مامو علڻ : چئن پيڙهين جو عاشق
آج جاني ڪي ضد نه ڪرو، يون هي پهلو مين بيٺي رهو...
اهو سهڻو مامي علڻ کان منهن مٽي ويو. ٻه ڏينهن همراهه کي ننڊ ئي نه آئي. ايندڙ ويندڙ کان پرينءَ جو پڇيائين. نيٺ ماندو ٿي پيو. رات ٿي. هن سائين خليفي جي بندوق ۽ ڪنڊلو ڪارتوسن جو کنيو ۽ پيرن جو کڙڪو ماريندو نيٺ پرينءَ جي گهر وڃي پهتو ۽ نوجوان جي کٽ مٿان بيهي رلهي لاهي بندوق سندس سيني تي رکيائين. همراهه جي رڙ تي سندس گهرڀاتي جاڳي پيا ته انهن کي چيائين ته ”هن جي جدائي وارن ٻن ڏينهن ۾ مان ٻه سئو ڀيرا مئو آهيان. هي پنهنجي اها ڪار جاري رکندو، ان ڪري اڄ هن کي خون ڪندس.“ نيٺ گهرڀاتين ساڻس اقرار ڪيو ته اڄ سج اڀرڻ شرط هي توڏانهن ايندو، هاڻ مهرباني ڪري موٽي وڃ.
اهڙي ئي نموني ميهر فقير سان پڻ پرت جا پيچ پئجي ويس. ان وقت رات جو مامي علڻ جي اوطاق تي ڪچهري مچندي هئي. جڏهن رات جو سڀ اٿڻ جي ڪندا هئا ته ميهر به ساڻن گڏجي اٿندو هو، جيڪا ڳالهه کيس پسند نه هئي. هڪ رات جو جيئن ئي ڪچهريءَ موڪلايو ته ماما علڻ کين چيو ته ”توهان، ٻاهر هلو، باقي ميهر سان هڪ منٽ مون کي ڳجهو ڳالهائڻو آهي.“ همراهه جيئن ئي ٻاهر نڪتا ته مامي علڻ ميهر فقير کي چيو ته، ”مون کان جدائي برداشت نه ٿي ٿئي، ان جو بس هڪ ئي حل آهي ته ٻنهي مان ڪير هڪ زندهه رهي.“ ائين چئي هن هڪ چاقو ڪڍيو ۽ ميهر کي چيو ته ”هن چاقوءَ سان يا تون منهنجو پيٽ ڦاڙ يا مان تنهنجو پيٽ ڦاڙيان، اهو فيصلو توکي ڪرڻو آهي.“ ميهر کانئس چاقو وٺندي چيو ”تون ڇو منهنجو پيٽ ڦاڙين، مان ٿو تنهنجو پيٽ ڦاڙيان!“ ايتري ۾ ٻاهريان همراهه پهچي ويا، جن ميهر کي پڪڙي ورتو. ان ڏينهن مامو علڻ شهادت جي سعادت حاصل ڪرڻ جي شوق ۾ هو پر سندس آس، آس ئي رهجي وئي.
مامي علڻ ٻلهڙيجيءَ جي پيرزادن جي دهيراڻي پاڙي جي هڪ خوشحال گهر ۾ جنم ورتو. سندس والد نور محمد مريدن خادمن وارو هو، کين ڪچي جي زمين جو به سٺو حصو هو. پنهنجو مال رزق به ججهو هو، ان ڪري مامي علڻ جوانيءَ جا ڏينهن وڏي ٺٺ ٺانگر سان گذاريا پر سندس والد جي وفات کان پوءِ هن جو ساڳيو ٺٺ ٺانگر نه رهيو. مامي علڻ کي هاءِ اسڪول ۾ پٽيوالي ملي وئي. اٽڪل ٽيهه پنجٽيهه ورهيه نوڪري ڪرڻ باوجود همراهه کي پينشن نه ملي پر هاءِ اسڪول جي نوڪريءَ وارا ڏينهن ئي سندس زندگيءَ جا بهترين ڏينهن هئا، ڇاڪاڻ ته هن جي جنت ۾ حورن جو ڪوبه تصور نه آهي، باقي غلمانن جي جهرمٽ ۾ هن جي زندگي گذري رهي هئي. مامي علڻ ٻه شاديون ڪيون. پهرين گهرواريءَ مان هڪ پٽ ”خان“ ٿيس، جنهن جي شاديءَ جا سانباها ٿي رهيا هئا جو گذاري ويو. مامي علڻ ۽ ڀائو خان ۾ وڏو قرب هو پر ٻنهي ۾ جيڪڏهن ٿوري گهڻي چپقلش ٿيندي هئي ته به غلمانن تي، نه ته ٻيو مڙيوئي خير. مامي علڻ کي ٻي گھرواريءَ مان به هڪ پٽ سائين بخش ۽ ٽي نياڻيون ٿيون. مامي علڻ نوڪري ڇڏڻ کان پوءِ اهي ڌنڌا ڪيا، جن ۾ واهپيدار نوجوان ڇوڪرا هوندا هئا، جيئن برف جا ڳنڍا هلائڻ، ڀاڙي تي سائيڪلون هلائڻ وغيره. هاڻ به کيس ننڍڙو دڪان آهي، جنهن ۾ ٻارن لاءِ ڪي چپس وغيره هوندا آهن، نه ته ڪل خير. مامي علڻ جو گفتو نڪرندو ته ماڻهوءَ کان پاڻمرادو کل نڪري ويندي آهي. هڪ نوجوان مامي علڻ کي چيو ”ناس اٿئي؟“ مامي چيو ”ها، گهڻي جي کپئي؟“ هن چيس ”ڏهين رپئي جي.“ مامي علڻ نڪ سندس سامهون ڪري چيو” اچ ناس پَٽ.“
اسان جي ڳوٺ ۾ هڪ همراهه کي کوتو چئي ڇيڙايو ويندو هو، ان مامي علڻ کي دانهن ڏني ته”ماما، هي مون کي کوتو ٿا چون، هنن کي سمجهاءِ!“ تڌهن مامي علڻ ڇورن کي چيو”اڙي، هي ٿي ويو آ گڏهه ۽ اوهان هن کي اڃا کوتو ٿا چئو!“ اهڙي نموني جڏهن سنڌي ادبي سنگت ٻلهڙيجي شاخ قائم ٿي، تڏهن مامو علڻ به انهن گڏجاڻين ۾ شريڪ ٿيندو هو ۽ ڪڏهن ڪڏهن ڪنهن اسم تي ٽيڪا ٽپڻي به ڪندو هو. هڪ دفعي هڪ ليکڪ جي بور ڪهاڻي تي تنقيدي راءِ ڏيندي چيائين،”ليکڪ کي اهڙي ڪهاڻي لکڻ بدران ٻڏي مرڻ گهرجي ها.“
مامو علڻ هونئن ته پاڻ به پنهنجي گهر ۾ چڱو خاصو چيڙاڪ آهي پر جيڪو به ساڻس چڙيو ته صفا ڦاسي پيو. مامي علڻ جا وارهه واري پاسي ڪيترائي مريد آهن، جن ڏي اڪثر ويندو رهندو آهي. هڪ دفعي لاڙڪاڻي کان وارهه بس ۾ ويٺو ۽ ويهڻ سان ئي پاسي وار ي همراهه کان پڇيائين ”ادا تون ڪير آهين؟“ اُن رکو جواب ڏنس ”ڇو؟“ وري ٿوري دير بعد مامي چيس ”پوءِ ڪيڏانهن ٿا وڃو؟“ همراهه جواب ڏيڻ بدران کيس چتائي ڏٺو. تڏهن مامي علڻ چيس ”يار نالو کڻي ٻڌاءِ!“ ايتري ۾ هڪ سيٽ خالي ٿي ۽ همراهه اتان اٿي ان خالي ٿيل سيٽ تي ويهي رهيو، ٿوري دير بعد وڳڻن ۾ بس اسٽاپ ڪيو ۽ هڪ ڇوڪرو ”کير کنڊ واري چانهه“ جا هوڪا ڏيندو بس ۾ چڙهيو. مامي علڻ ان کي چيو ته ”اڳين سيٽ تي جيڪو پٽڪي وارو پوڙهو ويٺو آهي، اهو چانهه جو وڏو موالي اٿئي پر آهي ٿورو ٻوڙو، ان ڪري کيس ٿورو ڏاڍيان ٻڌائجان.“ گهورڙئي ڇوڪري وڃي ان جي ڪن سان منهن ملائي ڏاڍيان چيو ”کير کنڊ واري اسپيشل چانهه!“ پوڙهي ڇوڪري کي چماٽ وهائي ڪڍي ۽ مامي علڻ کي مخاطب ٿي چوڻ لڳو ”ڀيڻيان صفا ڪو مروان آهين!“ ائين چئي پوڙهو بس مان لٿو هليو ويو.
ساڳي طرح هڪ ٽانگي وارو ”ليمون“ لفظ تي چڙندو هو. مامو علڻ موهن جو دڙو اسٽيشن کان ڏوڪري لاءِ اچي ان ٽانگي تي چڙهيو. مامي سان هڪ نوجوان به گڏ هو، جيڪو سٺو ڳائي سگهندو هو. مامي ان نوجوان فنڪار کي ٻڌائي ڇڏيو ته جڏهن ڏوڪري فارم اچي ته مون کان پڇجانءِ ته اهي ڇا جا وڻ آهن. جڏهن فارم ڀرسان ٽانگو پهتو، تڏهن نوجوان مامي علڻ کان پڇيو ”ماما، هي ڇا جا وڻ آهن؟“ مامي جواب ڏنس ته”هي انبن، زيتونن، ڄمن ۽ ليمن جا وڻ آهن.“ ليمي جو نالو ٻڌڻ سان ٽانگي واري گاڏي روڪي کين چيو ته ”لهو منهنجي ٽانگي تان، اوهان جهڙن بدفضيلتن جي منهنجي بگيءَ ۾ جاءِ ناهي. پوءِ مامي علڻ کيس چيو:” يار ماما ڀلجي پيس، وري ان شيءِ جو نالو زبان تي نه آڻيندس. الله رسول کي مڃ، اسان کي ائين رڻ ۾ نه رول، هي نوجوان ڏاڍو سٺو فنڪار آهي، هاڻي هن جو راڳ ٻڌندا هلنداسين.“ نيٺ ٽانگي وارو راضي ٿيو ۽ مامي علڻ جي دوست راڳ ڳائڻ شروع ڪيو. نوجوان جي راڳ تي ٽانگي واري جي ڪنڌ ڌوڻ پي پئي ۽ واهه نوجوان واهه نوجوان، خوش رهه، خوش رهه چوندو رهيو ۽ جڏهن ڏوڪري شهر جي ڀرسان آيا ته فنڪار آخري مصرع ۾ ”چئي ليمون“ چيو ۽ ٽانگي واري گاڏي بيهاري ٻنهي کي چيو ته”لهو!“ همراهن ٽانگي مان لهي جيئن ئي ان کي ڏوڪڙ ڏيڻ جي ڪئي ته ٽانگي واري کين چيو:”اهي به.... ۾ لنگهائي ڇڏيو.“ اهڙي نموني مامي علڻ جون کوڙ ساريون ڳالهيون آهن، جيڪي ڳائجن ٿيون.
هڪ دفعي مامي علڻ جي دڪان تي مائي پري آئي، جنهن کيس چيو ته ”ادا علڻ سودو آهي؟“ مامي علڻ ٺهه پهه جواب ڏنس ”ڇا تي؟“ مائي پري گاريون ڏيندي واپس هلي وئي. مامي علڻ جون ٻئي گهرواريون راهه رباني وٺي ويون آهن، باقي پاڻ سڄو ڏينهن پنهنجي دڪان تي حقو ڇڪيندو رهندو آهي، جيڪو سڄي ڳوٺ ۾ هاڻ فقط مامي علڻ وٽ ئي وڃي رهيو آهي.
(نوٽ: هيءُ مضمون مامي علڻ جي حياتيءَ ۾ لکيو ويو هو. هُن 2013ع ۾ 91 ورهين جي عمر ۾ وفات ڪئي).