تنزانيا، زنجبار ۽ درٻيلو
دوبيلو MDOBILU جي نالي اڳيان ايم اکر پڻ اچي ٿوپر ايم جو اچار ايترو هلڪو آهي جيترو انگريزيءَ جي لفظ سئڪلاجي ۽ نمونيا ۾ P جو اُچار آهي يعني نه برابر. يا ڊچ ماڻهو جڪارتا لکڻ مهل D جو به اڳيان واڌارو ڪندا آهن. دوبيلو جا سندس قبيلي جا آفريڪي شاگرد پورو نالو وٺن ٿا پر اسان لاءِ ’دوبيلو‘ سڏڻ ايترو ئي ڏکيو آهي جيترو غير سنڌي لاءِ ’مڱيلڌو‘ يا ’ڏاتر ڏنو‘ اچارڻ. اهو.ئي سبب آهي جو آئون وچان ئي کيس درٻيلو سڏيان.
وري به درٻيلو ۽ دوبيلو ۾ ايترو فرق ناهي جيترو جارج ۽ هورهي ۾ آهي. هورهي پڻ اسان جو ڪلاس ميٽ آهي. پاڻ وچ آمريڪا جي هڪ خوشحال ملڪ ڪاسٽا ريڪا جو اسپيني ڳالهائيندڙ آهي. (وچ آمريڪا ۽ ڏکڻ آمريڪا ۾ اسپيني ائين ٿي هلي جيئن گلف ۾ عربي. C اسپيني زبان ۾ J کي ’ج‘ نه پر ’هه‘ پڙهبو آهي. يعني هو لکندو Jorje آهي پر پڙهبو هورهي آهي. اسان ته کيس هورهي سڏيون پر هر نئون ماڻهو کيس جارج سڏي ٿو.
دوبيلو کي چيم: ”درٻيلو! تون بيئر شيئر ڪونه پيئين ڇا؟“
مرڪي وراڻيائين: “No I perfect Coke.”
۽ پوءِ ساعت کن ترسي چيائين: آئون شراب ڏاڍو پيئندو هوس. پر هاڻ مون ڇڏي ڏنو آهي.“
”تمام سٺو. پر ڇو؟ هڪ تو جهڙي جوان، جهازي ۽ ولايت ۾ ايندڙ ويندڙ آفيسر لاءِ، جيڪوپهرين کان پيئڻ جو عادي هجي، سگريٽ يا شراب جهڙي شيءِ ڇڏي ڏيڻ ڪمال جي ڳالهه آهي!“ مون چيومانس.
پاڻ مرڪي چوڻ لڳو:
”بس ڇڏي ڏنم. دراصل خاص سبب ته ايڪاناميڪل هو. اجايو خرچ آهي انهن ڳالهين پويان. موٽ ۾ وري ڪجهه به ڪونه ٿو. ۽ پوءِ هڪ دفعو ماڻهو ان سنگت ۾ اچي ٿو ته اڙجيو وڃي. تنزانيا ۾ ته وري ولايتي شراب تمام ڏکيو ملي ٿو. پوءِ مڪاني ٺهيل ڪچو ۽ ڪنو بيئر پيئڻ ڪري صحت به خراب ٿيو پوي. پر هونءَ به I Want to be a good Christian آئون هڪ سٺو عيسائي ٿيڻ چاهيان ٿو.“
سٺي عيسائيءَ کي شراب پيئڻ کان پرهيز ڪرڻ کپي، اها مون لاءِ نئين ڳالهه هئي. ان ڪري پڇيومانس:
”Is it so? – ڇا عيسائي به ان کي خراب سمجهن ٿا؟“
”ها بلڪل.“ هن وراڻيو، ”اسلام، عيسائيت، يا ڪوبه مذهب هجي، نيڪ ٿيڻ جي تلقين ڪري ٿو. نشي پتي لاءِ ڪهڙو مذهب يا مهذب ماڻهو چوندو. بس اسان ماڻهن کڻي ان قسم جي ڳالهين کي وڏ ماڻهپي جا ماپا (Status Symbols) ٺاهيا آهن. ٻين آفريڪي ۽ ايشيائي غريب ملڪن وانگر منهنجي ملڪ جا ماڻهو به کوکلو شان ۽ لئه رکڻ لاءِ اهڙا ڪم ڪن ٿا ۽ منهنجا دوست مون مان اهائي اميد رکن ٿا ته آئون به پيئان پياريان پوءِ ٻار ڀلي گهر ۾ پيا بک مرن. يا رشوتون کائي ظاهري ڏيک ۽ عيش ڪريان. پر آئون حقيقت پسند انسان آهيان۽ انهن ڳالهين سان نفرت اٿم.”
دوبيلو کي ڪيترا ماڻهو يوگنڊا جو سمجهندا آهن جو سندس شڪل يوگنڊا جي عيدي امين سان ملي ٿي. ۽ ڪيترا کيس پرپٺ عيدي امين سڏين، پر منهن تي هرگز نه. ڇو جو اسان جي دوبيلي ۽ عيدي امين جي ڪردار ۾ زمين آسمان جو فرق آهي. عيدي امين جي جڏهن ڪمن ڪري هن پاسي جا يورپي ته ساڻس سخت نفرت ڪن ٿا پر سندس ملڪ جا ماڻهو به کانئس حقارت ڪن ٿا، جو هن هڪ خوبصورت ملڪ کي اهڙو تباهه ڪري ڇڏيو جو اڃا وري صحيح نه ٿي سگهيو آهي.
هڪ ڏينهن دوبيلو کان سندس ملڪ تنزانيا بابت پڇيم ته، معاشي طرح ڪيئن آهي؟
”صحيح ناهي.“ هن غمگين لهجي ۾چيو، ”اسان جو ملڪ تمام سکيو ستابو هو ۽ ترقيءَ جي راهه تي گامزن هو. ڀلو ٿئي عيدي امين جو. هڪ ڏينهن اوچتو ئي اوچتو پنهنجي فوج اسان جي ملڪ جي سرحد تي موڪلي. اسانجي سرسبز ۽ سائي ستابي ڌرتيءَ جو ڳپل حصو پنهنجي قبضي ۾ ڪري ڇڏيو. چي هي يوگنڊا جو حصو آهي. نقشي ۾ غلط ڏيکاريل آهي.“
”پوءِ؟“ مون پڇيومانس.
”بس پوءِ ڌرتي خاطر، عزت ڪارڻ اسان کي سڀ ڪجهه قربان ڪري فوج پٺيان خرچ ڪرڻو پيو ۽ ڪي سال اسان وڙهندا رهياسين ۽ ملڪ جي سڄي ڪمائي فوج ۽ فوجي ساز و سامان خريد ڪرڻ ۾ برباد ٿيندي وئي. اهڙن موقعن تي مغربي قومون ٻنهي جي وچ ۾ ٽپي يڪدم صلح ۽ امن امان ڪرائڻ بدران پنهنجين فئڪٽرين ۾ تيار ڪيل جنگي سامان وڪڻڻ پنهنجو فرض سمجهن ٿيون. ڇو جو هنن جي خوشحاليءَ جواهوئي راز آهي ته اسين وڙهندا رهون.هينئر قرضن جا ڪوٽ چڙهيل آهن جن جو وياج ئي ايترو آهي جو لاهيندي هي حال اٿئون. قرض ۽ وياج لاهيون يا ملڪ جي ٻي خوشحاليءَ کي منهن ڏيون.“
”واقعي تنزانيا جي ابتر حالت ڏسي افسوس ٿئي ٿو.“ مون چيو ۽ ٻين سان گڏ ماني لاءِ اٿياسين. مانيءَ واري هال تائين اچڻ مهل دوبيلو آهستي چيو:
”اسان جي غريب آفريڪي ۽ ايشيائي ملڪن وڏين طاقتن پويان لڳي به پنهنجي ٻيڙي ٻوڙي آهي. نتيجو اکين اڳيان آهي. روس سوشلزم ۽ ڪميونزم جي تعريف جا هوائي محل آسمان تائين اڏيندو رهيو. اڄ خبر پيئي ته هو ڪجهه به نه هو. اندر سڄو کوکلو هو. هاڻ روس ته ان نظام ۾ تباهه ٿيندو رهيو پر نعري ۾ اچي اسان جهڙا غريب ملڪ وڌيڪ غريب ۽ فقير ٿي ويا.“
مانيءَ جي ٽيبل تي اسان جون ڪرسيون ملڪن جي پهرين اکر مطابق هيون. پاڪستانيءَ جي حيثيت ۾ منهنجي ڪرسي پاپانيوگني ۽ فلپين جي وچ ۾ هئي. ۽ تنزانيا جي دوبيلو جي ترڪيءَ، ٽيونيشيا ۽ ٽوگو ٽرنيڊاڊ وارن جي ڀر ۾ هئي.
“See you Latter.”چئي دوبيلو في الحال موڪلايو.
هن وقت هي مضمون لکڻ وقت دوبيلو جي اباڻي وطن زنجبار (Zanzibar) ۽ ٽانگانيڪا بابت سوچي رهيو آهيان، جيڪي ڪنهن زماني ۾ ڪينيا ۽ ممباسا سان گڏ بلي بلي ملڪ ۽ بندرگاهه هئا. ننڍا هئاسين ته فلمن ۾هنن ملڪن جا فلمايل نظارا ڏسبا هئا ۽ هنن ملڪن تي ٺهيل گانا مشهور هئا جن مان هينئر به هڪ ياد اٿم.
”تم ني ديکها کيا بهلا
گرنه ديکها آفريڪا
ٽانگانيڪا! ٽانگانيڪا!
ممباسا تي پڻ هڪ گانو- شايد فلم ’آزاد‘ جو مشهور هو.