عمان جو سلطان ۽ آغا خاني
عمان جي سلطان جون ته هن ٻيٽ تي ايڏيون دلچسپيون هيون جو 1832ع ۾ هن پنهنجي سڄي حويلي کي زنجبار ۾ اچي رهايو. عمان جي سلطان جي محلات ٺهڻ بعد يڪدم آمريڪا زنجبار ۾ پنهنجو قونصل خانو کوليو. گڏيل ننڍي کنڊ جي واپارين (خاص ڪري هندو سنڌي، گجراتي، آغا خاني ۽ بوهرين) کان وٺي چيني، ملئي، گورکا هتي نظر ايندا هئا. پر زنجبار جي خوشحاليءَ جو ستارو عدن، ڪولمبو ۽ بيروت جيان هڪ ڏينهن گردش ۾ اچي ويو. سندس رونقون ان وقت کان اجهامڻ لڳيون، جڏهن هتي جي ماڻهن 1964ع ۾عماني سلطنت جي خلاف انقلاب آندو. (عماني سلطان هاڻ پورٽس مائوٿ- انگلينڊ ۾ رهي ٿو) ۽ ٽانگانيڪا سان شامل ٿي سوشلسٽ حڪومت وارو ملڪ تنزانيا ٺاهيو.
اهو زنجبار ٻيٽ جنهن جا پٿر جا ٺهيل گهر ۽ چوڌاري اڇي پوچي ڏنل چمڪندڙ ڀتيون ۽ سوڙهين گهٽين ۾ واپارين، خريدارن، تماشائين ۽ سير سپاٽو ڪندڙن جي چهل پهل، خوشبو، آواز ۽ خوشيون هيون، هاڻ سڀ خاموشيءَ ۾ تبديل ٿيل نظر اچن ٿيون. رات جو دير تائين هي جاڳندڙ بندرگاهه اڄ ڏينهن جو به ڄڻ ستو پيو آهي. نه اهي ديس ديس جون شيون ۽سوکڙيون آهن ۽ نه ان جا قدردان ۽ خريدار. دڪاندار دڪانن جي ڏاڪڻين وٽ ويٺل نظر ايندا. پنهنجي وکر جو وڪرو ڪرڻ بدران هتان هُتان جو اوڀاريون لهواريون ڪندي نظر ايندا. شل نه ڪو توهان کي فون ڪرڻ جي ضرورت پوي. هر ٽيليفون توهان کي مرمت هيٺ ملندو. جڏهن ته گهاري کان ڳاڙهي يا جوهي کان ڇني وارن زبون حال رستن تي به ڪا ٽريفڪ نظر اچي ٿر پر زنجبار جي سڄي ٻيٽ تي آکرين تي ڳڻن جيتريون موٽر ڪارون نظر اينديون. نه ته اڄ جيڪو سنگاپور جو اؤج آهي اهو زنجبار جو هجڻ کپي ها. پر ملڪ جا حاڪم ملڪن جون اجهو ائين قسمتون ڦيرايو ڇڏين. ڪو زمانو هو جو هن سلطنت ۾ لونگن جو فصل ايڏو ٿيندو هو جو دنيا جي اڌ ضرورت پوري ٿيندي هئي. ان ڏينهن انگ اکر پئي پڙهيم ته زنجبار ۾ جتي پهرين ويهه هزار ٽن لونگن جو فصل لهندو هو. Nationalization بعد هاڻ ڏيڍ هزار ٽن مس لهي ٿو. انڊونيشيا برازيل جهڙن ملڪن، دنيا جي لونگ مارڪيٽ تي قبضو ڪري ورتو- جهڙي طرح عدن ڪولمبو زنجبار ممباسا جهڙن بندرگاهن (جيڪي ڪنهن زماني ۾ خريدارن جي جنت سڏبا هئا) جي ڪسر سنگاپور دبئي جهڙا بندرگاهه پوري ڪري رهيا آهن. تنزانيا جي حڪومت وڏي ڪوشش ۾لڳي پئي آهي ته ڪنهن نموني سان زنجبار جو اوج موٽي اچي. هوءَ ڌارين کي واپار ڪرڻ ۽ پئسو لڳائڻ لاءِ دعوتون ڏيئي رهي آهي. پر سيٺ ماڻهو پئسو لڳائيندي ڊڄن ٿا جو آفريڪي ملڪن جو ڪو خاص ڀروسو ناهي. ڪنهن وقت به ڪو عقيدي امين، ڪو ملٽري جو جنرل يا ڪو سياسي ڊڪٽيٽر موڊ بگڙڻ تي کين تڙي ڪڍي. ٻڌڻ ۾ آيو آهي ته هاڻ آغا خان دلچسپي وٺي رهيو آهي. عمان حڪومت به تحفي طور هوائي اڏو ٺاهيو پئي ڏئين، جنهن جي خاندان جا اڃا ڪيترائي ماڻهو زنجبار ۾ رهن ٿا. ڪجهه وڏيون هوٽلون ۽ ڊيوٽي فري علائقا(Zones) پڻ ٺهي رهيا آهن. هن ننڍڙي ٻيٽ جي چيف منسٽر جو اهوئي خواب آهي ته زنجبار کي اوڀر آفريڪا جو سنگاپور بڻايو وڃي. پر ان جي حصي تائين پهچڻ ۾ به ظاهري طرح کيس وڏي منزل طئه ڪرڻي آهي. جو هتي نه ماڊرن ٽيلي ڪميونيڪيشن سسٽم آهي نه بئنڪاري، نه آفيسون آهن ۽ نه سواري جو بهتر سسٽم، جيڪو ٻيٽ کي تنزانيا جي مين لئنڊ سان ملائي- جيئن سينگاپور، ملائيشيا سان ملي ٿو يا هانگ ڪانگ چين سان.
ايتري قدر جو اڄ جا ماڊرن مال بردار جهاز به هن بندرگاهه ۾بيهي نٿا سگهن. جيڪو ڪاٺ ٻيڙن ۽ ڌائو (Dhow) ٻيڙي جي لحاظ سان ٺاهيو ويو هو. جن ٻيڙين جو هن علائقي ۾ صديون راڄ رهيو.