وڏيرن جا وليعهد
ٻن ــ ٽن سالن کان پوءِ حيدرآباد ويم. شهر جي گهٽي گهٽي گهمي ڏٺم. رستا، چونڪ ۽ چوواٽا ڏٺم. ڪجهه به بدليل نظر نه آيو. شهر جي مستقل مزاجي ڏسي دل بهار بهار ٿي ويئي. شهر هجي ته اهڙو! نه هجيس لهر، نه ڪو لوڏو! آدم وڌندو وڃيس ۽ آدميت گهٽجندي وڃيس.
مون ماضيءَ کي آواز ڏنو. جواب نه مليو.
مون ڏامر جي رستن تي قدمن جا نشان تلاش ڪيا، پر نه مليا. مون خوابن جي تعبير کي ماڻهن جي هشامن ۾ ڳوليو. تعبير نه ملي.
منجهند جو هڪ هوٽل ۾ ماني ويٺي کاڌم. پاسي واري ميز تي ڪجهه شاگرد ويٺا هئا. وڏي واڪ ويٺي ڳالهايائون. سندن آواز تي ماڻهن جو ڌيان ڏانهن ڇڪجي ڇڪجي پئي ويو. هو پنهنجين ڳالهين مان شاگردن جا ليڊر پئي لڳا. اُڀ کي پنهنجن پيرن هيٺان لتاڙڻ جي ڪوشش پئي ڪيائون.
هڪ ڄڻي چيو، ”مون پنهنجي تر ۾ پنهنجيءَ مرضيءَ جو صوبيدار رکايو آهي.“
”الا!“
”هائو.“
”پوءِ ته اک جي اشاري سان ماڻهو پيو ٻڌائيندو هوندين!“
”ٻيو نه ته.“
”صوبيدار چئي ۾ اٿئي؟“
”اڳيون صوبيدار چئي ۾ نه هو. اهڙي هنڌ بدلي ڪرائي ڇڏي مانس، جو مڙس جو هوش ٺڪاڻي اچي ويو هوندو.“
”۽ ڀائرو، مون پنهنجي علائقي ۾ وري مختيارڪار پنهنجي مرضيءَ جو رکايو آهي؟“
”ڪير آهي.“
”اڳ ڍڪ منشي هوندو هو.“
”۽ هينئر مختيار ڪار آهي؟“
”ها. مان مدد نه ڪريانس ها، ته شايد ناڪي منشيءَ کان اڳتي نه وڌي سگهي ها.“
”۽ يارو، منهنجي ڳوٺ ۾ گرلس مڊل اسڪول واري هيڊماسترياڻي هئي نه، جيڪا اسان جي خلاف اختياريءَ وارن کي درخواستون موڪليندي هئي...“
”سا، مري ويئي ڇا؟“
”مرندي ڪيئن! بدلي ڪرائي ڇڏي مانس.“
”ڪيڏانهن؟“
”مون کي خبر ڪونهي. مون تعليم کاتي وارن کي دٻڙاٽ پٽايو ته اُن رن کي هڪدم اسان جي ڳوٺ مان بدلي ڪريو، ورنه هيڊماسترياڻيءَ کي اغوا ڪيو ويندو.“
”پوءِ؟“
”پوءِ ڇا! هڪدم بدلي ڪري ڇڏيائونس.“
”يار، هئي ڏاڍي سخت.“
”سخت! دماغ خراب هوس. هينئر درست ٿي ويو هوندس.“
”ڪنهن ماسترياڻيءَ جو ديدار ته ڇڏيو، هوءَ اسان کي اسڪول جي عمارت وٽان لنگهڻ به نه ڏيندي هئي.“
شاگردن جي سماجي قوت جا ڪرشما ٻڌي مان خوش ٿيس. سوچيم، اسان جو شاگرد سجاڳ آهي ـــ هوشيار آهي ـــ معاشري ۾ هو پنهنجي حيثيت مڃارائي چڪو آهي! خدا شل کيس آفتن کان امان ۾ رکي.
1976