي اهو اڪيلو پٽ محمد به جي مري ٿو وڃي ته سلطان مراد سوم جو وارث ڪير ٿيندو. (صفيه کي ٻه پٽ ۽ ٻه ڌيئون ٿيون. وڏو محمد سوم، ٻيو نمبر شهزادو محمود جيڪو ڪجهه سالن جي عمر ۾ گذاري ويو ۽ ٻه ڌيئون، عائشه سلطان ۽ فاطمه سلطان).
وقت گذرندي سلطان مراد سوم 35 سالن جو اچي ٿيو، پر هن کي نه صفيه مان وڌيڪ ٻار ٿيا، نه هن کي ڪنهن ٻي ڪنهن عورت لاءِ ڪا ڪشش محسوس ٿي. سندس ماءُ نور بانو جيڪا اڃان جيئري هئي ۽ جنهن جو سڄي محل تي رعب تاب هو، تنهن پنهنجي پُٽ کي صلاح ڏني ته گهراڻي جي حق ۾ بهتر آهي ته ڪجهه سريتون رک، جيئن انهن مان ڪجهه پُٽاڻو اولاد ٿئي، پر سلطان مراد سوم جي دلچسپي نه وٺڻ ڪري نور بانوءَ کي شڪ ٿيو ته ٿي سگهي ٿو ته ڪنيز صفيه هن جي پٽ تي جادو ۽ ڦيڻا ٽوڻا ڪري، هن کي خصي (Impotent) ڪري ڇڏيو هجي ۽ هاڻ هن کي ڪنهن به عورت جي خواهش نه ٿي ٿئي. ان وهم ڪري نور بانوءَ صفيه جي نوڪرياڻين ۽ خدمتگار ٻانھين کي دڙڪا دهمان ڪيا. ويندي جيل ۾ رکرايو ته هو سچي ڪن، جيڪڏهن هنن کي صفيه جي ڪيل جادوءَ يا تعويذن جي ڄاڻ آهي.
سلطان مراد جي هڪ ڀيڻ اسما خان سلطان (Esmehan) ته ڳولي ڳولي ٻه بيحد خوبصورت ٻانهيون خريد ڪري آئي ۽ پنهنجي ڀاءُ حوالي ڪيائين، ته هو انهن کي سريت طور رکي. اهي هن قبول به ڪيون، پر جڏهن گهر جي ڀاتين کي خبر پئي ته هو هنن سان همبستري ڪرڻ ۾ ڪامياب نه ٿيو آهي، ته پوءِ هنن کي پڪ ٿي ته سلطان تي جادوءَ جو اثر آهي. هنن هڪ طرف جادوگرن ۽ ڦيڻن ٽوڻن وارن کي لڳايو، ته ٻي طرف طبيبن حڪيمن کي، جيڪي صبح شام سلطان کي پنهنجين ڦڪين، ستين، معجونن، ڪشتن سان نوازيندا رهيا. پوءِ چون ٿا ته فرانس جي بادشاهه لوئي سترهين وانگر هي سلطان مراد سوم به چاق چڱو ڀلو ٿي ويو ۽ شھوت اهڙي وڌي ويس، جو انهن ٻن سريتن مان هڪ ٻئي پويان 47 ٻار ٿيا. 20 پُٽ ۽ 27 ڌيئرون!
ان معاملي ۾ سندس پهرين سريت صفيه سلطان ڪنهن به قسم جي رنجش يا ساڙ جو اظهار نه ڪيو. هوءَ سلطان ۽ ان جي خاندان سان اهو ئي اڳ وانگر سٺو هلندي رهي. سلطان جي والده نور بانوءَ جي وفات بعد، سلطان صفيه کي ئي گهر جو وڏو ڪيو ۽ هوءَ هر ڪاروبار هلائڻ کي لڳي رهي ۽ سلطان کي سياسي اٽڪل بازيون ۽ چالون سيکاريندي رهي. سلطان جي آخري ڏينهن ۾ صفيه اڪيلي عورت هئي، جيڪا هن سان ساٿ نڀائيندي رهي. پر اها حيرت جي ڳالهه آهي ته آخر تائين صفيه هن جي سريت ئي رهي، سلطان هن سان شادي ڪري هن کي زال نه بڻايو.
وڏن ماڻهن جي مَٰحلن، بنگلن ۽ ڏيڍين جون ڳالهيون ٿيون ٻڌجن ۽ پڙهجن، ته حيرت ٿي ٿئي. غير مسلم حاڪمن کي ته هڻو کڏ ۾، پر اهي مسلمان حاڪم، بادشاهه، شاهه، سلطان، جن پاڻ کي دين جو رکوالو ۽ خادم ٿي سڏرايو، انهن جي گهرن ۾ ڇا ته انڌا ڌنڌ سيڪس، شراب خوري، خونريزي جھڙن ڪمن جو ڪاروبار هليو پئي، جنهن ۾ نه رڳو مرد پر عورتون به ڀاڱي ڀائيوار رهيون پئي. جن جي آشيرواد سان سلطانن ۽ لاڏلن شهزادن، انهن جي نظر هيٺ، عشق، محبت، شراب ۽ شباب جون محفلون رچايون پئي. انهن محلاتن ۾ پنهنجين جي عصمت بچيل رکڻ لاءِ آفريڪا مان امپورٽ ڪيل غلامن کي کدڙو ڪري، گارڊ طور رکيو ويو ۽ نر پکيءَ جي جهار پئي هڪلي وئي. ان هوندي به تاريخ اهڙن قصن سان ڀري پئي آهي، جن ۾ انهن پهري ۾ رهندڙ پردي وارين به عشق ۽ عيش ڪرڻ جا موقعا ۽ مهلون ڳولهي ٿي ورتيون. ان قسم جي جهلڪ توهان کي اسان وٽ تهمينه درانيءَ جي ناول “My Feudal Lord” يا امر جليل، نسيم کرل، نورالهديٰ شاهه ۽ غلام نبي مغل جهڙن ڪهاڻيڪارن جي ڪهاڻين مان به ملي سگهي ٿي. انهيءَ سلسلي ۾ خير النساء جعفريءَ جي ڪهاڻي ”حويليءَ کان هاسٽل تائين“ ۽ مُنير احمد ”ماڻڪ“ جي ”حويليءَ جا راز“ به ڳڻائي سگهجن ٿيون.
مون پهريون ڀيرو هڪ جونئر مئرين انجنيئر (يعني ففٿ انجنيئر) جي حيثيت ۾ جنهن جھاز ذريعي باسفورس سمنڊ (جيڪو ميڊيٽرينين سمنڊ جي هڪ حصي ايجين سمنڊ کي بحرِ اسود سمنڊ سان ڳنڍي ٿو ۽ ان سمنڊ باسفورس جو وهڪرو استنبول شھر جي وچ مان لنگهي ٿو) ٽپيو، ان جھاز جو چيف انجنيئر ترڪيءَ جو مسلمان هو. ان وقت منهنجي عمر چوويهه پنجويهه سالن کن هئي، هو ستر کان وڏي عمر جو هو. ساموندي زندگيءَ مان رٽائرڊ ٿي هو وري واپس آيو هو. اسان جي جھازران ڪمپنيءَ به نوان نوان جھاز ورتا هئا. هلائڻ وارن جي اڻاٺ هئي سو ٻيو ڪو چيف انجنيئر نه ملڻ تي اسان جي ڪمپنيءَ هن پوڙهي ترڪ چيف انجنيئر کي ان جھاز تي رکيو هو، جنهن تي هڪ جونيئر مئرين انجنيئر جي حيثيت ۾ منهنجي بدلي ٿي هئي.
ترڪ چيف انجنيئر پوڙهو ضرور هو، پر جھازران ڪمپنيءَ يا جھاز جي مالڪ کي ڪهڙي پرواهه. جيستائين ڪنهن جو بين الاقوامي سمنڊن ۾ جھاز هلائڻ جو “M.O.T”وارو امتحان پاس آهي ۽ اهو سرٽيفڪيٽ انشورنس ڪمپنيءَ کان نئون (Renew) ٿيل آهي، هو جھاز هلائي سگهي ٿو، پوءِ ڀلي هو ڪيترو به پوڙهو هجي. جھاز حادثي جي ور چڙهڻ يا ٻُڏڻ تي جھاز جي مالڪ کي انشورنس ڪمپني نقصان ڀري ڏئي ٿي. اسان جو هي ترڪ چيف انجنيئر وڏي عمر جي ڪري، ڪم ۾ سو ڍرڙو هو، پر سڄي دنيا جو ڄاڻو هو. ڳالهائڻ جو به کرو هو. ڪنهن جو به رک رکاءُ نٿي ڪيائين. پنهنجن کي به رهڙي پئي رکيائين. خاص ڪري سلطنت عثمانيه (Ottoman Empire) جي سلطانن (حاڪمن) تي ته خاص خارون هيس، ته هو ڪهڙا مسلمان حاڪم هئا، جن جون رڳو ڏاڙهيون سي وڏيون هيون، پر ڪم غير اسلامي. رڳو عياشي ڪيائون... چڱو جو مصطفيٰ ڪمال اتاترڪ پيدا ٿيو، جنهن سلطنت عثمانيه کي ٻنو ڏئي ترڪيءَ کي ريپبلڪ بڻايو ۽ پاڻ ملڪ جو صدر ٿي ترڪيءَ کي خوش حال ۽ جديد بڻايائين...
استنبول شهر جي وچ مان لنگهندڙ باسفورس سمنڊ درياهه وانگر سوڙهو آهي، جنهن مان جھاز جي گذرڻ وقت ٻئي ڪنارا صاف نظر اچن ٿا. باسفورس جي ڪناري ۽ ڪجهه پرڀرو ٺهيل تاريخي محلاتن ۽ وڏن گهرن ڏي اشارو ڪري ٻڌائين ته، ”اهي پراڻيون عمارتون اسان جي سلطانن جون هيون“.
”پوءِ هاڻ ڪير رهن ٿا؟“. جھاز جي ڊيڪ تي ساڻس بيٺل اسان جونيئر آفيسرن پڇيو هيس.
”انهن جو اولاد“. هن چڙ مان وراڻيو. ”يا انهن جا چمچا، جيڪي اڄ به پاڻ کي وڏي ذات پات وارا پاڪ پوتر سمجهن ٿا. هو پاڻ کي رئيس، پير ۽ مذهبي پيشوا سمجهن ٿا، اهي رهن ٿا“.
”اهي ڪهڙو ڪم ڪن ٿا؟“ اسان پڇيو هيس.
”ڪم وري ڪهڙو ڪن ٿا... وڏن جي ملڪيت ويٺا کائين..... يا سياست ۾ اچي عوام جو پئسو پيا هضم ڪن. اڄ به انهن گهرن ۾ هو اهي ئي ڪم ڪن ٿا جيڪي سندن وڏن ڪيا...“.
اسان اهڙن موقعن تي پاسو ڏئي هليا ويندا هئاسين ۽ پنهنجي پوڙهي ترڪ باس کي ڇيڙڻ کان توبنهن ڪندا هئاسين، جيڪو جوش ۾ اچي ڳالھائڻ مهل ڏڪندو هو ۽ ڪٿان جو ڪٿان وڃي نڪرندو هو.
اڄ انهن سلطانن ۽ انهن جي محلن ۾ ٿيندڙ سياسي، سماجي ۽ جِنسي چال بازين جي ڳالهه ڪندي پنهنجو پوڙهو ترڪ چيف انجنيئر به ياد اچي ويو، جنهن سان اڄ کان پورا 50 سال اڳ، هڪ ئي جھاز تي ڪجهه سامونڊي سفر ڪرڻ جو موقعو مليو هوم.