احمد آريگا ۽ ڪوبيءَ واري مسجد ....
ميجي انقلاب (Meiji Restoration) بعد (يعني 1868ع کانپوءِ) جپان ۾ هاءِ بوتسو ڪِشاڪو (Haibutsu Kishaku) نالي هڪ مهم هلي هئي، جنهن جي لفظي معنيٰ آهي، ”ٻڌ ڌرم ۽ شاڪيا موني (Shakya muni) کي ختم ڪريو ۽ ان کي جپان مان تڙي ڪڍو“. هتي ان لفظ ”شاڪيا مونيءَ“ جي سمجهاڻي ڏيندو هلان. عيسوي سن کان هزار کن سال اڳ تائين اڄ جي نيپال ۽ انڊيا واري بارڊر وٽ شاڪيا (Shakya) نالي هڪ قوم رهي پئي، جنهن جا رهاڪو به ان نالي سان سڏيا پئي ويا. انهن ۾ سڌارٿا گوتم نالي هڪ بهترين شاڪيا، يعني شخص پيدا ٿيو جيڪو ”گوتم ٻڌ“ ۽ ”شاڪيا موني ٻڌ“ جي نالن سان سڏجڻ لڳو. جپاني گوتم ٻڌ کي شاڪيا موني نالي سان سڏين ٿا. سو هن“Haibatsu Kishaku” مھم ۾ ڪيترائي مندر ۽ گوتم ٻڌ جا مجسما (Statue) ڀڳا ويا ۽ ڪتاب ساڙيا ويا هئا. ان مھم ۾ هڪ ٻه نه پر چاليهه هزار مندرن کي نقصان رسايو ويو هو.
مٿي ذڪر ڪيل جپاني مسلمان احمد آريگا 1868ع ۾ ڄائو هو ۽ هن مهم ۾ هن هڪ ٻار جي حيثيت ۾ حصو ورتو هو. هن تجربي ۾، هن ڏٺو ته جن ديوتائن، يعني گوتم ٻڌ جي بتن کي ڀڳو ويو، انهن ته ڪجهه به نه ڪيو. جپاني انهن بتن توڙي شنتو ڌرم جي هر ديوتا کي ڪامي (Kami) سڏين ٿا. بھرحال احمدآريگا اهو ڏٺو ته سندن ابن ڏاڏن جي شنتوڌرم توڙي ٻڌ ڌرم جي چڱي مڙس شاڪيا موني جي ”ڪامين“ (ديوتائن) ۾ ته ڪو حال افعال ئي ناهي، جو کڻي انسانن کي نقصان پهچائين. ”اسان آهيون جو انھن اڳيان پيا نياز ۽ پرساد رکون ۽ سجدا ڪريون“. هن سوچيو هو.
وڏو ٿي احمد آريگا ڪنهن اهڙي مذهب جي ڳولا ۾ مشغول رهيو، جنهن ۾ هڪ خدا کي مڃيو وڃي. هن ڏٺو ته ٻڌ ڌرم، شنتو ڌرم ۽ ڪنفيوسينزم جي تقريرن جو ماڻهن تي ڪو اثر نه پئي ٿيو. اڃان به ”عيسائيت“ تي ماڻھن تقريرون ٻڌيون پئي. اهو سوچي هو عيسائي ٿيو ۽ 1889ع ۾ نوڪري ڇڏي عيسائيت (Christianity) جي پرچار ڪرڻ لڳو. پر پوءِ جلد ئي هن کي مونجهارو ٿيو ته عيسائيت ۾ پادري هڪ اڪيلي خدا جي ڳالهه ڪرڻ بدران فادر، پٽ (ڪرائسٽ) ۽ هولي اسپرٽ، يعني ٽن ٽن خدائن جي ڳالهه ڪن ٿا. اهو سوچي هو آهستي آهستي ٿڌو ٿي ويو ۽ تبليغ جو ڪم ڇڏي، واپار سانگي انڊيا روانو ٿيو، جتي هن جي هڪ انڊين مسلمان واپاري حيدر عليءَ سان ملاقات ٿي. هيءَ 1892ع جي ڳالهه آهي. احمد آريگا حيدر عليءَ ۽ هن جي مذهب اسلام مان بيحد گهڻو متاثر ٿيو. هن کي پهريون دفعو اسلام بابت ڄاڻ ٿي ۽ پوءِ اڳتي هلي 1932ع ۾ آريگا جڏهن 65 سالن جو ٿيو ۽ ڌنڌي مان رٽائرمينٽ اختيار ڪيائين ته هن مسلمان ٿيڻ جو ارادو ڪيو. انهن ڏينهن ۾ هن جي ملاقات روسي ترڪ مولوي عبدالحئي قربان عليءَ سان ٽوڪيو ۾ ٿي، جنهن هن کي شامگونيءَ سان ملايو، جيڪو ڪوبيءَ جي مسلمانن جو اڳواڻ هو. سيپٽمبر 1932ع تي آريگا ان جاءِ تي ڪلمو پڙهي مسلمان ٿيو، جيڪا جاءِ ڪوبيءَ واري مسجد لاءِ مقرر ٿي چڪي هئي. هن پنهنجو نالو احمد رکيو. ٽن سالن بعد 1935ع ۾ ڪوبيءَ واري هيءَ مسجد ٺهي راس ٿي.
هيءَ مسجد جپان جي پهرين مسجد آهي ۽ اها ڪوبيءَ جي تاريخي ۽ ڪمرشل علائقي ڪٽانو (Kitano- cho) ۾ آهي. هيءَ مسجد ائين آهي، جيئن ڪراچيءَ جي ”ميمڻ مسجد“، جنهن جي اردگرد بولٽن مارڪيٽ، موتن داس مارڪيٽ، کوڙي گارڊن جھڙيون مارڪيٽون آهن، جن ۾ سڄو ڏينهن گراهڪن جي پيهه پيهان رهي ٿي. اسانجو جھاز ڪوبيءَ جي بندرگاهه ۾ لنگر انداز ٿيندو هو ته اسان خريداريءَ لاءِ سڌو هن مسجد واري علائقي ۾ ايندا هئاسين. مسسجد جي ويجهڙائيءَ ۾ ئي ٻڌن جي اڪوتا درگاهه ۽ ڪوبي وومين يونيورسٽي آهي. ”سنوميان“ ريلوي اسٽيشن به اتي ئي آهي. هونءَ مسجد جي پوسٽل ائڊريس هن ريت آهي:
2-24-14, Nakayamate Dori, Chuo- Ku, Kobi- Shi, Japan 650-0004
مضبوط عمارت سازيءَ ۽ بيسمينٽ جي ڪري هيءَ مسجد ٻي مهاڀاري جنگ ۾ ٿيندڙ هوائي حملن ۾ به بچي وئي. بلڪه ڪيترن ئي ماڻهن هن مسجد جي بيسمينٽ ۾ اچي پناهه ورتي هئي. 1995ع ۾ جيڪو هتي خطرناڪ زلزلو آيو (جنهن ۾ ڪوبي شھر جو وڏو حصو، هن مسجد واري علائقي سميت تباهه ٿي ويو)، ان زلزلي ۾ به هيءَ ”ڪوبي مسجد“ ڊاهه ڊوهه کان بچي وئي. هي زلزلو جيڪو جپاني ٻوليءَ ۾ ”هان شِن اواجي دائي شن سائي“ (The Great Hanshin Earthquake) نالي سان مشھور آهي 17 جنوري 1995ع تي ويهه سيڪنڊن لاءِ هليو. اهو Moment Magnitude Scale يعني ماپ جي حساب سان 7 درجي جو هو. هن زلزلي جو مرڪز (Epicentre) ڪوبيءَ کان فقط 20 ڪلوميٽرن جي فاصلي تي اواجي ٻيٽ هو. هن زلزلي ۾ فقط ڪوبي شهر مان 6000 کان مٿي ماڻهو مري ويا هئا. هن کان وڌيڪ طاقتور ڪانٽو زلزلو هو، جيڪو 1923ع ۾ آيو هو ۽ جنهن ۾ هڪ لک کان مٿي ماڻهو مري ويا هئا. ان جو درجو (گريڊ) 8 هو. جپان جي مشهور ليکڪ ”ياسُوناري ڪاوا باتا“ جي ناول “The Scarlet Gang of Asakusa” جي ڪيترن ئي بابن ۾ هن زلزلي جو احوال آهي.
هن زلزلي ۾ هن شهر جي مسجد ته بچي وئي، پر ٻيون چار لک کن عمارتون ڊهي ويون يا انهن ۾ وڏا ڏار پئجي ويا. ايتري قدر جو ڪوبي بندرگاهه جي 150 ڌڪن (Jetties) مان 120 هيٺ دٻجي ويون. وڏا وڏا روڊ، ويندي بندرگاهه وٽان لنگهندڙ“Hanshin Expressway Route 43” ۽ پليون اکڙجي ويون ۽ اٽڪل 300 هنڌن تي باهه لڳي هئي.
ٽن مهينن بعد آئون پنهنجي ڌيءَ سان ملڻ لاءِ اوساڪا آيس ته اتان ڪوبيءَ پڻ آيس. هن شهر جي ڊٺل حالت ڏسي حيرت ٿي ته ههڙو جديد ۽ مھانگو شھر کنڊر ٿي ويو هو. پر شاباس هجي جپاني حڪومت کي، سال ڏيڍ بعد وري آيس ته ڪوبي شهر اهڙو ئي جرڪندڙ ۽ خوشحال نظر آيو، جھڙو 1972ع کان ڏسندو آيو هوس. بلڪه پهرين کان به سهڻو ۽ جديد نظر آيو. هونءَ هن زلزلي جي تباهيءَ جو اندازو ان مان لڳايو ته هر زلزلي بعد هڪ ٻه ٻيا به جهٽڪا لڳندا آهن، جيڪي پڻ ڪافي خطرناڪ هوندا آهن. هن ڪوبيءَ واري زلزلي کان پوءِ ڪيترائي ڏينهن اٽڪل 74 جهٽڪا لڳا. ايتريقدر جو ماڻهو ڪيترائي هفتا پنهنجي گهرن اندر داخل ٿيڻ کان ڊڄڻ لڳا هئا.
هن زلزلي ۽ ڪوبي مسجد جي ڳالهه جپاني مسلمان احمد آريگا تان نڪتي، جيڪو هن ڪوبي مسجد جي ٺهڻ کان ٽي سال اڳ، ان مسجد واري جاءِ تي 1932ع ۾ مولوي عبدالحئي قربان عليءَ ۽ ڪوبيءَ جي مسلمانن جي اڳواڻ شام گونيءَ جي معرفت مسلمان ٿيو هو. مسلمان ٿيڻ بعد احمد آريگا هر وقت اسلام جي تبليغ ڪندو رهيو. پهرين هو جپان جي اولهه واري حصي، ڪوبي، ڪيوٽو ۽ اوساڪا جي جپانين کي اسلام بابت ٻڌائيندو رهيو. 1933ع ۾ هو ٽوڪيو آيو، جتي هن اسلام جي پرچار ۽ ٻين ڪمن لاءِ هڪ آفيس قائم ڪئي ۽ پوءِ در در ۽ محفلن ۾ وڃي اسلام بابت ٻڌائڻ بدران هن ڇپائيءَ ذريعي ماڻهن تائين اسلام جي ڄاڻ پهچائڻ جو سلسلو شروع ڪيو. 1934ع ۾ هن قرآن شريف جو جپاني ترجمو ڇپرائي گهٽ قيمت تي ماڻهن کي ڏنو. ڇو جو ان کان اڳ وارو پهريون ڇاپو جپانين کي تمام مهانگو ٿي لڳو. 1935ع ۾ هن حضور صلعم جن جي سوانح حيات به جپاني ٻوليءَ ۾ ڇپرائي. اهڙيءَ ريت هن پنهنجي سموري قوت دين جي ڪمن تي لڳائي رکي. 78 ورهين جي ڄمار ۾ هِنَ جپاني احمد (بونپاچيرو) آريگا، 1946ع ۾ ٽوڪيو ۾ وفات ڪئي.