ڪموڊور پيريءَ جو جپان ۾ داخل ٿيڻ
آمريڪين جپان ۾ داخل ٿيڻ کان اڳ ڪيترا سال کين سمجهايو ته هڪ ٻئي سان واپار ڪرڻ کپي، هڪ ٻئي کان سکڻ کپي. آمريڪي واپاري جھاز ڪوريا ۽ چين پاسي ويندي طوفانن ۾ تباهه ٿي يا بتال ٿي، جپاني سمنڊ ۾ بي يارو مددگار ٿي پهتا پئي، ته انهن کي وڌيڪ ٻوڙڻ ۽ سوارن کي قتل ڪرڻ بدران انهن جي مدد ڪئي وڃي. پر سائين ! جپان به وڏي انڌ جي گهوڙي تي چڙهيل هو ۽ جپان جي فوجين شيرشاهه جي شڪري وانگر فقط گهر جا ڪڪڙ ماري ڏٺا هئا. هنن کي ڪهڙي خبر ته دنيا ڪٿان وڃي نڪتي آهي ۽ ڪوئلي جي مدد سان ڪَلَ (انجڻ) وارا جھاز ايجاد ٿي چُڪا آهن، جن جا جسم ڪاٺ بدران لوهه جا آهن ۽ جن کي چرپر لاءِ هوا جي محتاجي ڪرڻي نٿي پوي، پر هو پنهنجي انجڻ جي زور تي ٿا هلن ۽ اهو ئي حال بمن، بارودن ۽ بندوقن جو ٿي ويو آهي. هٿ ۾ ڪاٺ جون بندوقون کڻي دشمن تي چٽڻ بدران سڄي جھاز تي چوڌاري لوهي توبون ۽ وڏيون بندوقون فِٽ ٿيل آهن. 1852ع ۾ آمريڪا جي صدر ملرڊ فل مور (جيڪو 1850ع کان 1853ع تائين تيرهون صدر رهيو) ڪموڊور پيريءَ کي واپار خاطر جپاني بندرگاهه کولڻ لاءِ جپان موڪلڻ جي مهم سونپي ۽ هو آمريڪا جي مشرقي ڪناري واري بندرگاهه نورفولڪ کان جپان ڏي روانو ٿيو. يعني ائٽلانٽڪ سمنڊ لتاڙي آفريڪا کنڊ جو ڪنارو ڏئي، ڪيپ آف گڊ هوپ ٽپي، هندي وڏي سمنڊ ۾ داخل ٿيو، جتان پوءِ ملائيشيا ۽ فلپين وٽان ٿيندو پهرين اوڪيناوا ٻيٽن تي ترسيو. هو ان کان اڳ ٻين ملڪن ۾ به ترسندو آيو هو. پيريءَ جا جھاز خليج ٽوڪيو (جيڪو انهن ڏينهن ۾ “Edo Bay” سڏبو هو جو ٽوڪيو شهر جو نالو ايڊو هو) ۾ 8 جولاءِ 1853ع تي پهتا. جپانين گهڻي ئي روڪڻ جي ڪوشش ڪئي ۽ جھاز جي ڪمانڊر کي نياپا ڪيا ته هتان هليو وڃ ۽ جي جپان حڪومت سان ڳالهائڻو به اٿئي ته جپان جي بندرگاهه ناگاساڪيءَ وٽ هلي لنگر انداز ٿي، پر ڪموڊور پيريءَ سندن هڪ نه ٻُڌي ۽ هو اندر ڌوڪيندو آيو ۽ کين چيو ته جيڪي ڪرڻو اَٿَوَ اهو ڪريو. هن پنهنجي جھاز جي انجڻ کڻي فل ٿراٽل تي رکي، سو هڪ ان انجڻ جو ڌڌڪو، مٿان ڪموڊور پيريءَ اهو به حڪم ڏنو ته جھاز تي جيڪي 73 توبون (Canons) لڳل آهن، اهي هڪ ئي وقت هوا ۾ فائر ڪريو ۽ پوءِ توبن جا منهن ايڊو (ٽوڪيو شهر) ڏي ڪري ڇڏيو. آمريڪن ڪموڊور پيريءَ جو خاص مقصد جپانين کي ڊيڄارڻ هو، سو جپان جا فوجي ليڊر ۽ عوام آمريڪا وارن جا ههڙا آفت جھڙا جھاز ۽ توبن جا ٺڪاءُ ٻڌي ڏڪي ويا. ڪموڊور پيريءَ جپاني فوجين کي چيو ته، جيڪڏهن توهان اسان جو مقابلو ڪرڻ جو سوچيندئو ته اسان توهان کي تباهه ڪري ڇڏينداسين.... جپاني ٻڙڪ نه ٻوليا. ”جي سائين، جي سائين“ ڪندا رهيا ۽ سڀني کي پنهنجي کوکلي شان ۽ ڪمزوريءَ جو احساس ٿيو ته هو پاڻ کي ٺلهو ”فتح خان“ سمجهيو ويٺا هئا.... دنيا ته الائي ڪٿان وڃي نڪتي آهي! اسين جپاني رڳو پنهنجو پاڻ ۾ قبيلائي جهيڙن ۾ محو آهيون، باقي ٻاهر جي دنيا سان مقابلي جو ڪو ٽپڙ نه اٿئون!
ڪموڊور پيريءَ اتي جو اتي پنهنجي ماڻهن کي، جھاز تي رکيل ٻيڙيون لاهي ڪناري جي سروي ڪرڻ جو حڪم ڏنو. اهو معلوم ڪرڻ لاءِ ته هي خليج ڪيڏو اونهو آهي ۽ سندس ڪنارو ڪيئن آهي. جيئن ان مطابق آئيندي ايندڙ ننڍا وڏا جھاز بيهي سگهن. هن اوچتي حادثي جپانين کي منجهائي رکيو. فوجي ڊڪٽيٽر ”شوگن توڪُو گاوا“ جي بيماريءَ ته ويتر جپاني حڪومت کي اڌ رنگ ڏئي ڇڏيو. ڪموڊور پيري جپانين ۾ ڏهڪاءُ پيدا ڪري، اهو چئي هانگ ڪانگ هليو ويو، ته هو وري سال بعد هتي ايندو. خبردار جو ڪا رنڊڪ پيدا ڪئي اَٿَــوَ.
پيري سال بدران ڇهن مهينن کان پوءِ موٽي آيو. هن ڀيري هڪ يا ٻن جھازن سان نه، پر هن سان يڪا ڏهه جھاز هئا، جن تي 1600 کن سپاهي موجود هئا. جپانين ٿورو گهڻو رينگو ڪيو، پر پوءِ ڪموڊور پيريءَ جي هر ڳالهه لکت ۾ قبول ڪيائون ۽ جپانين جي 220 سالن جي اڪيلائي (جنهن کي جپاني ساڪَوڪُو (Sakoku) ٿا سڏين) ختم ٿي. جپانين اهو به قبول ڪيو ته آمريڪي نه فقط واپار پر پنهنجو قونصل خانو ۽ رهائش به قائم رکي سگهن ٿا. ان لک پڙهه تي صحيحون ٿيڻ بعد آمريڪين جيڪي جپانين کي تحفا ڏنا، انهن ۾ شامل هئي، هڪ ننڍڙي ٻاڦ تي هلندڙ ريل گاڏيءَ جي انجڻ (Locomotive). پڙهندڙ اندازو لڳائين ته هيءَ سال 1854ع جي ڳالهه آهي ۽ جپان جيڪو اڄ انڊسٽري ۽ مئنيوفيڪچر ۾ اتاهون آهي، ان جي 1854ع تائين حالت اسان جي ننڍي کنڊ کان به بدتر هئي، ڇو جو هنن کي اها به خبر نه هئي ته ريل گاڏي به ڪا شيءِ آهي ۽ هو ريل جي انجڻ جو ماڊل ڏسي حيرت ۾ پئجي ويا هئا. اسان وٽ ننڍي کنڊ ۾ ان کان هڪ سال اڳ 1853ع ۾ ممبئيءَ جي علائقي ”بوهري بندر“ کان ”ٿاڻي“ شهر تائين 34 ڪلوميٽرن جو فاصلو براڊ گيج (ساڍا پنج فوٽ) واري ريل گاڏيءَ شروع ڪري ڇڏيو هو، جنهن ۾ 14 بوگيون (Carriages) لڳيون ٿي، جن ۾ 400 ماڻهو ويهي سگهيا ٿي ۽ جن ٽن انجڻن (Locomotives) هن ريل گاڏيءَ کي ڇڪيو ٿي، انهن تاريخي شروعاتي انجڻن جا، وقت جي حاڪم انگريزن نالا رکيا هئا: صاحب، سنڌ ۽ سلطان. انهن ئي ڏينهن ۾، يعني 1858ع ۾، ڪراچيءَ کان ڪوٽڙي اسٽيشن تائين 174 ڪلوميٽر ريل جا پٽا لڳايا ويا، جن تان “Scinde” نالي ريلوي ڪمپنيءَ جي ٽرين هلڻ لڳي هئي. ڳالهه جو مطلب اهو آهي ته اهي ملڪ ۽ قومون جن پاڻ کي ڪوٺڙيءَ ۾ بند رکيو ۽ دنيا جي ڄاڻ سڃاڻ نه رکي، اهي پٺتي رهجي ويون، اهي ترقي نه ڪري سگهيون. ڪموڊور پيريءَ جي جھازن کي ڏسي جپاني هراسجي ضرور ويا، پر هنن اڳتي وڌڻ جو عزم ڪيو ۽ اڳتي هلي دنيا ڏٺو ته ٻي جنگِ عظيم تائين جپاني پاڻيءَ جا جھاز ته ڇا هوائي جھاز به ٺاهي ويا، جن پرل هاربر ۾ بيٺل آمريڪي جھازن تي اهڙو حملو ڪيو، جو دنيا کي ڏندين آڱريون اچي ويون. هنن جا اڄ به مختلف قسم جا پاڻيءَ جا جھاز دنيا جي اعليٰ جھازن ۾ مڃيا وڃن ٿا. اها ٻي ڳالهه آهي ته هنن جيڪو پهريون جھاز ٺاهيو، ان کي جڏهن سمنڊ ۾ لانچ ڪيو ويو، ته ان جي Stability جو حساب ڪتاب صحيح نه رکڻ ڪري، اهو جھاز پاڻيءَ ۾ اچڻ سان پاسيرو ٿي ڪِري پيو ۽ ٻُڏي ويو.
پاڻ تحفن جي ڳالهه پئي ڪئي، جيڪي آمريڪن ڪموڊور پيريءَ جپاني حڪومت جي نمائندن کي پيش ڪيا. انهن ۾ ريل گاڏيءَ جي اسٽيم انجڻ، ٽيليگراف ڪرڻ جو اوزار، ڪجهه ٻني ٻاري ڪرڻ جا اوزار، ننڍي سائيز جا هٿيار، پستول، بندوقون، 100 گئلن وسڪيءَ جا، گهڙيال (بعد ۾ ته جپان سئٽزر لئينڊ جي واچن ۽ جرمنيءَ جي گهڙيالن جو مقابلو ڪيو، پر 1855ع تائين جپان جا اهي حال هئا جو هنن لاءِ واچ يا گهڙيال به وڏو تحفو هو)، ڪجهه چلها (Stoves) ۽ ڪتاب شامل هئا. ان جي بدلي ۾ جپانين آمريڪن کي سون جي چمڪ وارو فرنيچر ۽ پيتيون، ٽامي پتل (Bronze) جا ٿانوَ ۽ زيور ۽ چيني مِٽيءَ (Porcelain) جو سامان ڏنو.
آمريڪين جي ان رعب تاب ۽ زور زبردستيءَ ڪري جپان جي فوجي حڪومت شوگن ۽ سمورائي وغيره جي خواري ٿي ۽ بس ٿي ويا. ملڪ جي شهنشاهه کي اڳتي وڌڻ جو موقعو مليو، جو هو فوجي حڪومت جي چنبن مان نڪري ويو. ڪجهه سالن بعد 1867ع ۾ جپان جي 121 هين شهنشاهه ڪوميئي جي وفات تي شهنشاهه ميئجي ملڪ جو 122 هون شهنشاهه ٿيو ۽ هن ملڪ تي ٺاهي ٺوڪي حڪومت هلائي، جنهن ۾ فوجين کي ڪا ڀاڱي ڀائيواري نه ڏني وئي. هي نئون دور ”ميئجي دؤر“ سڏجڻ لڳو ۽ هن دؤر (جيڪو ماڊرن دؤر به سڏيو وڃي ٿو) ۾ جپان هر شعبي ۾ ترقي ڪئي. هي شهنشاهه ميئجي جپان جي مشهور شهنشاهه هيرو هِتو (جنهن جي ڏينهن ۾ ٻي جنگِ عظيم لڳي) جو ڏاڏو هو ۽ هاڻ جيڪو جپان جو 126هون شهنشاهه نارو هِتو آهي، اهو وري هيرو هِتو جو پوٽو آهي.
ڪموڊور مئٿيو پيري 1768ع ۾ آمريڪا ۾ ڄائو هو. هو اتي جي نيويءَ ۾ ڀرتي ٿيو ۽ مختلف جھازن تي رهڻ بعد 72 ورهين جي ڄمار ۾ 1840ع ۾ ڪموڊور ٿيو. 1852ع ۾ آمريڪا جي تيرهين صدر Millard Fillmore آمريڪا جو جپان سان واپار شروع ڪرڻ لاءِ جپان ۾ زوريءَ گهڙڻ جي مهم ڪموڊور پيريءَ حوالي ڪئي، ڇو جو آمريڪا وارن جو چين سان واپار وڌي رهيو هو ۽ جيئن مٿي لکي آيو آهيان ته چين ويندي آمريڪي جھاز جپان جي ڀر وارن سمنڊن ۾ مشڪلات ۾ آيا ٿي ته جپانين انهن جي مدد ڪرڻ بدران آمريڪي خلاصين کي قيد پئي ڪيو يا ڦاهي ڏئي پئي ڇڏي. سو اهڙن ماڻهن جي سلامتيءَ سان واپسي پڻ آمريڪا وارن جي گُهرَ هئي. پيري اوڪيناوا ٻيٽن جي وڏي شهر ”ناها“ ۾ ڪجهه وقت ترسي 1853ع ۾ جپان پهتو. انهن ڏينهن ۾ اوڪيناوا جا ٻيٽ ”لِيو چيو“ ٻيٽ سڏبا هئا. جپان پهچي هُو اتي جي حڪومت کي چتاءُ ڏئي هانگ ڪانگ موٽي آيو. ان بعد وري هو، ٻيو دفعو 13 فيبروري 1854ع تي جپان آيو ۽ جپانين کي پنهنجيون ڳالهيون مڃرائي لکت ۾ معاهدو ڪيو، جنهن موجب جپانين آمريڪن کي جپان جي ٻن بندرگاهن هاڪو داتي ۽ شمودا ۾ رهائش ۽ جھاز بيهارڻ جي اجازت ڏني. ان بعد پيري آمريڪا موٽي آيو. اهو سال 1855ع هو ۽ پيريءَ جي عمر 87 سال هئي. ٽن سالن بعد 1858ع ۾ هن نيو يارڪ ۾ وفات ڪئي. پيريءَ کي جپان موڪلڻ جو جنهن تيرهين صدر 1852ع ۾ حڪم ڏنو، اِهو ملرڊ هڪ سال بعد 1853ع ۾ لهي ويو. جنهن بعد آمريڪا جو چوڏهون صدر فرئنڪلن پيئرس ٿيو. جيڪو 1853ع کان 1857ع تائين صدر رهيو. ڪموڊور مئٿيو پيريءَ جي ڪاميابيءَ بعد هن نئين صدر، جولاءِ 1856ع ۾ هئرس (Townsend Harris) کي آمريڪا جو پهريون سفارتڪار (قونصل جنرل) ڪري جپان موڪليو، جنهن جپان جي شهر شمودا ۾ اتي جي مندر ”گيو ڪُو سينجِي“ وٽ اچي آمريڪي قونصل خانو کوليو.