اياز تي اعتراض
ڪجهه عرصو اڳ، شيخ اياز جڏهن سنڌ يونيورسٽيءَ جو وائيس چانسلر ٿي آيو هو، تڏهن مون سنڌ جي نئين نسل کي چيو هو ته اياز کي ڏسو، اياز کي سمجهو، اياز مان پرايو ـــ ڇو جو هيڪر اِهو وڻجارو هليو ويو ته وري موٽي نه ايندو!
تڏهن، پنهنجي ڪالم ۾ مون اياز جي هڪ وائيءَ جو ذڪر ڪيو هو:
”ڀونءِ نه آئي ڀانءِ،
الا مان اُڏري ويندو سانءِ
الا مان اُڏري ويندو سانءِ.“
مون کي پنهنجن وسوسن ۽ انومانن کان خوف ايندو آهي. منهنجا وسوسا حقيقتن جو روپ وٺي نروار ٿيندا آهن. مون کي لڳي ٿو، محسوس ٿئي ٿو ته منهنجا انومان ۽ وسوسا ڄڻ حقيقت جو روپ ڌاري رهيا آهن. نئين نسل جا ”سرواڻ“ روشنيءَ کان منهن موڙي رهيا آهن ـــ سچ کان ڪني ڪٽائي رهيا آهن ـــ هو ڪنن ۾ آڱريون وجهي حق جو ڪلمو ٻڌڻ کان نٽائي رهيا آهن. متان منهنجي رايي مان ڪا غلط فهمي پيدا ٿئي، تنهن ڪري مان واضح ڪرڻ گهران ٿو ته ان افسوس ناڪ عمل ۾ سنڌ جو سمورو نئون نسل شامل نه آهي. مون پهرئين جملي ۾ لفظ ”سرواڻ“ استعمال ڪيو آهي. آڱرين تي ڳڻڻ جيترا متيرا، جيڪي جيپن ۽ موٽرن ۾ رائيفلون کڻي يونيورسٽيءَ ايندا آهن، مون تن جو ذڪر ڪيو آهي. مان ڪنهن ڏينهن يونيورسٽيءَ ايندس ۽ انهن متيرن سان ڳالهائيندس. نه بندوق منهنجي لاءِ نئين آهي ۽ نه گولي منهنجي لاءِ اوپري آهي!
مارچ 1976 مهيني جي پڇاڙيءَ ۾ مان مهراڻ آرٽس ڪائونسل طرفان ملهائجيندڙ شاهه جي ورسيءَ لاءِ حيدرآباد آيو هوس. تڏهن مون پنهنجي باري ۾ وڏا وڏا اُفواهه ٻڌا هئا ـــ چيائون پئي ته مون کي پيپلس اوپن يونيورسٽيءَ مان گهرائي وٺندا ۽ مون کي شيخ اياز ۽ سنڌ يونيورسٽيءَ جي حوالي ڪري ڇڏيندا. جن ماڻهن معرفت اُفواهه ٻڌا هيم، تن کي چيو هيم ته منهنجي ۽ سنڌ يونيورسٽيءَ جي شاگرد ليڊرن جي ڀلائي ان ۾ آهي ته مان سنڌ يونيورسٽيءَ کان پري رهان. مان سنڌ يونيورسٽيءَ کي وڏيري جي اوطاق ٿيڻ نه ڏيندس ـــ سنڌ يونيورسٽيءَ کي مان مبين ڏاهرين جي پناهه گاهه ٿيڻ نه ڏيندس ـــ سنڌ يونيورسٽيءَ کي مان عياش ۽ عيار ڇوڪرن لاءِ تفريح جي مقام ٿيڻ نه ڏيندس. مان پنهنجي عمر جي ٽپهريءَ ۾ پهچي ويو آهيان، پر منهنجي دل جوان آهي، جذبن سان ڀرپور آهي ـــ سنڌ لاءِ منهنجي محبت سدا حيات آهي، ابدي آهي. مان سنڌ يونيورسٽيءَ جي ٺوٺ، سڪل ۽ خود فراموش ماحول کي زندگيءَ سان سينگارڻ لاءِ وڙهي پوندس. مان ويڙهاڪ آهيان. مان وڙهندو رهيو آهيان. مان وڙهندي وڙهندي مري ويندس. مان اهڙن هٿ ٺوڪين شاگرد اڳواڻن سان ڪيئن ٺاهه ڪري سگهندس، جن وٽ اياز جو احترام نه آهي، تن کي ڪنهن جو قدر نه ٿيندو. اُهي ناقدر تاريخ جي ماضيءَ جا دشمن آهن، تاريخ جي حال جا دشمن آهن ـــ ۽ هو تاريخ جي آئيندي کي داغدار ڪري رهيا آهن.
اُفواهه اُفواهه هو. مان موٽي ويس.
ڪجهه ڏينهن اڳ مون شيخ اياز جو اخباري بيان پڙهيو هو، جنهن ۾ هن سنڌ يونيورسٽيءَ جي هٿ ٺوڪين شاگرد اڳواڻن سان جيئي سنڌ جي مفهوم بابت ڳالهايو هو. ان باري ۾ مان ڪجهه نه ڳالهائيندس. اياز جي ڳالهائڻ کان پوءِ جيئي سنڌ جي باري ۾ منهنجي يا ٻئي ڪنهن اديب جو ڳالهائڻ ضمني ڳالهائڻ ٿيندو. تنهن هوندي به رشيد ڀٽيءَ جو ڪالم ڀرپور هو.
شيخ اياز خلاف جماعت اسلاميءَ جا رسالا، ۽ رجعت پرست اديب سموري ملڪ ۾ تحريڪ هلائي رهيا آهن. مان اِهو چوڻ ۾ حق بجانب آهيان، ته سنڌ يونيورسٽيءَ جي هٿ ٺوڪين شاگرد اڳواڻن جي اياز خلاف هاءِ گهوڙا ۽ اياز خلاف بدڪلامي سڌو سنئون رجعت پرستن ۽ جماعت اسلاميءَ جي ايجنٽن جو پڙاڏو آهي. شيخ اياز جي وائيس چانسلر مقرر ٿيڻ جي خبر جڏهن اخبارن ۾ آئي هئي، تڏهن رجعت پرستن جي گروئن مٺايون وراهيون هيون ۽ چيو هئائون ته شيخ اياز سنڌ يونيورسٽيءَ ۾ سک جو ساهه نه پٽيندو. ڀانئجي ٿو، هن وقت رجعت پرستن جا ايجنٽ سنڌ يونيورسٽيءَ ۾ سرگرم عمل آهن ۽ آقائن جا احڪام بجا آڻي رهيا آهن.
شيخ اياز سنڌ يونيورسٽيءَ جي هٿ ٺوڪين وڏيرڪن شاگرد اڳواڻن سان جيئي سنڌ جي مفهوم بابت ڳالهايو هو. مان سنڌ يونيورسٽيءَ جي ڪسمپرسيءَ بابت ڳالهائيندس، جنهن کي اياز جي قيادت جي ضرورت آهي ـــ نئين روح جي ضرورت آهي.
1. سفي برادران جي وڃڻ کان پوءِ اڄ تائين گهڻا ۽ ڪهڙي معيار جا ڊبيٽر نڪري نروار ٿيا آهن؟
2. هن وقت ڪهڙا ڪهڙا نامور رانديگر سنڌ يونيورسٽيءَ جا شاگرد آهن؟
3. هن وقت ڪهڙا ڪهڙا فنڪار سنڌ يونيورسٽيءَ جي هنج ۾ پلجي رهيا آهن ـــ ۽ ملڪ ۾ نالو پيدا ڪري رهيا آهن؟
4. گذريل ستن سالن ۾ سنڌ يونيورسٽيءَ جي ڪهڙين ڪهڙين ٽيمن قومي سطح تي مقابلا کٽيا آهن؟
5. کليل چٽاڀيٽين ۾ سنڌ يونيورسٽيءَ جا گهڻا شاگرد ڪامياب ٿي رهيا آهن؟
6. ۽ آخري سوال، ته وڏيرڪن شاگرد اڳواڻن کي جيڪڏهن شيخ اياز ۽ سائين غلام مصطفيٰ شاهه جهڙا وائيس چانسلر نه گهرجن، ته ڇا کين مولانا مودودي جهڙا وائيس چانسلر گهرجن؟
1976