مٽيءَ هاڻا ماڻهو: جن سين لنئون لاڳِي : مصنف پاران
هنن خاڪن لکڻ جو ٻيو بنيادي محرڪ هيءُ آهي ته آئون ڪَچي ۾ ئي ڄائو نپنو آهيان، جتي ماڻهن جي تفريح ميلا ملاکڙا، جانورن جو شڪار، ڳائڻ وڄائڻ ۽ مولودن جون محفلون هونديون هيون. رات جو اوطاقن ۾ مچ تي ڪچهريون ٿينديون هيون، جن ۾ قصا، ڪهاڻيون ۽ نظير بيان ڪيا ويندا هئا. سگھڙن جا ٻول ٻُرندا هئا. ڳجھارتون ۽ پروليون ڏنيون وينديون هيون. اهي قصاگو ڪي پڙهيل لکيل ماڻهو نه پر جھنگ جا جھانگيئڙا هئا، جيڪي سڄو ڏينهن هر ڪاهيندا، ونجھه هلائيندا، واڻ وٽيندا هئا ۽ مڃ پِڃندا هئا. ويڙهين مان پاپڙ ۽ پلڙا ميڙي، پيرون چونڊي ڏينهن ڪٽيندا هئا پر اهڙا ته سچيت ۽ سڄاڻ جو اڀ ۾ ڏسي، جانورن، پکين ۽ جيت جڻين جي چرپر مان اندازو لڳائي مينهن، گرمي سردي ۽ ڏڪار سڪار جون اڳڪٿيون ڪندا هئا، جيڪي صحيح ثابت ٿينديون هيون.
آئون جڏهن ٻلهڙيجيءَ ۾ پڙهڻ آيس ته اتي به اهڙن ئي ڪردارن سان ڏيٺ ويٺ ٿي. بس اضافي ڪا شيءِ هئي ته اها راڳ رهاڻ هئي، سازي آوازي هئي، شاهه ۽ صوفياڻي فڪر جي سڃاڻ هئي. هتي فقير فقراء جي صحبت ۾ ئي مون شاهه، سچل ۽ حمل جا ڪيترائي بيت بنا سمجھڻ جي ياد ڪري ڇڏيا هئا. چٽيءَ طرح ياد اٿم: ڇهين درجي ۾ پڙهندو هئس. تڏهن چاچي جانيئڙي پير علي محمد راشديءَ جو ڪتاب ”اهي ڏينهن اهي شينهن“ هٿن ۾ ڏيندي ٽيسٽ طور هڪ پئرا پڙهڻ لاءِ چيو. هڪ صفحو پڙهڻ کانپوءِ اهو ڪتاب ان وقت مالڪ کي موٽائڻ بجاءِ پڙهي پورو ڪري پوءِ واپس ڪيم. لاجواب نثر واري ان ڪتاب ئي مون ۾ پڙهڻ جو چاهه پيدا ڪيو. ٻي ڳالهه ته ان ڪتاب ۾ مونکي وڏن ماڻهن جي قصن کان وڌيڪ عام ماڻهن جي ڳالهين متاثر ڪيو. بعد ۾ مون سنڌ جي لال قلندر لکاري عبدالقادر جوڻيجي جي جڳ مشهور ٽي وي سيريل ”ڇوٽي سي دنيا“ ڏٺي ته منهنجو ڌيان پنهنجي ڳوٺ ۽ تر ۾ موجود اهڙن ئي ڪردارن ڏي ڇڪجي ويو ۽ انهن تي لکڻ جي خواهش پيدا ٿي.
هن ڪتاب ۾ شامل سمورا خاڪا سنڌ جي چيڪي مٽيءَ مان ڳوهيل اهڙن ئي ڪردارن بابت آهن. اسان جي اوهان جي آسپاس گھمندڙ ڦرندڙ انهن عام لوڪن جون پاڙون ڌرتيءَ ۾ کتل آهن. اهي ڪي فرشتا يا آسماني مخلوق ناهن جو عيبن کان بنهه آجا هجن. منجھن ماڻهن واريون خاميون خوبيون آهن ۽ مونکي سندن چڱاين لڱاين سان هڪ جيترو پيار آهي. ساڻن لنئون لڳل آهي، پريت آهي، جيءَ جڙي آهي. هي مٽيءَ جا ماڻهو پنهنجي اڌوري جيون ۾ ڪيئن ٿا سندرتا جا رنگ ڀرين! ڪيئن ٿا ڪاٽين هيءَ جبل جيڏي اڻانگي ۽ اوکي زندگي! ڪيئن ٿا لنڊيون لتاڙين! ڪيئن ٿا درياهه جي دهشت جا مقابلا ڪن! اٽي ۽ اجھي جي فڪر باوجود ڪيئن ٿا مايوس چهرن تي مرڪون وکيرين ۽ ياريون لائي توڙ نڀائين!! اهڙا ڪردار ئي سنڌ جي سونهن آهن.
1984ع ۾ جڏهن ستون درجو پڙهي رهيو هئس ته بابي کي ستن خونن ۾ ملوث ڄاڻايو ويو. اهو دور سمورن گھر ڀاتين سان گڏ مون لاءِ ”ڄڀيون ڄيري سنديون“ جهڙو دور هو. پوليس کان ته ڊڄندو ئي هئس پر هڪ جيڏن جا سوال به هينئون ڦٽي وجھندا هئا. مڊل اسڪول مهين دڙي مان جيئن تيئن ڪري اٺين جماعت جو امتحان ڏنم پر هاءِ اسڪول ڏوڪريءَ جي هيڊ ماستر سائين عبدالقادر ابڙي صاحب منهنجو نالو ڪڍي ڇڏيو. مٽن مائٽن ڏانهن ويندو هئس ته اهي به پريشان ٿي ويندا هئا ۽ منهنجي اچڻ تي اهڙا انتظام ڪندا هئا ڄڻ آئون دنيا جو خطرناڪ ڏوهاري هجان. هاڻي ڪيڏانهن وڃان؟ مون لاءِ سڀ در ڄڻ پورجي چڪا هئا. پوءِ ٻين درن کي ٻَن ڏئي سن ۾ سيد جي کڙهه تي کُپي ويٺس. اتي سڄي سنڌ جي ڏاهن کي ڏسڻ جو موقعو مليو. اهو 1986ع جو دور هو. ننڍي کنڊ جي عظيم اڳواڻ خان عبدالغفار خان جا پير ڇهڻ جي سعادت به سن ۾ نصيب ٿي.
1989ع ۾ ڳوٺ واپس وريس. نائين ۽ ڏهين جو پرائيويٽ امتحان ڏنم. ان وقت س ا س سنڌ جو سيڪريٽري جنرل سائين غلام حسين رنگريز هو. ٻلهڙيجي شاخ غيرسرگرم ٿي وئي هئي. ان کي ٻيهر سرگرم ڪرڻ لاءِ رنگريز صاحب جي هدايتن تي ضلعي رابطا سيڪريٽري منٺار سولنگي اسان جي ڳوٺ آيو، جنهن کانپوءِ اسان سنگت جون گڏجاڻيون ٻيهر شروع ڪيون، جنهن ۾ پنهنجي سينئرن فيض پيرزادي، ڊاڪٽر عبدالرحمان پيرزادي، جانيئڙي سنڌي سان گڏ غوث، مسرور، پرويز، انور جونيئر، حسن پيرزادي، مجيب پريم سولنگي ۽ زيد سان گڏ مون به شريڪ ٿيڻ ۽ لکڻ شروع ڪيو. چئن ورهين کانپوءِ، ان دوران ڪيل پنهنجي شاعريءَ جو جائزو ورتم ته ڳالهه سمجھه ۾ اچي وئي. پوءِ شاعريءَ واري ڊائري ڦاڙي ڀٽائي سرڪار جو رسالو پڙهڻ شروع ڪيم. 1994ع ۾ انور پيرزادي ۽ قربان صاحب مونکي صحافتي لڏي ۾ شامل ٿيڻ جي مت ڏني ۽ روزاني برسات اخبار ۾ ڪم سان لڳايو. پهريون مضمون به انور صاحب زبردستي لکرايو. ڏهاڪو کن سال ڪراچيءَ ۾ رهڻ واري عرصي دوران مون ڪمايو ته ڪِي به ڪين پر ڪجھه اهڙا دوست ضرور ٺاهيا جن لاءِ شاهه سائينءَ چيو آهي:
صحبت سپيرين جي، اي تان وڏي هاج
قضا ڪر نماج، وقت ورائڻ ويجھڙو.
معصوم سنديلي، شان ڏهر، علي حسن چانڊئي، يوسف جوکئي، نور مصطفيٰ، مظهر شيخ، الطاف پيرزادي ۽ ارشاد کوکر جهڙن دوستن جتي منهنجون آروچايون برداشت ڪيون، اتي مون کي گھڻو ڪجھه سيکاريو. سندن صحبت ۾ مون اڙدو شاعرن مير، غالب، مومن، داغ، درد، فيض ۽ بهادر شاهه ظفر سان گڏ ڪلاسيڪي هندي شاعر ڪبير، سرائيڪي سرجڻهار خواجه غلام فريد ۽ پنجابي شاعر وارث شاهه جو مطالعو ڪيو.
اڄ به منهنجي هن پيار پورهئي جي وئرٿ نه وڃڻ جا ڪارڻي منهنجا جگري يار علي حسن ۽ مسرور پيرزادو آهن. ٻنهي ڄڻن مون کي لکڻ لاءِ سدائين پئي اتساهيو آهي. هن ڪتاب جي ڇپائيءَ جو سڄو بار مسرور پنهنجي ذمي کنيو. جڏهن ته مسودي تي نظرثاني، ڪمپوزنگ ۽ بار بار پروف ڏسڻ واري ذميواري منهنجي يار عليءَ نڀائي. سندن ساٿ نه هجي ها ته منهنجو ڪِتو وتو ٿي وڃي ها. وڏا وڙ خوبصورت ڪهاڻيڪار ۽ ناول نگار سائين منور سراج جا، جنهن مون جهڙي ڏڏ جو مواد غور سان پڙهيو ۽ ان کي مهاڳ لکڻ لائق سمجهيو. آئون سمجهان ٿو: سندس لکيل مهاڳ جو اکر اکر نالائق تي نوازش آهي جيڪا ڏاتار ئي ڪري سگهن ٿا. ساڳئي وقت پنهنجي ننڍڙي دوست عجيب بِهڻ جو ٿورو نه مڃڻ به زيادتي ٿيندي، جنهن منهنجي هٿان گم ٿيل مسودو هٿ ڪري منهنجي جان ۾ جان وڌي.
هن ڪتاب ۾ شامل سمورن سٻاجهن سڄڻن کي مون پنهنجي اکين سان ڏٺو پر جيئن ته ان وقت ٻار هئس، تنهن ڪري وريل فقير، ڀرپور فقير، نانڪ فقير، طالب، مزني فقير، اٺ فقير، اياز، هاشم، حافظ ميهر سامٽئي ۽ خليفي محمد بخش سان روح رچندو رڄ نه ٿي سگھيو پر سندن ذڪر ۽ گفتا هر ماڻهوءَ جي زبان تي هئا. باقي ٻين ڪردارن سامهون آئون ننڍو ٿي وڏو ٿيس. ساڻن روح رچنديون ۽ رهاڻيون ڪيم، جيڪي اڄ به هينئڙي ۾ هري رهيون آهن. ٻن ٽن کي ڇڏي باقي سمورا ڪردار منهنجي تر جا آهن.آخوند عبدالغني ڀٽي، حافظ ميهر سامٽيو ۽ سيتل باگڙي منهنجي جُوءِ جا نه هوندي به ٻلهڙيجيءَ سان سندن گھرو لاڳاپو رهيو، جنهن ڪري کين ڪتاب ۾ شامل ڪيو اٿم.
ڪوشش ڪئي اٿم ته مٽيءَ هاڻن ماڻهن جي سدا حيات يادن جا نقش توهان کي به پسائي سگھان. انهيءَ ڪوشش ۾ ڪيترو ڪامياب ٿيو آهيان، اهو اوهان ئي ٻڌائي سگھو ٿا.
آخر ۾ سنڌي ادبي سنگت شاخ ڏوڪري، پنهنجي ڀائرن انصار علي، اسرار علي، اظهار علي، ڀيڻن شبانه حفيظ، ڪبريٰ، سائل پيرزادي، رحمت پيرزادي، علي مردان پيرزادي، ڊاڪٽر گدا حسين بخاري، غلام مصطفيٰ جوڻيجي منڌراڻي، ممتاز پيرزادي، مصطفيٰ زهراڻي، مظهر شيخ، اسد خان نظاماڻي، علي بخش نظاماڻي، وحيد ابڙي، شهزاد منگلي، فدا کوکر، قاضي آفتاب، اظهر چني، ظهور بوزدار ۽ لياقت ڪيرئي جون به مهربانيون جن ڪتاب کي بهتر کان بهتر ڪري آڻڻ لاءِ صلاحون ڏنيون ۽ هر طرح مدد ڪئي.
زندگي ۽ ساڳي سنگت جو ساٿ سلامت رهيو ته هن ڪتاب جو ٻيو ڀاڱو جلد اوهان جي هٿن ۾ هوندو.
اقرار پيرزادو
09 جولاءِ 2015
ڪراچي