تاريخ، فلسفو ۽ سياست

سنڌنامو

هي ڪتاب ”سنڌنامو“ نامياري ليکڪ، ڪهاڻيڪار ۽ دانشور امر جليل صاحب جو لکيل آهي، جنهن ۾ تاريخ جا نوان پراڻا ورق، اولڙا ۽ عڪس شامل آهن. امر جليل لکي ٿو : ”مان وهمي ناهيان. پر، مان آهُن ۽ دانهن جي اثر جو منڪر به نه آهيان. ويجهڙائيءَ واري تاريخ ۾ مان سنڌ جي عبرتناڪ زوال جو اکين ڏٺو شاهد آهيان، عيني گواهه آهيان.”

  • 4.5/5.0
  • 5544
  • 2592
  • آخري ڀيرو اپڊيٽ ٿيو:
  • امر جليل
  • ڇاپو پھريون
Title Cover of book Sindhnamo

باب پهريون

باب پهريون

سنڌ نامي لاءِ پڪو پهه ڪيو هيم، ته ڪالم ۾ سنڌ جي قديم ۽ جديد تاريخ جو نئين سر جائزو وٺندس. پنهنجي تاريخ جو ڇيد ڪندس. تاريخ جي هر دور ۾ ڌارين هٿان چيڀاٽجي وڃڻ واري عمل جي توهان سان ملي، گڏجي ڇنڊڇاڻ ڪندس. اسين جيستائين، بيدرديءَ ۽ بيرحميءَ سان پنهنجي مسلسل زوال جي سببن جي جراحي، يعني آپريشن نه ڪنداسين، تيستائين آئينده لاءِ پنهنجي راهه متعين ڪري نه سگهنداسين. ڀٽڪندا رهنداسين. اوندهه انڌوڪار ۾ ڌڪا کائيندا رهنداسين. پنهنجي ڌرتيءَ لاءِ اوپرا ٿي پونداسين. دز هٽائي جيڪڏهن آئيني ۾ پنهنجو منهن ڏٺوسين، ته پاڻ کي سڃاڻي نه سگهنداسين!
ڪم هٿ ۾ ته کنيو اٿم، پر ڏکيو محسوس ٿيو آهي. سڀ کان اول مواد جو سوال آهي. گذريل ٽيهن سالن ۾، جڏهن کان لکي رهيو آهيان، هڪ هڪ ڪري ڪتاب ميڙيا اٿم. انهن ۾ تاريخ ۽ تاريخ سان نسبت رکندڙ ڪتاب به آهن ــ پر ايڏي وڏي تعداد ۾ نه آهن. ڪتابن جي دڪانن تي ڪلاڪن جا ڪلاڪ بيهي، ڪتاب ۽ تاريخ سان واسطو رکندڙ ٻيو مواد ڳوليندو آهيان. ڪڏهن ڪڏهن ڪو مفيد ڪتاب ملي ويندو آهي، ۽ ڪڏهن هٿين خالي موٽي ايندو آهيان. ۽ ڪڏهن وري ائين به ٿيندو آهي جو دڪان ۾ ڪتاب ته هوندو آهي، پر پاڻ ۾ ڪتاب خريد ڪرڻ جي سگهه نه هوندي آهي.
بهرحال، مواد جي باري ۾ معاملو ڏکيو ضرور آهي، پر امڪان کان ٻاهر نه آهي. موجوده مواد جي حوالي سان ورهين تائين ڪالم لکي سگهجن ٿا.
ٻئي ڏکيائي ڪنهن ڪنهن وقت زنجير ٿي پوندي آهي. رکي رکي خيال ايندو رهندو آهي ته دوست ڪٿي منهنجن ڪالمن مان ڪو غلط مطلب نه ڪڍي ويهن! مون کي غلط نه سمجهن! وسوسا ۽ سوداءَ ورائي ويندا آهن. پنهنجي آپريشن ڪندي هٿ ڪنبي ويندا آهن. پنهنجي وڍَ ڪُٽ ڪري، پنهنجي درد جو پتو لهڻ ڏاڍو ڏکيو ڪم آهي.
منهنجي آڏو سنڌ بابت هڪ ڪتاب رکيو آهي. اوهين حوالا پڙهو، سنُ اوهان کي آخر ۾ ٻڌائيندس. ائين ٿو لڳي، ڄڻ اڄوڪي ڳالهه آهي. ڪتاب جي مٿان سنڌ جي صوفيءَ، ساڌو واسواڻيءَ جي ذاتي خط مان هڪ سٽ ڏني ويئي آهي. لکيل آهي:
”جيتريقدر اخبارن کي لکڻ جي اجازت ڏني ويئي آهي، سنڌ جي حالت ان کان وڌيڪ خراب آهي.“
ڪتاب انگريزيءَ ۾ آهي. ڪتاب جي مهاڳ ۾ ليکڪ لکيو آهي. پهرين پيراگراف ۾:
”سنڌ ۾ اهڙي حالت پيدا ٿي پيئي آهي، جنهن جو مثال ملڻ محال آهي. اِها حالت موجوده منسٽريءَ جي پيدا ڪيل آهي جنهن کي عوام جي حمايت حاصل نه آهي.“
ٻئي پيراگراف مان حوالو:
”پاڻ کي بدناميءَ کان بچائڻ لاءِ سنڌ جي حڪومت هر طرح جي خبرچار کي دٻائي رهي آهي. ائين ڪرڻ لاءِ سنڌ جي حڪومت مختلف ذريعا ۽ طاقت بيدريغ اهڙي نموني استعمال ڪري رهي آهي، ڄڻ باندر جي هٿ ۾ ڪهاڙي اچي ويئي آهي.“
ٻنهي حوالن تي بحث ڪرڻ، تمهيد، يا شرح لاءِ قطعي ڪابه گنجائش نه آهي.
ساڳئي ڪتاب ۾ ڪجهه خبرن جا حوالا به ڏنل آهن. چونڊ حواله:
23 نومبر:
• ڳڙهي ياسين تي ڌاڙيلن جي ڪاهه. ٻه ماڻهو مارجي ويا.
• ميرپور ماٿيلو تي ڌاڙيلن جو حملو. ٻه ماڻهو مارجي ويا.
• پوليس انهن ڌاڙيلن جو پيڇو ڪري رهي آهي جن ڪيترن ئي ڳوٺن ۾ ڌاڙا هنيا آهن.
• سکر ۾ ڌاڙيلن جي ڦرلٽ جو خوف.
24 نومبر:
• حبيب ڪوٽ ۾ ڌاڙو.
• مديجيءَ ۾ ڏينهن ڏٺي جو ڌاڙو.
• نوشهرو شهر تي ڌاڙيلن جي ڪاهه.
• باگڙجي ۽ لکيءَ ۾ چار ماڻهو قتل.
• اوٻاوڙي ۽ سانگيءَ ۾ پنج ماڻهو قتل.
• ڏهرڪيءَ ۾ ڌاڙيلن گهرن کي باهه ڏيئي ڇڏي.
اِهي آهن فقط ٻن ڏينهن جون مختصر خبرون. سن آهي 1939ع، يعني اڄ (1991) کان ٻاونجاهه سال اڳ. اهڙين خبرن جي حوالن سان ڪتاب جا انيڪ صفحا ڀريل آهن.
ڪتاب سنڌ جي متنازع جينيس، پير علي محمد راشديءَ جو لکيل آهي. پاڻ اُن وقت سنڌ مسلم ليگ جو سيڪريٽري هو. ڪتاب جي اشاعت 1939ع آهي ۽ عنوان آهي:
What has Actually Happened in Sind
موجوده صدي تاريخ ساز صدي آهي. موجوده صديءَ وڏا انقلاب ڏٺا، ٻه مهاڀاري جنگيون، جپان ۽ جرمنيءَ جي تباهي، خلافتن جو خاتمو، ملڪن جو ورهاڱو، هماليه ۽ چنڊ جي انسان هٿان فتح. گهڻو ڪجهه، بلڪه سڀ ڪجهه بدلجي ويو آهي.
نه بدلجي سگهي آهي، ته فقط اسان سنڌين جي حالت! 
1991