جپان ۾ ٻارن کان وڌيڪ وڏن جا پئمپر وڪامن ٿا ....
سئيڊن ۾ پنهنجي پاڙي ۾ رهندڙ هڪ سئو ورهيه جي ڄمار جي عورت کي چيو هيم ته آئون سال ٻن کان پوءِ 50 سالن جو ٿيڻ وارو آهيان، يعني پوڙهو سڏبس.
”50 ته اسان وٽ وِچُ جواني سمجهي وڃي ٿي“. هن وراڻيو.
”ها. پر اسان وٽ ماڻهوءَ جي سراسري (Average) عمر 65 سال آهي“. مون ٻڌايومانس.
”ڏاڍو سٺو. ڇٽا پيا آهيو گهڻين تڪليفن کان“. سئيڊن جي پوڙهيءَ چيو.
”ڪيئن ڀلا؟“. مون پڇيو.
”ڏس نه“. پوڙهيءَ مون کي سمجهايو، ”توهان وٽ سٺ يا ستر سالن تائين وڌ ۾ وڌ توهان کي اکين جي (Cataracts) جي آپريشن ڪرائڻي پوي ٿي يا ڪجهه مردن کي Prostate (پيشاب واري غدود) جي آپريشن ڪرائڻي پوي ٿي. پر ان کان وڌيڪ عمر ٿيڻ تي جسم جي هر شيءِ وڃي ٿي خراب ٿيندي، جيئن مون سان حالت آهي. اکيون ٺيڪ ڪرايو اچان ته ڏند خراب، ڪڏهن جسم جي چمڙي پئي ڦاٽي ته ڪڏهن ڪن خراب. پنج سال اڳ ٻئي گوڏا نوان وجهرايم. اهو به شڪر آهي، جو ٻئي جي محتاجيءَ کان بچيل آهيان، نه ته منهنجي عمر جا ماڻهو توکي ويل چيئر تي ئي نظر اچن ٿا. ڪيترن کي ته ٻيا کارائين پيارين ۽ هنگائين مُٽائين ٿا“.
سو جپان ۾ به ڪيترائي وڏي عمر جا آهن، جن پنهنجي صحت جو خيال رکيو ۽ جي رهيا آهن، پر هو ننڍي ٻار وانگر ايڏو ته ڪمزور ٿي پيا آهن، جو ٽوئليٽ تائين به پاڻ نه ٿا وڃي سگهن ۽ هنن جو پاڻ تي ڪنٽرول نه رهڻ ڪري هنن جو اولاد هنن کي ٻارن وانگر پئمپر ٻڌي ٿو، جيئن هو ننڍي ٻار وانگر ان ۾ هنگندا مُٽندا رهن.
جپان ۾ ننڍن ٻارن جو تعداد گهٽ هجڻ جو اهو به سبب آهي، جو جپان ۾ ماڻهن جي مشغول زندگي آهي. ان کان علاوه مهانگائيءَ ڪري هرڪو گهٽ ٻار پالڻ ٿو چاهي. ڪي ته بنهه نه. هو اهو ئي سوچين ٿا ته ڪجهه سال برٿ ڪنٽرول ڪيو وڃي. نوڪري ڪري پئسو بچايو وڃي، جيئن پنهنجو گهر ٿئي. اهو ئي سبب آهي، جو جپان ۾ ٻارن جو تعداد گهٽ آهي ۽ دڪانن تي ٻارن جي پئمپرن کان، پوڙهن لاءِ وڏي سائيز جا پئمپر وڌيڪ نظر ايندا.
هڪ ٻي ڳالهه ته جپان ۾ وڏي عمر جا ماڻهو ته ٿين ٿا، پر جپان جي اوڪيناوا ٻيٽن لاءِ مشهور آهي، ته اتي جا ماڻهو اڃا به وڏي ڄمار ماڻين ٿا. جيئن اسان وٽ هُنزا، چترال ۽ گلگت جا ماڻهو وڏي عمر جي ڪري مشهور آهن. گذريل سال 2018ع ۾ دنيا جي پوڙهي ترين عورت 117 ورهين جي ڄمار ۾ گذاري وئي. اها جپان جي چِييو مِياڪَو (Chiyo Miyako) هئي. هاڻ جيڪا وڏي عمر جي عورت آهي، اها به جپاني ”ڪاني تناڪا“ (Kane Tanaka) آهي. هوءَ 115 ورهين جي آهي. دراصل چييو مياڪو جي مرڻ جي خبر اخبارن، ٽي وي ۽ سوشل ميڊيا تي وائرل ٿيڻ تي دنيا کي احساس ٿيو ته جپان ۾ تمام وڏي عمر جا ماڻهو رهن ٿا. ويندي مون کي به ان بعد ڄاڻ ٿي.
منهنجو 1970ع واري ڏهاڪي جي شروع وارن سالن کان جپان وڃڻ ٿيندو رهيو آهي. مون کي ڪيتريون ئي پوڙهيون نظر پئي آيون آهن، جيڪي لڳندو آهي ته سئو سالن جي لڳ ڀڳ هونديون، پر اتفاق سان مون جنهن کان به خبر چار ورتي ته ان اهو ئي ٻڌايو ٿي ته هن جي عمر ڪا وڏي ناهي، پر جپان تي ڪِريل ائٽم بمن جي ڪري، انهن جي Radiation (گرمائش ۽ ائٽمي شعاعن) هنن جي جسم جي کل کي ڪومائي ۽ ساڙي ڇڏيو آهي، ان ڪري هو جسماني طرح ائين لڳن ٿيون. پر چييو مِياڪو جي موت تي خبر پئي ته جپان ۾ ائٽم بم جي تباهڪاريءَ جي باوجود ڪيترا ماڻهو، مرد توڙي عورتون سئو سالن کان به وڏي عمر جا آهن. چييو جيڪا 2018ع ۾ 117 سالن جي ڄمار ۾ گذاري وئي، معنيٰ هوءَ 1901ع ۾ ڄائي ۽ جڏهن ناگاساڪي ۽ هيروشيما تي بمباري ٿي ته هوءَ 45 سالن جي هوندي. هوءَ نه فقط ائٽمي بمن جي Radiation کان بچي وئي، پر هن ڊگهي ڄمار ماڻي ۽ 72 سال وڌيڪ حيات رهي. هيءَ مائي جپان جي شهر يوڪوهاما ۾ رهي ٿي. يوڪوهاما شهر جپان جي وڏن بندرگاهن مان هڪ آهي ۽ ٽوڪيو کان ڪلاڪ جي فاصلي تي آهي، جيئن ڄامشوري کان هالا. اسان جي پاڪستاني جھازن جو يوڪوهاما ۾ تمام گهڻو وڃڻ ٿئي ٿو.
اسان جي زندگيءَ جو وڏو عرصو يوڪوهاما جي گهٽين ۾ گذريو. ٿي سگهي ٿو يوڪوهاما جي گهٽين، ڪوتو بوڪيچو، اشي ڪاواچو، ڪاشي وابا يا ياما شيتا پارڪ ۾، يا يوڪو هاما جي چائنا ٽائون ۾، اسان کي جيڪي پوڙهيون نظر اينديون هيون، انهن مان هڪ چييو مياڪو بيبي به هجي. ان وقت جي خبر پوي ها ته هيءَ اڄ سڀاڻ ۾ مرڻ بدران وڏي عرصي بعد مرندي ۽ گنيز بُڪ آف ورلڊ رڪارڊز جو رڪارڊ ڀڃندي ته ساڻس گڏ ڪئين فوٽو ڪڍراجن ها.
دراصل هن مائيءَ مياڪو کان ٽي چار مهينا اڳ هڪ ٻي، نابي تاجيما (Nabi Tajima) نالي هڪ عورت گذاري وئي. ان جي عمر مياڪو کان به سٺ ستر ڏينهن وڌيڪ هئي. نابي تاجيما جپان جي اڄ ڏينهن تائين جي وڏي عمر واري عورت ٿي گذري آهي. هوءَ سئو ڏينهن گهٽ 118 سالن تائين هن دنيا ۾ رهي. تاجيما 4 آگسٽ 1900ع تي ڪيڪائي جيما نالي هڪ ننڍڙي ٻيٽ تي ڄائي ۽ اتي ئي 21 اپريل 2018ع تي وفات ڪيائين. سندس مڙس تومي نِشيءَ 1991ع ۾ 93 ورهين جي ڄمار ۾ وفات ڪئي. هن کي نو ٻار ٿيا. ست پُٽ ۽ ٻه ڌيئون. 2017ع ۾ وفات وقت هن جي ٻارن، ڏهٽاڻ، پوٽاڻ ۽ انهن جي اولاد جو تعداد 160 هو. هنزا (پاڪستان) جي ڪنهن وڏي عمر جي ماڻهوءَ کان جڏهن پڇبو آهي ته هن جي وڏي عمر جو ڇا راز آهي؟..... ته هنن مان اڪثر اهو ئي چوندا آهن ته لڳاتار ورزش ۽ کاڌي ۾ ڌنئورو کائڻ سندن وڏي عمر جو سبب آهي، پر جپان جي Kikaijima ٻيٽ جي هيءَ مائي تاجيما بنا ڪنهن رک رکاءُ جي پنهنجي وڏي عمر جو راز اهو ئي ٻڌائيندي رهي ته هوءَ تمام گهڻيون ننڊون ڪري ٿي ۽ سوادي کاڌو کائي ٿي.
چييو مياڪو جي وفات بعد هاڻ ڪاني تناڪا جپان ۾ وڏي عمر واري زندهه عورت آهي. ڪاني (Kane Tanaka) 2 جنوري 1903ع تي فڪو اوڪا صوبي جي هڪ ڳوٺ ”هگاشي ڪو“ ۾ ڄائي ۽ اتي ئي رهي ٿي. هن وقت هوءَ 117 سالن جي آهي ۽ ڪجهه ڏينهن بعد 2 جنوريءَ تي هن جو 118 هون سال شروع ٿيندو. سندس مڙس جو نالو هيديو تناڪا آهي.هن کي پنج ٻار آهن، جن مان هڪ هن نپايو آهي. هن مائيءَ لاءِ اهو به مشهور آهي ته هوءَ ستڙو ٻار هئي. يعني وقت کان ٻه مهينا اڳ ڄمي پئي هئي ۽ مرندي مرندي اهڙو بچي وئي، جو اڃا تائين جيئري آهي. هن مڙس سان گڏ ٻي وڏي لڙائيءَ وارن ڏينهن ۾ رٻ ۽ چانورن جي اٽي جون مانيون ۽ نوڊل (Udon Noodles) وڪڻي گذر سفر ڪيو. جنگ ۾ بمباريءَ دوران سندس مڙس ۽ هڪ پُٽ مري ويو. ڪاني تناڪا جڏهن 103 ورهين جي ٿي ته هن کي آنڊي جو ڪئنسر ٿي پيو. پر هوءَ ان مان به بچي وئي. 107 ورهين جي ٿيڻ تي هن جي پٽ هن بابت ڪتاب لکيو. جنهن جو “In Good & Bad Time, 107 Years Old” جي نالي سان انگريزيءَ ۾ به ترجمو ٿيو آهي. هن ڪتاب ۾ هن جي پُٽ هن جي زندگيءَ جو احوال ۽ وڏي ڄمار ماڻڻ بابت دليل بازي ڪئي آهي. 114 ورهين جو ٿيڻ تي فڪو اوڪا شهر جي مشهور ٽي وي چئنل KBC (ڪيوشو اساهي براڊ ڪاسٽنگ) وارن هن جو تفصيلي انٽرويو نشر ڪيو هو. 9 مارچ 2019ع تي گنيز ورلڊ رڪارڊس وارن تناڪا لاءِ اعلان ڪيو ته ”هاڻ هوءَ دنيا جي پوڙهي ترين زندهه عورت آهي“.
مئڊم تناڪا چيو ته ”مون کي پڪ آهي ته آئون اڃا به گهٽ ۾ گهٽ چار سال جيئري رهنديس ۽ 120 سال پورا ڪنديس“.
تناڪا کي ننڍي هوندي کان شاعريءَ ۽ ڪئليگرافيءَ جو شوق آهي، جنهن کي هوءَ اڄ به قائم رکندي اچي. هوءَ اڄ ڪلهه نرسنگ هوم ۾ رهي ٿي ۽ چئن پيرن واري واڪر ذريعي پاڻهي هلي ٿي.
هونءَ ڪيترن ملڪن ۾ پوڙهو ماڻهو عذاب ۾ ٿو رهي. اڄ جي مشغول ۽ جديد دور ۾ افسوس جو اولاد کي پنهنجن وڏن جو خيال رکڻ ۽ خدمت ڪرڻ جو نه وقت آهي نه احساس. ان خيال کان جپان اهو ملڪ آهي، جنهن جي هيڏو جديد ۽ امير هجڻ جي باوجود، هتي جو نوجوان طبقو پنهنجن وڏن جو خيال رکي ٿو. اڄ به جپان ۾ ماڻهو پراڻن رواجن رسمن جو خيال ڪن ٿا. يورپ پاسي ته اهڙو حال آهي، جو پوڙهي ماڻهوءَ سان ڳالهه ٻولهه ڪرڻ لاءِ نه هن جي اولاد کي وقت آهي ۽ نه پاڙي وارن کي. هر ڪو سڄو هفتو پورهئي ۽ نوڪريءَ ۾ مشغول رهي ٿو. ويڪ اينڊ تي، يعني ڇنڇر ۽ آچر جي موڪل وارن ڏينهن تي ته زال مڙس گهمڻ هليا وڃن ٿا. هو اهو ئي چاهين ٿا ته سندن پوڙهو ماءُ پيءُ وڃي اولڊ هائوس ۾ رهي ته هنن جي جان ڇُٽي ۽ جوابداري ختم ٿئي. اهو ئي احساس آهي، جيڪو اسان جي ملڪ جي ماڻهوءَ کي پيريءَ ۾ يورپ يا آمريڪا ۾ رهڻ کان دل شڪستو ڪري ٿو. هڪ مقامي يورپي يا آمريڪا جو اصل رهاڪو ته هن ماحول کان ننڍي هوندي کان واقف آهي، پر اسان جو ماڻهو جڏهن ڏسي ٿو ته هن جو جوان اولاد، پُٽ يا ڌيءَ هن جي ڳالهه ٻُڌڻ يا هن وٽ اچي ويهڻ لاءِ تيار نه آهن، ته هن جون وايون بتال ٿيو وڃن ۽ سخت مايوسيءَ جو شڪار ٿيو وڃي.
اڄ کان ٽيهارو سال اڳ جي ڳالهه آهي، آئون سئيڊن جي مالمو شهر ۾ هيس، جتي هڪ پاڪستانيءَ جي ٽئڪسيءَ ۾ چڙهيس. مون کي هن وقت به ان پنجابي نوجوان ڊرائيور جو نالو ”شبير“ ياد آهي. ڪو ٽيهارو سالن جو ٿيندو. هن ٿڌا شوڪارا ڀري مون کي چيو: ”سائين! هينئر هڪ اهڙي سواري لاهي پيو اچان، جنهن منهنجيون وايون بتال ڪري ڇڏيون آهن، سوچيان پيو ته هن ملڪ (سئيڊن) ۾ رهان يا پنهنجي ملڪ هليو وڃان“.
منهنجي پُڇڻ تي هن ٻڌايو ته مالمو جي سينٽرل اسٽيشن وٽان هڪ پوڙهي مائي سندس ٽئڪسيءَ ۾ چڙهي، جنهن کي ڀر واري شهر لُنڊ (Lund) ۾ پنهنجي پُٽ سان ملڻو هو. هن ٻڌايو ته هن کي پٽ ڏٺي ست مهينا ٿي ويا آهن ۽ ڪيترن ڏينهن کان هوءَ هن کي ساري رهي آهي، جيڪو هر سال فقط ڪرسمس ڊي تي ڪجهه ڪلاڪن لاءِ وٽس ملڻ اچي ٿو ۽ ڪرسمس ڊي ۾ ته اڃان به 5 مهينا پيا آهن.
ڊرائيور ٻڌايو ته، ”هن پوڙهيءَ کي پٽ وٽ ڇڏي واپس مالمو موٽڻ جي پئي ڪيم ته سندس فون آيو ته، ”مون کي اچي کڻ“.
”آئون جلدي پيٽرول وجهائي سندس جاءِ تي پهتس ۽ کيس ٽئڪسيءَ ۾ ويهاريم. وڃڻ وقت جيترو خوش هئي، هينئر ان کان وڌيڪ غمگين هئي. چيومانس، ”هيڏو ڀاڙو ڀري پٽ وٽ آئينءَ، گهٽ ۾ گهٽ رات ته رهين ها“. وراڻيائين، ”هن کي مون سان ويهي ڳالهه ٻولهه ڪرڻ جو وقت ئي نه هو. چوڻ لڳو، تون وڃ، آئون ڊسمبر ۾ تو وٽ ايندس“. پوڙهيءَ جي اها ڳالهه ٻڌي شبير کي سخت صدمو ٿيو هو. ٿوري دير جي خاموشيءَ بعد هن چيو: ”سر! آئون ته اهو سوچي رهيو آهيان ته ان کان ته بهتر پنهنجي ملڪ ۾ وڃي رهڻ کپي“.
منهنجي ڪنهن جواب نه ڏيڻ ۽ ماٺ ۾ رهڻ تي هن وري ڪڇيو: ”سائين! توهان جو ڇا خيال آهي؟ ڳوٺ ڳوٺ آهي. موٽي وڃجي؟“.
”تنهنجي مرضي، پر آئون اهو ئي چوندس ته خوش نصيب آهين جو هتي سئيڊن جھڙي فلاحي ملڪ ۾ رهيو پيو آهين ۽ روزگار کي لڳل آهين. آئون مڃان ٿو ته ههڙن ملڪن ۾ اولاد به نه ٿو پُڇي. اهو ئي حال اڄ ڪلهه پنهنجي ملڪ جو آهي. پوڙها مائٽ معمولي علاج لاءِ به دربدر آهن. ڪجهه خوش نصيب آهن، جن جو اولاد نيڪ صالح آهي ۽ وڏن جو خيال رکي ٿو، نه ته پاڻ وٽ توڙي ملائيشيا جھڙن ملڪن ۾ به اهو حال ٿي ويو آهي. سئيڊن، ناروي، ڊئنمارڪ توڙي ڪئناڊا، نيوزيلينڊ جھڙن ملڪن ۾ وري به ميڊيڪل جون ته سهولتون آهن. اولاد نٿو پُڇي ته سرڪار طرفان پوڙهن جي خدمت لاءِ نوڪر، نرسون ۽ اولڊ هائوس ته آهن“.
سو اهي ٿيون ڳالهيون سوچجن ته هن نفسانفسيءَ واري دؤر ۾ جپان وري به بهتر آهي، جتي والدين توڙي اسڪول جا ٽيچر ننڍي هوندي ئي ٻارن کي وڏن جي عزت ڪرڻ سيکارين ٿا. جپان ۾ ته وڏن جي عزت ڪرڻ جو هڪ ڏينهن به ملهايو وڃي ٿو، جنهن تي سڄي جپان ۾ موڪل ٿئي ٿي. اهو ڏينهن ”ڪيرو نو هي“ (Keiro no Hi) سڏجي ٿو ۽ هر سال سيپٽمبر جي ٽئين سومر تي ملهايو وڃي ٿو.
جپان ۾ 1963ع کان وٺي هر ان جپانيءَ کي حڪومت طرفان ”ساڪي“ (شراب پيئڻ جو چانديءَ جو پيالو) ڏنو وڃي ٿو، جيڪو سئو سالن جي ڄمار کي پهچي ٿو. مزي جي ڳالهه اها ته ان سال يعني 1963ع ۾ سئو سال ڄمار تائين پهچڻ وارن جو تعداد 153 هو، پر هاڻ ان تعداد ۾ واڌارو اچڻ ڪري حڪومت خرچ گهٽائڻ لاءِ انهن کي فقط مبارڪ جو خط موڪلي ٿي. سال 2018ع ۾ سينچريءَ تائين پڄڻ وارن جو تعداد 35 هزارن کان به مٿي چڙهي ويو هو.