ڪاري نو اِڪي واڪاري (ڍنڍَ پکيءَ وانگر، زندگي موڪلائي ٿي)
• اتاهون جبل: فُيوجي جبل 3776 ميٽر اتاهون آهي.
• ڌرتيءَ جي ايراضي: 377915 چورس ڪلوميٽر. ( پاڪستان جي پکيڙ 881913 چورس ڪلوميٽر ۽ آدمشماري ايڪيهه ڪروڙ ساڍا ستاويهه لک (212750000) آهي. وڏي ۾ وڏي ڍنڍ: بِيوا (Biwa) ڍنڍ- 670 چورس ڪلوميٽر. جپان جي هيءَ ڍنڍ ”بيواڪو“ جپان جي چئن وڏن ٻيٽن مان هونشو ٻيٽ تي آهي. اها هونشو ٻيٽ جي هڪ پريفيڪچر (ضلعي) شيگا ۾ آهي. جيئن اسان جي ملڪ جي وڏي ۾ وڏي ڍنڍ منڇر سنڌ صوبي جي دادو ضلعي ۾ آهي (هاڻ ڪجهه دادوءَ ۾ ته ڪجهه ڄامشوري ۾ ٿي). منڇر ڍنڍ پکيڙ ۾ 350 چورس ڪلوميٽر ٿيندي پر سانوڻيءَ جي موسم ۾ 550 چورس ڪلوميٽر ٿيو وڃي. سنڌ- بلوچستان ۾ کيرٿر (ڪِرٿار) جبلن جي قطار مان نديون پاڻي کڻي منڇر ۾ پهچائين ٿيون، جتان فالتو پاڻي سنڌو نديءَ ذريعي عربي سمنڊ ۾ پهچي ٿو.
جپاني لفظ ”ڪو“ معنيٰ ”ڍنڍ“ آهي، ”بيواڪو“ معنيٰ ”بِيوا ڍنڍ“. جيئن جپاني لفظ ”گاوا“ (Kawa) معنيٰ ”ندي“. جيئن ٽوڪيو شهر مان لنگهندڙ ”سُميدا گاوا“ معنيٰ ”سُميدا ندي“.
بيوا ڪو (ڍنڍ) ۾ پاڻي مختلف درياهن مان اچي ٿو. گهرج کان وڌيڪ پاڻي جيڪو نديءَ جي صورت ۾ نڪري ٿو، اها ندي ”سيتا گاوا“ سڏجي ٿي. اڳتي هلي هيءَ ندي ”اوجي“ (Uji) نالي سان سڃاتي وڃي ٿي. رستي تي ٻه نديون: ”ڪيزو“ ۽ ”ڪاتسورا“ هن نديءَ سان ملي ”يودو“ (Yodo) ندي ٺاهين ٿيون، جيڪا خليج اوساڪا ۾ ”سيتو“ (Seto) سمنڊ ۾ ڇوڙ ڪري ٿي.
بيوا ۽ اسان واري ڪينجهر ڍنڍ بيحد آڳاٽيون آهن، جن جو پراڻن ڪتابن ۽ شاعريءَ ۾ به ذڪر اچي ٿو. پر افسوس جو اسان وٽ خيال ۽ خبرداري نه هجڻ ڪري منڇر جو پاڻي زهريلو ٿي ويو آهي، جنهن ۾ مڇيون به پيون مرن ۽ پرديسي پکين اچڻ گهٽائي ڇڏيو آهي. پر هيڏانهن جپان جي سخت قاعدن قانونن تي عمل ٿيڻ ڪري بيوا ڍنڍ جو پاڻي صاف سٿرو آهي، جنهن کي ڪيوٽو ۽ اوتسو (Otsu) شهرن جو ڏيڍ ڪروڙ عوام پيئڻ ۾ استعمال ڪري ٿو. مڇين جا انيڪ قسم ۽ موتين (Pearls) لاءِ سِپون پاليون وڃن ٿيون. هڪ ٻي ڳالهه مون نوٽ ڪئي ته اسان وٽ ههڙي سهڻي ۽ آڳاٽي ڍنڍ هجڻ جي باوجود ان جي آس پاس جا شهر دادو، سيوهڻ، جهانگارا، باجارا ۽ واهي پانڌي جپاني شهرن اوتسو، ڪيوٽو، موري ياما، تاڪا شيما، ناگا هاما، مائي بارا ۽ هڪوني وانگر ترقي نه ڪري سگهيا آهن.
جپان جي اهائي هڪ وڏي ڍنڍ آهي. ان کان علاوه 26 ٻيون به ڍنڍون آهن. جيئن، ساروما، ناڪا اومي، شِن جي، تويا، اوگا وارا، ٽوتورو، هاچيرو، تازاوا وغيره. اهي سڀ ننڍيون ڍنڍون آهن... ويهه ٽيهه چورس ڪلوميٽرن جي پکيڙ جون. ان مقابلي ۾ اسان جي ملڪ ۾ سٺ کن ڍنڍون آهن، جن جي پکيڙَ ۽ سونهن جو جواب ناهي، جيئن اسڪردوءَ وٽ شانگريلا آهي، ٺٽي ضلعي ۾ پرديسي پکين، مڇين جي ورائٽيءَ ۽ ٻيڙيءَ جي سير سبب مشهوري رکندڙ ڪينجهر (جيڪا ڪلري به سڏجي ٿي) ۽ هاليجي ڍنڍون آهن. نارائڻ ماٿريءَ ۾ لولوسر ڍنڍ آهي، جيڪا سطح سمنڊ کان 3410 ميٽر مٿاهين آهي. يعني لڳ ڀڳ فيوجي جبل جي چوٽيءَ جيتري اتاهين ٿي. ان کان علاوه اسان وٽ هُنزا ماٿريءَ ۾ عطاباد ڍنڍ آهي، ڪاغان ماٿريءَ ۾ سيف الملوڪ ڍنڍ، اسڪردوءَ ڀرسان هڪ ٻي 2700 ميٽرن جي بلنديءَ تي ستپرا ڍنڍ آهي... وغيره وغيره.
جپان جي ڍنڍ بيواڪو جي ڪناري وٽ بيهندي، يا اوتسو، تاڪاشيما ۽ ناگاهاما جھڙن، بيوا ڍنڍ جي ڪناري وارن شهرن مان بيوا ڍنڍ جو نظارو ڪندي، مون کي اڪثر ٺٽي جي ڪينجهر ڍنڍ ياد اچي ويندي آهي، جيڪا گهمڻ لاءِ اسان ڪئڊٽ ڪاليج پيٽارو کان ايندا هئاسين يا بعد ۾ والد صاحب جي ٺٽي ۾ بدلي ٿي، ته مڪليءَ تي رهائش دوران ڪينجهر ڍنڍ تي وڃبو هو. اڄ جپان جي هيءَ ڍنڍ ڏسي جپان جي شاعر مئتسو باشوءَ وانگر مون کي ڪينجهر ٿي ياد اچي. بلڪ شاهه لطيف جو بيت ٿو ياد اچي:
هيٺ جر مٿي مڃر، پاسي ۾ وڻراءُ
اچي وڃي وچ ۾ تماچيءَ جي ناءُ،
لڳي اتر واءُ، ته ڪينجهر هندورو ٿئي.
مئتسو باشوءَ (Matsuo Basho) جو هڪ هائڪو آهي:
Yamaji Kite
Naniyara yukashi
Sumiregusa
هي هائڪو مئتسو باشو 1684ع ۾ بيوا ڍنڍ وٽان لنگهندي چيو هو. مئتسو باشو، بيوا ڍنڍ وٽ، ڪجهه گهوڙي تي سوار ٿي ته ڪجهه پنڌ، هي جبل اُڪري اوتسو شهر وڃي رهيو هو. باشو گاهه ۾ گل ڏسي متاثر ٿيو هو.
ياماجي ڪِيٽي (جابلو رستي تان ايندي) ”ياما“ معنيٰ ”جبل“ ۽ ”ياماجي“ معنيٰ ”جابلو رستو“. ”ڪِيٽي“ معنيٰ ”اچڻ“. جپان ۾ تعليم حاصل ڪرڻ يا گهمڻ وارن لاءِ اهو لکندو هلان ته رومن جپاني جيئن مون مٿي لکي آهي، پڙهڻ ۾ ڪي آئي ٽي اِي ”ڪائيٽ“ نه پر ”ڪِيٽي“ ٿيندو. جيئن جپاني شهر “Kobe”، ”ڪوبي“ پڙهيو وڃي ٿو.
مٿين هائڪو جي ٻي سٽ آهي: ”ناني يارا يوڪاشي“ (ڪنهن ڳالهه ڪري وڻندڙ آهي). فقط “Nani”معنيٰ ”ڇا“ ۽ ”ناني يارا“ معنيٰ ”ڪنهن ڳالهه ڪري“ ۽ ”يوڪاشي“ معنيٰ ”وڻندڙ“، ”سونهن واري“ “Charming” ۽ آخري سٽ آهي ”سُمي ريگوسا“ (گاهه ۾ موجود بنفشو (Violet) گل).
باشو جون هن ڍنڍ بيوا سان ڪئين يادگيريون وابسته هيون. هو هن ڍنڍ جي ڀر واري علائقي “Iga”۾ ڄائو ۽ هن ڍنڍ جي ڀرواري هڪ ٻئي شهر ڪيوٽو مان تعليم حاصل ڪيائين. باشو هن ڍنڍ جو ديدار 1684ع ۾ ۽ مرڻ کان ڪجهه مهينا اڳ 1690ع ۾ ڪيو. هُن هِن ڍنڍ جي آس پاس قدرتي سونهن ۽ مندرن جو احوال پنهنجي يادگيرين ۾ ڪيو آهي. هو اونهاري جي ڏينهن ۾ بيوا ڍنڍ مٿان ڪڪرن کي ترندو ۽ شام جو هڪ جهنگلي بدڪ (Geese) کي ڍنڍ تي لهندو ڏسي ڏاڍو متاثر ٿئي ٿو ۽ هڪ هائڪو ۾ چوي ٿو:
Kumo to hedatsu
Tomo Ka ya Kari no
Ikiwakare
”ڪُومو تو هيداتشو“ (هوا ۾ ترندڙ ڪڪر وانگر). جپانيءَ ۾ ”ڪومو“ (Kumo) معنيٰ ”ڪڪر“.
”تومو ڪا يا ڪاري نو“ (هڪ جهنگلي بدڪ ۽ هن جي ڀيچي (ساٿيءَ) وانگر). (Kari) معنيٰ ”بدڪ“ (Wild Geese) ”تومو“ (Tomo) معنيٰ ”ساٿي“ يا ”ساٿياڻي“. هونءَ ”دوست“ لاءِ جپاني لفظ ”توموداچي“ (Tomodachi) استعمال ٿئي ٿو. ”وڪاري“ معني ”موڪلائڻ“ (Farewell)“. تومو ڪايا ڪاري نو اِڪي وڪاري (هڪ جهنگلي بدڪ ۽ ان جي ساٿيءَ وانگر، زندگي موڪلائي ٿي). بِيوا ڍنڍ جي ڪناري تي ان جي صاف پاڻيءَ ۾ آنءُ پير پسائي پنهنجي ڏينهون ڏينهن گدلي ٿيندڙ ڪينجهر لاءِ اهو ته ضرور چئي سگهان ٿو ته: ”ڪينجهر! تنهنجي ڪنڌي ميري نه ٿئي“.
اسان جي ڪينجهر تي پکين جي شڪار ۽ پاڻيءَ ۾ گندگيءَ جي شامل ٿيڻ سبب اڄ اسان وٽ نه اهو پرديسي پکين جو وڏو تعداد آهي ۽ نه اهي مڇين جا انيڪ قسم، ڀلي اسان دل ئي دل ۾، شيخ اياز جي لفظن ۾، ڪينجهر جي اوج جون سڌون ڪندا رهون ته:
اي ڪينجهر! تنهنجي ڪنڌيءَ تي،
ڪو ميلو نيٺ ته مچڻو آ!
ڪا نوري نيٺ ته نچڻي آ،
ڪوئي ته تماچي اچڻو آ!
پر ان ميلي کي مچائڻ لاءِ اسان کي جپانين وانگر محنت ڪرڻي پوندي. ان کي صاف رکڻو پوندو، پرديسي پکين جي حفاظت ڪرڻي پوندي، آبي جيوت جي جياپي لاءِ زهريات کي پري رکڻو پوندو. ترقياتي ڪمن جي پئسي کي ذاتي عياشين تي ضايع ڪرڻ بدران ڪينجهر جي سونهن تي خرچ ڪرڻو پوندو، جيئن گهڻي کان گهڻا ڏيهي ۽ پرڏيهي هن ڍنڍ کي ڏسڻ لاءِ ائين اچن جيئن جپان ۾ ڍنڍ بِيوا (Biwa) تي اچن ٿا...