جپان ۾ پهرين مرد گيشائون هئا
ڪاليج وارن ڏينهن ۾، 1960ع ۾، جيري ليوس جي هڪ انگريزي فلم “The Geisha boy” ڏٺي هئيسين ۽ اسان سڀني کي اهو ڌيان ۾ رهيو ته گيشا مرد ٿين ٿا. ڇو جو 1970ع واري ڏهاڪي ۾ جپان ۾ رهي مون جڏهن اتي جي گيشائن (عورتن) بابت لکيو ۽ هڪ جپاني ناول ”ٽوڪيو جي گيشا گرل- مس سدا بهار“ جو سنڌيءَ ۾ ترجمو ڪيو، ته منهنجي همعمرن جن جيري ليوس جي فلم ڏٺي هئي، اهي حيرت مان پڇڻ لڳا ته ڇا گيشائون عورتون به ٿين ٿيون؟
جي ها، اڄ ڪلهه سڄي جپان ۾ گيشائون عورتون آهن پر ان ۾ ڪو شڪ ناهي ته شروع ۾ گيشائون مرد هوندا هئا، جيڪي ”تائي ڪو موچي“ سڏبا هئا.
اهي مرد گيشائون جيڪي تائي ڪوموچي (Taikomochi) يا هوڪان (Hokan) سڏبا هئا، جپاني جاگيردارن ۽ نوابن (Daimyo) جي اوطاقن ۽ درٻارن ۾ صديءَ کان خدمتگار يا مسخري طور پنهنجي مالڪ ۽ ان جي مهمانن کي وندرائيندا هئا. انهن جو گهڻو زور زنانا ڪپڙا پائي ناچ تي هوندو هو. هنن چرچا ڀوڳ ڪري نه فقط محفل ۾ آيل مهمانن کي وندرايو ٿي، پر پنهنجي وڏيري/ رئيس کي سٺيون صلاحون به ڏنيون ٿي، جن کي دوبوشو (Doboshu) جھڙي عزت واري لفظ سان پڻ سڏيو ويو ٿي. جنهن جي معنيٰ سمجهو ته ”سنگتي“ يا ”ڪامريڊ“ ئي آهي. هو چانهه ٺاهڻ جا به ماهر هئا. هي سلسلو تيرهين صديءَ کان شروع ٿيو هو. اڳتي هلي هو ”ڪوموچي“ يا ”مرد گيشا“ بدران اوتو گِيشو (Otogishu) يا هانا شيشو (Hanashishu) سڏجڻ لڳا - معنيٰ قصا خوان! ڇو جو هو هاڻ مالڪن کي چانهه ٺاهي پيارڻ بدران، وڏي ادب آداب سان قصا، ڪهاڻيون ۽ چرچا ڀوڳ ٻڌائي، سندن دل وندرائڻ لڳا. هو دشمنن سان مقابلو ڪرڻ جون اٽڪلون پڻ پنهنجي مالڪن کي ٻڌائڻ سان گڏ هنن سان گڏ گڏ ويڙهه ۾ به حصو وٺڻ لڳا. پوءِ وقت گذرڻ تي سترهين صديءَ ۾ جڏهن جپان ۾ ٺاپر ۽ امن جو واءُ لڳو ته هنن اوتو گيشو ۽ هانا شيشوئن جي ضرورت گهٽجڻ لڳي. 1751ع ۾ پهرين گيشا عورت (Onna Geisha) هڪ پارٽيءَ ۾ آئي، جنهن پنهنجي آرٽ ۽ هنر سان مهمانن جي دلين ۾ مانڌاڻ پيدا ڪري ڇڏي. هوءَ ”گيئيڪو“ (Geiko) سڏجڻ لڳي، جيڪو لفظ اڄ تائين گهٽ ۾ گهٽ ڪيوٽو ۾ گيشا لاءِ استعمال ٿئي ٿو. ارڙهين صديءَ جي آخر تائين هنن گيشا عورتن جو تعداد مرد گيشائن (Taikomochi) کان گهڻو گهڻو وڌي ويو.
انگريزيءَ جو ليکڪ ليسلي ڊائونر پنهنجي ڪتاب“Geisha: The Secret History of a Vanishing World” ۾ لکي ٿو ته، 1770ع ۾ ٽوڪيو جي هيرامنڊي يوشيوارا (Yoshiwara) ۾ 16 گيشا عورتون هيون ۽ 31 گيشا مرد، 1775ع ۾ عورتن جو تعداد 33 ٿي ويو ۽ 1800ع ۾ عورتن جو 143 ۽ مرد گيشائن جو 45 رهيو.