گرم مند جھاز جي انجنيئرن لاءِ مسئلو
جھاز جو مالڪ انشورنس ڪمپنيءَ جي سرويئر کان ڊڄي ٿو. ڇو جو اهو وڌيڪ وقت نه ڏيندو ته مقرر مدو ختم ٿيڻ تي جھاز جي هر صورت ۾ ڊراءِ ڊاڪنگ ڪرائڻي پوي ٿي. ٻي صورت ۾ جھاز کي ڪنهن گاٺ يا ڀڃ ڊاهه (Wear & Tear) ڪري يا حادثي ۾ نقصان رسڻ تي، انشورنس ڪمپني نقصان جا پئسا ڀري نٿي ڏئي.
هڪ دفعي موڪلون ڪاٽي ڊيوٽيءَ لاءِ آفيس رپورٽ ڪيم ته مون کي هڪ پراڻي جھاز تي رکيو ويو، جيڪو ڪجهه ڏينهن اڳ يورپ جو سفر ڪري ڪراچيءَ پهتو هو. اسان جھاز هلائڻ وارن لاءِ پراڻو يا نئون جھاز، يا آمريڪا، يورپ يا ڏور اوڀر (Far East) روٽ تي هلندڙ جھاز، ڪو مسئلو نه هوندو آهي. هر هڪ تي ٿي چار ڪلاڪ رات واري ۽ چار ڪلاڪ ڏينهن واري ڊيوٽي ڪرڻي. بس ايترو آهي ته جھاز “Sea Worthy” هجي. يعني انشورنس ڪمپنيءَ طرفان هن کي ”هلڻ جوڳو“ هجڻ جو سرٽيفڪيٽ مليل هجي..... مالڪن طرفان هن جھاز کي ايڏو نظر انداز ڪيو ويو هو، جو هن جي هر مشين جي اوورهالنگ ضروري هئي، جنهن لاءِ مالڪن کي ڪيترن ئي اسپيئر پارٽن تي خرچ ڪرڻو پئي پيو، پر جھاز جا مالڪ انشورنس ڪمپنيءَ کي به گوليون ڏيئي ڪم هلائي رهيا هئا، ته اڄ نه سڀاڻي ورڪ شاپ وارن کان سڄي رهيل مرمت ٿا ڪرايون. دراصل جھاز جا مالڪ ان ٻڏتر ۾ هئا ته هن جھاز کي سمنڊ تي هلڻ جوڳو بڻائڻ لاءِ، هيڏي وڏي مرمت تي لکين رپيا خرچ ڪجن يا Scrape ڪري ڪنهن ڪٻاڙيءَ کي رديءَ ۾ وڪڻي ڇڏجي. ڇو جو اهو جھاز ايڏو ته پراڻو ٿي چُڪو هو جو مرمت بعد به وري ساڳين مشينن ۾ يا ٻين ۾ نقص پيدا ٿيڻ جو خدشو هو.
مالڪن جي فيصلي نه ڪرڻ تي جھاز جو چيف انجنيئر ذهني طرح پريشان ٿي موڪل تي لھي ويو. آئون موڪلون ڪاٽي آيو هوس ته مون کي ان جھاز حوالي ڪيو ويو. اتفاق سان ڪمپنيءَ کي ڪولمبو بندرگاهه لاءِ هڪ اهم ۽ سٺي ڀاڙي وارو ڪارگو ملي ويو، جيڪو جھازران ڪمپنيءَ جي ڪارگو ڊپارٽمينٽ وارن جھاز تي چاڙهڻ به شروع ڪري ڏنو. جھاز ۾ جيڪي ٽي وڏا جنريٽر ٿين ٿا، انهن مان هڪ ته جھاز هلائڻ وارن جي ٻوليءَ ۾ بنهه ”ڪپوت“ (ختم) هو، باقي ٻن جنريٽرن جي اوور هالنگ کي ڪئين ڪلاڪ مٿي ٿي ويا هئا ۽ سندن ڪارڪردگي ايتري ته ڪري پئي هئي، جو سمنڊ تي به هڪ بدران ٻنهي کي هلائڻو پئي پيو. يعني انهن بچيل ٻن مان ڪو هڪ خراب ٿي پوي ته ٻيو لوڊ نه کڻي سگهندو ۽ ٽِرپ ٿي ويندو. يعني ٻيو به بند ٿي ويندو. جنهن سان گڏ جھاز جي مين انجڻ ۽ ٻيون مشينريون بيهي رهنديون، جيسين پهرين جنريٽر کي صحيح ڪري، ٻنهي کي گڏ (Parallel) نه هلايو وڃي. اهو ئي حال جھاز جي ايئر ڪمپريسرن جو هو، جن مان پيدا ٿيل هوا ذريعي جھاز جي مين انجڻ (پرو پيلر هلائڻ واري) ۽ جنريٽر اسٽارٽ ڪيا وڃن ٿا. ٻين مشينن کان علاوه ريفريجريشن سسٽم جو حال به صفا ”ڍڳو پير پيران“ هو. جھاز ۾ موجود خلاصين ۽ آفيسرن جي کاڌي خوراڪ لاءِ ڪولڊ اسٽوريج ۾ پنجاهه سٺ کن ڪٺل ٻڪريون، ڪجهه ڍڳيون، ڪڪڙيون ۽ مڇيون رکيل هيون، جن کي صحيح حالت ۾ رکڻ لاءِ ڏهه کان ويهه ڪاٽُو ٽيمپريچر رکڻو پوندو آهي.
انشورنس ڪمپنيءَ جو سرويئر جيڪو منهنجو دوست به هو، تنهن کي گهرائي صلاح ورتم، ته هن چيو: ”مون کي جيڪڏهن آفيشلي گهرائي جھاز جي مشينريءَ بابت رپورٽ ڪندين ته آئون ڪنهن به صورت ۾ جھاز جي مالڪن کي هي جھاز هلائڻ جي اجازت نه ڏيندس. جيسين مڪمل مرمت نه ٿئي. پر اَن آفيشلي آئون توکي اها ئي صلاح ڏيندس، ته جيئن ته جھاز تي ڪارگو به چڙهي ويو آهي ۽ جھاز جا مالڪ توکي منٿون پيا ڪن ۽ توسان وعدو ٿا ڪن ته جھاز کي فقط ڪولمبو تائين وٺي وڃ، جھاز جي ڊراءِ ڊاڪنگ ۽ مشينن جي مرمت اتي ڪرائڻ جو بندوبست ٿا ڪريون... سو اهڙي حالت ۾، ڪمپنيءَ کي نقصان کان بچائڻ لاءِ تون ڪولمبو تائين جھاز هلائڻ جي Risk کڻي سگهين ته ضرور کڻ“.
آئون ان جھاز کي ڪولمبو تائين وٺي ويس. رستي تي چار چار ڪلاڪ جھاز هلائڻ جي ڊيوٽيءَ کان علاوه هر هڪ انجنيئر ٻه ٻه وڌيڪ ڪلاڪ ڊيوٽي ڏئي جھاز جي مرمت به جاري رکي، جيئن جھاز اڳتي رڙهندو رهي. آخرڪار جھاز ممبئيءَ ويجهو اچي بيهي رهيو ۽ اسان 24 ڪلاڪ کن ڏينهن رات جنريٽرن تي ڪم ڪري، هن کي وري هلڻ جوڳو بڻائي اچي ڪولمبو بندرگاهه ۾ پهتاسين. جھاز تان سامان لاٿو ويو، پر مرمت جو بندوبست نه ٿي سگهيو. ڪولمبو جا شپ يارڊ ٻين جھازن لاءِ بُڪُ هئا. ڪجهه اسان جا مالڪ مرمت جي اگهه تي به نه ٺهيا. آخر اتي جي سرويئر کان مهينو کن وڌيڪ اجازت وٺڻي پئي ۽ جھاز کي جپان وٺي اتي مرمت جو بندوبست ڪرڻو پيو.
اهي اونهاري يعني جون جولاءِ جا ڏينهن هئا، جن ۾ اسان جو پاسو، عربي سمنڊ، خليج بنگال، يعني ڪراچيءَ کان ممبئي ڪولمبو تائين، چنائيءَ کان چٽگانگ ۽ اڳيان پينانگ سنگاپور کان منيلا فلپين وارو سائوٿ چائنا سمنڊ، گرم رهي ٿو ۽ اهڙي مند ۾ جھاز جي انجڻ ۽ ٻين مشينرين جو ٽيمپريچر قائم رکڻ ڏکيو ٿيو پوي. پاڻيءَ جي جھاز ۽ خشڪيءَ تي هلندڙ ڪار يا لاريءَ ۾ اهو فرق آهي ته ڪار وغيره ڪجهه ڪلاڪ روڊ تي هلائڻ بعد ڪلاڪ اڌ بيھارڻي پوي ٿي، جيئن ان جي گرمائش گهٽ ٿئي. جھاز کي ڏينهن رات لڳاتار هلائڻو پوي ٿو ۽ ان جي گرمائش گهٽائڻ لاءِ فريش واٽر ۽ سي واٽر ڪولنگ سسٽم جو بندوبست هوندو آهي. اها ڪولنگ ان وقت بهتر ٿئي ٿي، جڏهن هوا توڙي سمنڊ جو پاڻي ٿڌو رهي ٿو.
جھاز سنگاپور کان پوءِ مٿي اتر ڏي منيلا ۽ هانگ ڪانگ تائين به اهڙو رهي ٿو، پر پوءِ هانگ ڪانگ کان مٿي وڌيڪ اتر طرف وڃڻ تي اونهاري ۾ به ڪافي ٿڌڪار رهي ٿو ۽ پوءِ ڏسندي ئي ڏسندي جنريٽرن جي Exhaust ٽيمپريچر کان ريفريجريشن سسٽم صحيح ٿيو وڃي. هوڏانهن اولهه ڏي به عربي سمنڊ کان ايراني نار ۽ بحرِ احمر سخت گرم رهن ٿا ۽ جھاز هلائڻ وارن انجينئرن کي سخت پريشان ڪريو وجهن. پر منهنجو اهو ئي تجربو آهي ته سئيز ڪئنال مان لنگهي ميڊيٽرينين سمنڊ ۾ داخل ٿيڻ سان جيڪا يورپ پاسي جي ٿڌڙي هير لڳي ٿي، اها جھاز جي مشينن ۽ سمنڊ کي ٿڌو ڪريو رکي ۽ هر شيءِ نارمل ڪم ڪرڻ لڳي ٿي.