ايم اي عالماڻي جو آواز
مون کي ويجهڙائيءَ ۾ (5 مئي 1976) هڪ ڪتاب تحفي طور مليو آهي. ڪتاب جو عنوان آهي ”ڀيڄ ڀٽائي“، ۽ ڪتاب جو ليکڪ آهي ايم اي عالماڻي. مان پنهنجي پسند پنهنجي ڪالم جي پڙهندڙن تي مڙهڻ يا ٿاڦڻ نه ٿو چاهيان. ڪتاب مون کي وڻيو آهي، تنهن ڪري اڄوڪي ڪالم ۾ ڪتاب جو ذڪر ڪري رهيو آهيان.
ويجهڙائيءَ ۾ مون ”هنگيرين رويو“ ۾ هنگريءَ جي جديد ادب جي جهلڪ ڏٺي هئي. خاص ڪري هنگريءَ جي نئين ۽ جديد شاعري پڙهي مان تپرس ۾ پئجي ويو هوس. مشين ۽ ٽيڪنالاجيءَ جو نه رڳو انسان جي سڀاءَ تي اثر ٿيندو آهي، ادب ۽ آرٽ پڻ ٽيڪنالاجيءَ جي کيتر ۾ نون تجربن کان متاثر ٿيندا آهن. سوچيم پئي ته ”هنگيرين رويو“ جي تازي پرچي تي ڪو ڪالم لکندس ۽ هنگيريءَ جي جديد ادب تي ڪجهه ڳالهائيندس. ان سوچ ۾ ئي هوس، جو مون کي ايم اي عالماڻيءَ جو ڪتاب ”ڀيڄ ڀٽائي“ مليو آهي، ڪتاب پڙهي، مان ساڳيءَ طرح تپرس ۾ پئجي ويو آهيان، جهڙيءَ طرح ”هنگيرين رويو“ ۾ هنگريءَ جو جديد ادب پڙهي تپرس ۾ پئجي ويو هوس.
ڀيڄ ڀٽائي ڪتاب حيرت انگيز حد تائين زندگي، تازگي ۽ نواڻ سان ڀرپور آهي. ڪتاب مون کي پنهنجي طرز جو يگانو ۽ انوکو ڪتاب محسوس ٿيو آهي. مون ورهين کان پوءِ سنڌي ادب ۾ ڪا اهڙي تحرير ڏٺي آهي، جنهن تي ٻئي ڪنهن اديب جي ڇاپ لڳل نه آهي. ايم اي عالماڻيءَ جي اسٽائيل بلڪل اصلوڪي آهي، تنهن ڪري طاقتور آهي. سموري ڪتاب مان حوالا ڏيڻ ناممڪن آهي، مان هت سندس ڪجهه حوالا ڏيندس.
ليکڪ کي پنهنجي انوکي ۽ پراسرار اسٽائيل جو احساس آهي. هڪ هنڌ ڪتاب ۾ ان احساس جو اظهار هيئن ڪيو اٿائين:
”سوچيم پئي ـــ
ڇا لکي رهيو آهيان
ڇو لکي رهيو آهيان
هيءَ ڪهڙي لکڻي آهي؟
رواجي نثر به نه آهي
ڪوئي بيت وائي به نه آهي
جيءَ ۾ آيو ـــ دل ۾ آيو
لڪير جو فقير ڇو ٿجي
ائين ته قيامت ٿي پوندي
ڪابه تبديلي ــ
چينج، ڦير ڦار نه ٿيندي
تبديلي، چينج ڦير ڦارـــ
بنياد حيات
بنياد ترقي، بنياد ارتقا ــ
چينج، ڦير ڦار، انقلاب
لڪير جو فقير ڇو ٿجي؟
ائين ته قيامت ٿي پوندي!“
خليل جبران جو هڪ قول آهي ته لکڻ وارا، (اديب) ٻن طريقن سان پڙهندڙ جو ڌيان پاڻ ڏانهن ڇڪائيندا آهن. هو اهڙي تحرير پڙهڻ لاءِ ڏيندا آهن جيڪا بلڪل نئين، دلفريب؛ ڇرڪائيندڙ ٿيندي آهي ـــ يا پنهنجي دور جي اهم اديبن کي گهٽ وڌ ڳالهائي هو پڙهندڙ جو ڌيان پاڻ ڏانهن ڇڪائيندا آهن. ايم اي عالماڻيءَ پنهنجي دور جي اديبن کي گهٽ وڌ نه ڳالهايو آهي. هن سنڌي ادب کي تحرير جو نئون انداز ڏيئي پڙهندڙ جو ڌيان ڇڪايو آهي ـــ
”ساٿي!
مون وٽ ــ
نڪي نثر، نڪي نظم
نڪي ڄاڻ، نڪي سڃاڻ
بس! ڪي خيال اٿم
ڪي ويچار اٿم ـــ ڪجهه ساءِ اٿم باقي ــ“
ڪتاب جو ليکڪ مون کي بيحد ذهين ۽ حساس لڳو آهي. هن پنهنجي معاشري کان اکيون نه پوريون آهن. هن جي نگاهه ماضيءَ تي آهي، هن جي نگاهه حال تي آهي، هن جي نگاهه آئيندي تي آهي ـــ
”ڪلوزڊ سوسائٽي کي
بند سوسائٽيءَ کي
قيد سوسائٽيءَ کي
سنڌي سوسائٽيءَ کي
لطيف به روئيندو ويو ـــ
مان به روئيندو ويندس.“
هو نااميد نه آهي. هو وقت تي پنهنجي مهر هڻڻ جو قائل آهي. دل جو صاف آهي. حق گو آهي. ۽ جڏهن سچائيءَ جو ذڪر ڪري ٿو، تڏهن چوي ٿو:
”سئين سڌي ڳالهه کي
لائي لڳائي، وڌائي چڙهائي
موڙي منجهائي چوڻ
منافقت آهي ـــ
سئين سڌي ڳالهه کي
سچي حقيقت کي
جيئن جو تيئن ڪرڻ،
ادب آهي
عبادت آهي
ايمان آهي.“
اسان جي زندگيءَ ۾ ڪجهه مسئلا اهم ٿيندا آهن، ۽ ڪجهه مسئلا رواجي ٿيندا آهن. ليکڪ ٻنهي قسم جي مسئلن کان آگاهه آهي. هو نه فقط آگاهه آهي، پر اظهار جي آزاديءَ کان به نه مڙيو آهي. اسان جي سمورن مسئلن کي واضح ڪندي، هڪ هنڌ لکيو اٿائين ـــ (غور سان پڙهجو).
”خدا آهي، نه آهي ـــ
تنهنجو مسئلو نه آهي ـــ
تنهنجو مسئلو آهي جيئڻ
تنهنجو مسئلو آهي مرڻ،
تنهنجو مسئلو آهي پيار
تنهنجو مسئلو آهي ٻار ـــ
جيئڻ جي ڪر ـــ مرڻ جي ڪر ــ
پيار جي ڪر ـــ ٻار جي ڪر ـــ
خلق جي ڪر ـــ انسان جي ڪرــ
خدا ملي ويندو!“
ايم اي عالماڻيءَ جو ڪتاب پڙهي مان ايڏو ته خوش ٿيو آهيان، جو دل ڪري ٿي سندس ڪتاب تي ويٺو لکان ـــ بس نه ڪريان ـــ اڄوڪي ڪالم کي پنجوڻون ڪري ڇڏيان. تحرير ۾ نواڻ تڏهن ايندي آهي، جڏهن شعور سڄاڻ ۽ سجاڳ هوندو آهي ـــ ايم اي عالماڻيءَ وٽ اهڙو شعور آهي:
”انسان کي انسان
جيترو ڪٺو ـــ ڪنهن نه ڪٺو
مذهب جي نالي ۾ ـــ ملڪ جي نالي ۾
قوم جي نالي ۾ ـــ انصاف جي نالي ۾ـــ“
ڀيڄ ڀٽائي ڪتاب، مان سمجهان ٿو، نواڻ ۽ بلڪل تازي تواني تحرير سبب پڙهيو ويندو ـــ بار بار پڙهيو ويندو. منهنجي دعا آهي، شل سنڌ جي 23 دانشورن جي ڪتاب کان آجو رهي ـــ شل عوام تائين پهچي!
ايم اي عالماڻي صاحب 58 سالن جو آهي. بمبئي يونيورسٽيءَ مان فلسفي ۾ ايم اي جي ڊگري ورتي اٿائين. پنهنجي باري ۾ ڪتاب جي پوئين صفحي تي هڪ هنڌ لکيو اٿائين ـــ ”ڄاڻ سڃاڻ اها ئي ڪافي آهي، ته ڊوميسائيل سرٽيفڪيٽ ملڻ محال آهي! ... پينشن جو حقدار ته آهيان، پر الاءِ جي جيئري نصيب ٿئي يا نه! ... فڪر اٿم ٻارن جي ڪاليج ۾ داخلا لاءِ ڊوميسائيل سرٽيفڪيٽ جو!“
1976