پر تون نه هوندين
غفور انصاري، منهنجا دوست منهنجا ساٿي! منهنجا يار، منهنجا جاني! تون نيٺ هليو وئين. ماٺ ميٺ ۾ هليو وئين! توکي جهليو هيوسين، ته يار وڃڻ ۾ تڪڙ نه ڪجانءِ. پر، تو وڃڻ ۾ تڪڙ ڪئي. تون، جهڙو ماٺيڻو هئين، تهڙي طرح خاموشيءَ سان هليو وئين. نه هُل، نه هنگامو. نه اسهڻ جو اطلاع! عرش تان سڏ آيو. تو سڏ ورايو. اسان يارن دوستن کان به نه موڪلايو. تون هليو وئين، بنا موڪلائڻ، بنا ٻڌائڻ جي! توتي اسان جي ميار آهي، غفور. جڏهن ملنداسين، تڏهن فيصلا ڪنداسين. في الحال، توکي روئينداسين ـــ سي ئي جوڀن ڏينهن، جڏهن سڄڻ سفر هليا.
8، نومبر 1974ع واري اخبار مون کي هتي، جبلن ۽ ٽڪرن واري شهر اسلام آباد ۾ 11 تاريخ ملي. پهرين صفحي تي تنهنجي تصوير، ۽ تصوير هيٺان عبارت ڏسي مون کان فقط هڪ لفظ اُڪلي سگهيو هو. ”اڙي!“ ان هڪ لفظ ۾ تعجب هيو. ڪجهه دير کان پوءِ، تعجب اٿاهه مايوسيءَ ۽ درد ۾ بدلجي ويو. مون کي خبر آهي، غفور، جنهن سفر تي تون روانو ٿيو آهين، ان سفر ۾ ڪو ڪنهين جو ساٿ ڏيئي نه سگهندو آهي. پر، تون گهٽ ۾ گهٽ سفر جي صلاح ته ڪرين ها! دعوت ته ڏئين ها! اول آخر آهه، هلڻ منهنجو هوت ڏي.
اڄ نومبر جي 12 تاريخ آهي، ۽ مان توسان ڳالهائي رهيو آهيان، انصاري منهنجيون ڳالهيون، جڏهن ٽپال، ۽ ڪمپازيٽرن جي هٿن مان ٿي، ڪاغذ تي پکيڙجي وينديون، تڏهن نومبر جي 15، يا 16 تاريخ هوندي. تڏهن ڌرتي ماءُ جي هنج ۾ آرامي ٿئي، توکي ڏهه ڏينهن ٿي ويا هوندا. تنهنجي قبر جي آلي مٽي ڌرتي ماءُ جي پلاند ۾ منهن لڪائي خشڪ ٿي ويئي هوندي. اگربتين جو واس منتشر ٿي ويو هوندو. گلاب جا گل ڪومائجي، تنهنجن يارن دوستن، ۽ پيارن پونئيرن جي دلين وانگر ڀري پيا هوندا، پر غفور، تنهنجن ساٿين، تنهنجن احبابن جي اک آلي هوندي.
تون، مون کان اڳ واري ٽهيءَ جو ليکڪ هئين ـــ وڏن ليکڪن جي ٽهيءَ جو ليکڪ ـــ جمال، حفيظ، رشيد، رباني ۽ سراج جي ٽهيءَ جو ليکڪ هئين. تون انهن ليکڪن مان هئين غفور، جن ادب کي تحريڪ جي روح سان جيئاري ڇڏيو. تنهنجي ٽهيءَ جي اديبن مان ٻن ڄڻن مون کي بيحد ڀانيو، عزت ۽ پيار ڏنو آهي ـــ انهن ٻن اديبن مان هڪ تون آهين، ۽ ٻيو سراج.
توسان آخري ملاقات مون کي ياد آهي. ڪراچي ٽيليويزن تان ڇهه مهينا کن اڳ، تو هڪ ادبي پروگرام ڪمپيئر ڪيو هو. ٽيليويزن اسڪرين تي تون مون کي بيحد ٿڪل، ۽ اٻاڻڪو نظر آيو هئين. پروگرام ختم ٿيڻ کان پوءِ مان تنهنجي ئي باري ۾ سوچي رهيو هوس، جو تون ٽيليويزن سينٽر تان سڌو مون وٽ، گهر هليو آيو هئين. تو سان گڏ آغا سليم، عبدالڪريم بلوچ ۽ قمر شهباز به آيا هئا. توکي ڏسي مون کي دل ۾ جهوٻو پيو هو. تو تحريڪ کي پنهنجي جوانيءَ جو نذرانو ڏيئي ڇڏيو هو! رات پاڻ دير تائين ڳالهايو هو ـــ ادب تي، نظرياتي ادب تي، ۽ اديب جي لازمي ذميواريءَ تي! اڄ مون کي ياد ٿو اچي، تون ان سموري گفتگوءَ ۾ ٿڪل ٿڪل هئين! تو ان وقت کان ئي ڪنهن ڏوراهين سفر جي تياري ڪري ڇڏي هئي!
وري ٽارين تي گل ٽڙندا. وري گيتن جي گونجار ٿيندي. دوستن ۽ يارن جي محفل به مچندي. اهو ئي دردن غمن جو دستور آهي، ته جڏهن به، ڪٿي به گل ٽڙندا ته تنهنجي سڳنڌ ياد ايندي، ۽ محفل مچندي ته تنهنجي ڪهاڻي سدا ياد ايندي. پر، تون نه هوندين، پر تون نه هوندين.
1974