جپان جا شوگن ۽ جپان جي اڪيلائي
ان تنهائيءَ (Isolation) واري دؤر ۾ دنيا ۾ ڇا پئي ٿيو، جپان وارن ان جي پرواهه نٿي ڪئي. هو پنهنجو پاڻ ۾، پنهنجي ڪلچر، رسمن ۽ رواجن ۾ خوش هئا ۽ هنن پنهنجو پاڻ کي اتم اتاهون پئي سمجهيو. ساڳي وقت ٻاهر جي دنيا کي خبر نه پَئِي ته جپانين جي رهڻي ڪهڻي يا اٿڻي ويهڻي ڇا آهي؟ انهن جو ڪيئن پيو گذر سفر ٿئي؟ واپار وڙي جي خيال کان انهن کي ڪهڙي ضرورت آهي؟ ۽ جپان مان ڪهڙيون شيون خريد ڪري ٻين ملڪن ۾ وڪرو ڪري سگهجن ٿيون؟
جپان وارن جو پنهنجو پاڻ کي دنيا کان ڌار ۽ ڪٽيل رکڻ جو وڏو سبب جيڪو اڄ به جپان جا تاريخ نويس، سياڻا ۽ محقق ڏين ٿا، اهو هن ريت آهي ته هنن چاهيو پئي ته ڪو ڌاريو سندن لائيف اسٽائيل ۽ دين ڌرم ۾ کٽراڳ پيدا نه ڪري. جيڪو يورپي، خاص ڪري اسپين ۽ پورچوگال جا پادري ڪري رهيا هئا ۽ عيسائيت پکيڙي رهيا هئا. هنن جي تبليغ جي ڪري جپان جا ڪيترائي ماڻهو عوام توڙي اشرافيه، عيسائي ٿيا، جن جي همدردي ماڳهين هنن فرنگين سان ٿي رهي هئي. ان ڪري ئي جپان جي فوجي عملدارن ۽ انهن جي اڳواڻ (شوگن)، جنهن جي هن ملڪ مٿان هلي پئي، 1633ع کان اهي سخت قاعدا ٺاهيا ته جپان ٻين کان ڌار ۽ پنهنجي منهن رهندو. هتي هڪ ڳالهه جپان ۾ رهندڙ يا جپان سان دلچسپي رکندڙ اسان جي ماڻهن لاءِ سمجهڻ ضروري (جنهن کان اڄ جا ڪيترائي جپاني به اڻ واقف آهن) ته جپان تي 660 ق م کان جيئن ئي شهنشاهه جيموءَ جي حڪومت ٿي ته اڄ تائين ان جي اولاد جي هلندي اچي ۽ انهن حاڪمن جي لڙيءَ جو اڄ ڪلهه 126 هون شهنشاهه نارو هِتو آهي. جپاني ڏندَ ڪٿا، بلڪه اڄ به ڪيترن ئي جپانين جي عقيدي ۽ ويساهه مطابق، جپان جا هي سڀ بادشاهه آسماني مخلوق سمجهيا وڃن ٿا، جن جو وڏو شهنشاهه ”جيمو“ سورج ديويءَ جو اولاد آهي. ٻي جنگِ عظيم ۾ جپان جيڪا اڳ اڳرائي ڪئي ۽ جيڪو هنن جي مٿي ۾ اُٺُ هو ته هارَ ته هنن جي نصيب ۾ ئي ڪانهي، جو هنن جو بادشاهه آسماني مخلوق آهي، اهو اُٺُ هن جنگ ۾ چڱيءَ طرح پادر کائڻ بعد (يعني هيروشيما ۽ ناگاساڪيءَ تي ائٽم بم ڪرڻ بعد) نڪري ويو. هنن آڻ مڃي پنهنجو ملڪ آمريڪا حوالي ڪيو ۽ ملڪ جي شهنشاهه هيرو هِتو اهو اعلان ڪيو ته هو آسماني مخلوق نه، پر هڪ عام ماڻهو آهي. هاڻ ته هن جي اولاد مان هڪ پٽ ۽ ٻن پوٽن به پنهنجي اعليٰ خاندان جي ڇوڪرين سان شادي ڪرڻ بدران، عام رعيت مان ڪئي آهي. ان هوندي به اڳ توڙي اڄ، ويندي هر دؤر ۾، جپاني شهنشاهه کي هن ملڪ جي رعيت پنهنجو ديوتا سمجهندي اچي. هنن لاءِ بادشاهه هڪ اتم، اتاهين ۽ آسمان مان لٿل شيءِ آهي. پر ڏٺو وڃي ته حقيقت ۾ ته هو به ٻين وانگر انسان آهي. هتي جي بادشاهن ۾ به ٻين انسانن وانگر برائيون ۽ سٺايون آهن، ڪمزوريون ۽ طاقتون آهن. مغل سلطنت جا پويان بادشاهه جڏهن عياشيءَ ۾ گهڙي پيا ۽ ڪمزور ٿي پيا ته صوبي بنگال ۽ ٻين هنڌن تي نواب، راجا، جاگيردار ۽ فوجي ڪمانڊر پنهنجي پنهنجي حڪومت ٺاهي ويهي رهيا. آخر ۾ ته ڏورانهين ڏيهه جا ڪنگلا، يعني انگريز به مٿن حاوي ٿي ويا ۽ مغلن جي آخري بادشاهه بهادر شاهه ظفر جي ڏينهن ۾ ته سڀ ڪجهه انگريزن جي ايسٽ انڊيا ڪمپنيءَ جي سپاهين ۽ انتظاميا حوالي هو. بهادر شاهه ظفر ته رڳو انگريزن کان مليل وظيفي تي گذارو پئي ڪيو، باقي هن جي پنهنجي محل کان، اڄ واري دهلي ايئرپورٽ واري علائقي تائين به نه پئي هلي. اسان جھڙن ملڪن ۾ جڏهن سياستدان ڀاڙي ٿيو پون ته ايوب خان ۽ عيدي امين جھڙا ڊڪٽيٽر اچيو وڃن ۽ حڪومت جون واڳون انهن حوالي ٿيو وڃن.
اهو ئي حال جپان جي بادشاهن سان به ٿيو. هنن جي ڪمزورين جي ڪري ملڪ جا فوجي (سمورائي) جيڪي مختلف لڙائين کي منهن به ڏئي رهيا هئا، ته مارجي به اهي رهيا هئا، تن ملڪ جي انتظام جون واڳون سنڀاليون ۽ انهن جو فوجي ليڊر ”شوگن“ سڏجڻ لڳو. بس اهو آهي ته هنن پنهنجي بادشاهه (شھنشاهه) کي مصر جي فاروق يا ايران جي محمد رضا شاهه پهلويءَ وانگر ڏيهه نيڪالي نه ڏني، جو هنن پاڻ به پنهنجي شهنشاهه کي آسماني مخلوق ٿي سمجهيو. پر جي پاڻ نٿي مڃيو ته هنن اهو ته سمجهيو پئي ته سڄي رعيت جا جذبات هنن شهنشاهن سان جڙيل رهن ٿا. ان ڪري هنن شهنشاهه کي شهنشاهه ئي رهڻ پئي ڏنو. باقي حڪم سڀ هنن جو پئي هليو ۽ حڪومت کي ”شوگنيٽ“ سڏيو پئي ويو. هوڏانهن شهنشاهه ۽ سندن درٻار جا آفيسر ڪامورا سڀ نالي ماتر هئا. هي ڪم 1199ع کان شروع ٿيو، جڏهن جپان جو 82 هون شهنشاهه گوتوبا (Go-Toba) هو، جنهن 1183ع کان 1198ع تائين حڪومت ڪئي، پر صحيح طرح انتظام نه هلائڻ ڪري ٻيو بهادر شاهه ظفر ٿي پيو.
جپان جا فوجي (Samurai) جيڪي زمينن، بلڪه جاگيرن جا مالڪ هجڻ ڪري طاقتور، وڏيرا، سردار ۽ ڀوتار سمجهيا پئي ويا، ملڪ ۾ ٿيندڙ بغاوتن ۽ لڙائين کي به انهن منهن پئي ڏنو. هو اهڙو طاقتور مڃجڻ لڳا جو مٿئين شهنشاهه ”گو توبا“ پنهنجي دؤرِ حڪومت ۾ ”مناموتو نو يوري تومو“ سمورائي (جنگجو جوڌي) کي 1185ع ۾ ملڪ جو شوگن (Shogun) ليڊر بنايو. کيس ليڊر ڪو دل سان نه بڻايو هوندائين، پر پنهنجي شهنشاهيت جي ڪمزور حالت ڏسي هن جوڌي جي خواهش تي هن ”ها“ ڪئي هوندي، جو هن لاءِ ٻي ڪا واٽ به نه هئي. هن شوگن 1192ع ۾ هڪ قسم جي وڏيرا شاهي فوجي حڪومت (Feudal Military Govt) ڪماڪورا شهر ۾ قائم ڪئي. سرڪاري عهدا ۽ وڏيون نوڪريون اثر رسوخ وارن فوجين ۽ زميندارن کي ڏنيون ويون.
شوگنن (فوجي ڊڪٽيٽرن) 1192ع کان 1868ع تائين 676 سال جپان تي حڪومت ڪئي. ان دوران ”گوتوبا“ 82 هين شهنشاهه کان، شهنشاهه ”ڪوميئي“ 121 هين شهنشاهه تائين 39 کن شهنشاهه ٿيا، جن مان ٽي چار عورتون به حاڪم ٿيون. خاص ڪري ايڊو دؤر (جيڪو 1603ع کان 1867ع تائين چيو وڃي ٿو) ۾ 108 هين شهنشاهه ”گو ميزو نواو“ بعد 109 ئين، هن جي ٻيو نمبر ڌيءَ راڻي مي اِشو، ملڪ جي حاڪم ٿي. هن 1629ع کان 1643ع تائين جپان تي راڄ ڪيو... راڄ ڇا ڪيو... پاڻ کان اڳ وارن شهنشاهن وانگر ٺلهي Figure Head ٿي رهي. جيئن پئي شوگن حڪم ڪيو، تيئن پئي هن به هائوڪار ڪئي ۽ ”سڀ صحيح آهي“ چيو. اهو حال جپان جي 121هين شهنشاهه ڪو ميئي تائين هليو، جنهن جي حڪومت 1846ع کان 1867ع تائين رهي. نه فقط جپان تي فوجين جي حڪومت رهندي آئي، پر مٿي بيان ڪيل جپان جي عورت حاڪم ”راڻي مي اِشو“ جي دؤرِ حڪومت ۾، 1633ع کان، جپان کي ٻين لاءِ بند رکيو ويو، جنهن لاءِ مٿي لکي آيو آهيان، ته نه ڪنهن جپانيءَ کي ٻاهر وڃڻ جي آزادي هئي ۽ نه ٻاهر جي ڪنهن ماڻهوءَ کي جپان ۾ داخل ٿيڻ جي. ڪنهن جي مجال جو جپاني فوجي ڊڪٽيٽر (Shogun) جي ٺاهيل هن قانون جي ڀڃڪڙي ڪري، يا ملڪ جو شهنشاهه هن قانون جي خلاف ٻڙڪ ٻاهر ڪڍي. هي سلسلو 121هين شهنشاهه ڪوميئيءَ جي راڄ تائين هليو، جنهن جي آخري ڏينهن ۾ آمريڪا (USA) جو نيول ڪموڊور مئٿيو پيري پنهنجن جديد قسم جي جھازن سان، جپانين طرفان اجازت نه ملڻ جي باوجود، جپان جي پاڻيءَ ۾ ڌوڪي پيو. ملڪ جو وڏو سو شهنشاهه هو، پر ان لاءِ مٿي لکي آيو آهيان ته عوام توڙي فوجي حاڪمن هن کي آسمان مان لٿل مخلوق سمجهي هن جي عزت سو ضرور پئي ڪئي، پر فقط نالي ماتر. حڪم احڪام سڀ فوجين جا پئي هليا. يعني شوگن (مليٽري ڊڪٽيٽر)، دائي ميو (جاگيردارن) ۽ سمورائي (مليٽري آفيسرن ۽ انهن جي خاندانن) جا.
ڪماڪورا دؤر، جيڪو 1185ع کان 1333ع تائين چيو وڃي ٿو ۽ جنهن ۾ شوگن پنهنجي گاديءَ جو شهر ڪماڪورا ٺاهيو، ان ۾ منگولن 1281ع ۾ جپان تي حملو ڪري نه رڳو هنن فوجي شوگنن کي ٺاهي ٺوڪي موچڙا پئي هنيان پر سڄي جپان تي قبضو ڪري پئي ورتو. اڄ دنيا جي تاريخ ئي ٻي هجي ها، پر هن ۾ ڪاميابي شوگن حڪومت جي ٿي. ان ڪري نه ته ڪو هو پهلوان هئا يا هنن وٽ وڏو جنگي سازو سامان هو، پر منگولن جي هار جو سبب انهن ڏينهن ۾ لڳندڙ سخت طوفان (Kaze) آهي، جنهن منگولن جي ڪاٺاڻن ٻيڙن کي ڀڃي ڀور ڀور ڪري ڇڏيو. جنهن لاءِ اڄ به جپاني چوندا آهن ته هنن کي طوفان بچايو ۽ هن طوفان کي هو ”ڪامي“ يعني ”ديوتا“ سڏين ٿا. يعني ”ڪامي ڪازي“ (Divine Wind).
وچ ۾ هڪ 96 هين شهنشاهه (جنهن 1318ع کان 1339ع تائين راڄ ڪيو) گودائي گو نالي شوگن کان ملڪ جو مڪمل قبضو حاصل ڪرڻ ۾ ڪاميابي حاصل ڪئي، پر فقط ٽن سالن لاءِ 1333ع کان 1336ع تائين. ان بعد وري فوجين جو هڪ ٻيو ڊڪٽيٽر اَشي ڪاگاوا ملڪ جي انتظاميا تي قبضو ڪري شوگن ٿي ويٺو. “Ashi Kaga” قبيلي جا فوجي 1336ع کان 1575ع تائين جپان تي حڪومت ڪندا رهيا. اشي ڪاگاوا فوجين جي حڪومت جو هي دؤر ”مورو ماچي“ دؤر سڏجي ٿو.
مورو ماچي دؤر جي آخري سالن ۾ - يعني سورهين صديءَ ۾ ڪجهه پورچوگالي واپاري ۽ فرانسز زئويئر (Francis Xavier) جھڙا عيسائي تبليغي پهريون دفعو جپان پهتا، جن جپان ۽ مغرب جي وچ ۾ واپار ۽ ڪلچر جي ڏي وٺ ڪئي، پر تمام هلڪي ڦلڪي پئماني جي. جپانين هنن لاءِ ناگاساڪي بندرگاهه جي پوڇڙ وٽ هڪ هنڌ مقرر ڪيو، جتي هنن جا جھاز اچي لنگر انداز ٿيندا هُيا. پر پوءِ جڏهن عيسائين جي پرچار وڌي وئي ته جپانين هنن کي ڀڄائي ڪڍيو ۽ سترهين صديءَ ۾ 1633ع کان هنن دنيا کان الڳ ٿلڳ Isolation ۾ رهڻ جو قانون جاري ڪيو، جنهن تي هنن سختيءَ سان عمل شروع ڪيو. جپان جي اها اڪيلائيءَ واري پاليسي ۽ فوجي حڪومت ڪموڊور پيريءَ جي زوريءَ اچڻ بعد ختم ٿي. ايئن ڪو ناهي ته پيريءَ جي خليج ٽوڪيو ۾ گهڙي پوڻ تي جپاني خوش ٿيا ۽ ڀاڪر ۽ ڳراٽڙيون پائي هن ڌاري قوم جو آڌر ڀاءُ ڪيائون. هرگز نه. سڄي ملڪ سمجهيو ٿي ته سندن هي شوگن ۽ سمورائي (فوجي عملدار) جيڪي کائي پي ڏنڊا ٿي پيا هئا، اهي پنهنجي طاقت ذريعي ۽ پهري لاءِ سالن کان چوڌاري بيهاريل جھازن ذريعي هنن ڌارين جا ڀڳڙا ڪري ڇڏيندا. پر يارو! ڪجهه نه ٿيو.