اياز، هاشم ۽ اٺ فقير ممڻاڻي : سادڙا، سٻاجها ڪلاڪار ۽ هنرمند ڀائر
اٺ فقير جو اصل نالو ڪوڙل خان هو پر جيئن ته هو تمام گهڻو قداور هو، ان ڪري اٺ فقير سڏبو هو. سدائين فقيرن وارو ڪرمنڊل ساڻ هوندو هئس. هاشم فقير به عجيب انسان هو، کيس نرڙ تي هڪ ڳوڙهو هوندو هو، اسان ٻار هئاسين ته کيس ڏسندا هئاسين. اوڙي پاڙي جا ماڻهو هاشم فقير کي گهڻو تنگ ڪندا هئا. هڪ دفعي ڪچي مان ڪاٺيون کڻي ٻيڙيءَ تي پتڻ اُڪري رهيو هو ته وڏيرو عثمان ابڙو به پهچي ويو. هن هاشم فقير کي ڏسي چيو، ”يار! چرئي کي ٻيڙيءَ ۾ وهاريو اٿو، ڪهڙي خبر هن کي ڪٿي به چريائپ جو دورو پيو ته ٻيڙي ٻوڙي ڇڏيندو. ان ڪري هن کي ٻَڌو.“ چوڻ جي دير هئي، وڏيري جي واٺن هاشم فقير کي پڪڙي ورتو. همراهه جا هٿ پير ٻجهي ويا. ٻيڙيءَ تي چڙهيل ڪجهه ماڻهن وڏيري کي چيو ته ”همراهه چريو ته نٿو لڳي، اوهان هروڀرو غريب کي ڇو ٻڌو آهي؟“ تڏهن وڏيري عثمان ابڙي چيو، ”ان جي به اوهان کي خبر هاڻ ئي پئجي ويندي.“ پوءِ وڏيري پنهنجي پير مان چپل جو پادر لاهي هاشم فقير کي ڏيکاريندي پڇيو ”هاشم، ڀلا ٻڌاءِ ته هيءُ ڇاهي؟“ تڏهن هاشم فقير ٺهه پهه وراڻيس: ”اهو جوڻهين جو.... آهي.“ وڏيرو عثمان کل ۾ ٻڏي ويو ۽ ماڻهن کي مخاطب ٿي چيائين: ”ڀائرو، هاڻ ته پڪ پئجي وئي اوهان کي؟ همراهه چريو آهي. تڏهن ته پادر کي... ٿو ڪوٺي!“
اهڙي نموني ڪيترائي ماڻهو هاشم فقير سان ان قسم جا ڀوڳ ڪندا رهندا هئا ۽ جواب ۾ هاشم فقير به کين گارين جي جهوڪ ٻڌندو هو پر اهي سهپ وارا ڏينهن هئا. هاڻي اهڙي قسم جا ڀوڳ خونريزيءَ جو ڪارڻ بڻجيو وڃن.
هاشم فقير راڳ ٻُڌڻ جو به شوقين هو ته پنهنجا به آواز سٺا هوندا هئس. ائين ڳائيندو هو ڄڻ صفا جيوڻي ٻائي پئي ڳائي. درگاهه سخي جمال تي جڏهن يارمحمد فقير وٽ ڏوڪڙ نه بچندا هئا، تڏهن هو هاشم فقير کي چوندو هو ته ”هاشم ٻه رپيا ڏي پوءِ ڀلي راڳ ڪر.“ هاشم فقير اول ٿورو شرمائيندو هو پر پوءِ گوڏ جو پلئه ڇوڙي ان مان پئسا ڪڍي فقير جي هٿ جي هٿ تي رکندو هو. اهڙي نموني انهن ٻن رپين جو وزم اچي ويندو هو ته محفل ڪجهه وڌي ويندي هئي. هاشم فقير به چوٽان چوٽ موالي هو.
اياز فقير به دلچسپ ۽ عجيب انسان هو. صفا سادڙو. سندس ڪرت واڻ وٽڻ ۽ کٽون واڻڻ هئي. درگاهه سخي شاهه جمال جي ڀر ۾ سندس ڪوٺي هوندي هئي. ان وقت ڀنگ، آفيم وغيره گتن تان ملي ويندا هئا ۽ اياز فقير به گتن تان اهي وکر وٺي ايندو هو.
هڪ دفعي ڏوڪري ٿاڻي جو هڪ صوبيدار اياز وٽ آيو ۽ کيس چيائين ته چرس هلائيندو آهين، اسان کي چرس آڻي ڏي. اياز فقير پنهنجي ڪوٺيءَ ۾ ويو ۽ اتان سڄي پيتي کڻي آيو، جنهن ۾ چرس، ڀنگ، آفيم، کنڊ ڀڳڙا ۽ پئسا پيل هئا. صوبيدار کي اياز جي سادگي ڏسي رحم اچي ويو ۽ سپاهين کي مخاطب ٿي چوڻ لڳو ته ”هن کي ٻڌڻ معنيٰ پاڻ پٽائڻ آهي. اڙي! هي صفا الهه لوڪ انسان آهي، جنهن ۾ نه ڪوڙ آهي نه ٺڳي. هن کي نشي هلائڻ جي اجازت آهي.“
ٻلهڙيجيءَ جي هڪ نوجوان سان کيس عشق هو. ڳوٺ جا ڏنگا ڇوڪرا کيس ان جو واسطو ڏئي چوندا هئا ته سهڻي جي صدقي نڪي (نڪ ۾ ٺونگو) هڻڻ ڏي. پوءِ ته اياز فقير نڪ جهلي بيهندو هو ۽ همراهه کيس نڪ ۾ آڱريون هڻي سڄائي ڇڏيندا هئا. اهڙي نموني ان سهڻي جو واسطو ڏئي کانئس چرس، آفيم ۽ ڀنگ به وٺي ويندا هئا ۽ کيس نڪيون به هڻي ويندا هئا.
اياز فقير ٻنهي ڀائرن جي ابتڙ قد جو بندرو هو. کيس اهڙي بيماري هئي جو سندس سڄو جسم سڄي ويو هو ۽ ائين محسوس ٿيندو هو ته کيس ٻئي ٻانهون هٿرادو لڳايون ويون آهن.
اياز فقير به راڳ جو شوقين هو، هڪ ڏهاڙي پنهنجي پئسن مان طبلي جي جوڙي ۽ باجو وٺي آيو پر جڏهن اتي ڪنهن کيس چيو ته اياز، للت راڳ ٻڌاءِ ته هن باجي کي ڏسي وراڻيو: هن ۾ للت راڳ آهي ئي نه، ته توکي ڇا ٻڌايان؟ پوءِ باجي کي ٻنهي هٿن جا ڀونڊا ڏيندي چوڻ لڳو ته هيترو خرچ به ڪرايئه ۽ للت راڳ نه وڌئيس! ائين چئي سڄو باجو ڀڃي کڏ کوٽي ان ۾ پوري، مٿان قبر اڏي ڇڏيائين.
اياز فقير قلندري طريقت ۾ شامل ٿيڻ جا وڏا وس ڪيا پر سندس چوڻ هو ته هو سيد بدران ڪنهن فقير جو طالب ٿيندو. هڪ دفعي ڪي فقير کيس طالب ڪرڻ جو ڏٽو ڏئي کانئس 50 رپيا وٺي ويا پر هن کي مهر نه هنيائون. ڪجهه سالن کانپوءِ هو حقاني ڪافيءَ جي مستاني فقير جو طالب ٿيو، جنهن کيس تلقين به ڏني ته مهر به هنئي.
اياز کي جڏهن ڳوٺ جا ماڻهو چوندا هئا ته ”ڇڏ غلاميءَ کي، اچ دين تي،“ ته همراهه صفا چڙي پوندو هو ۽ پوءِ دين محمد ۽ غلام رسول کي گاريون ڏيندو هو.
اٺ فقير کي هڪ پٽ ۽ هڪ نياڻيءَ جو اولاد ٿيو. سندس پٽ مٺو ري اولاد گذاري ويو. باقي سندس ڌيءَ کي اولاد آهي جيڪا ڳوٺ ڪانڊي ۾ ويٺل آهي. هاشم فقير جو پٽ رضا محمد عرف رجو ممڻاڻي راڳ ويراڳ ڪندو رهندو آهي ۽ ٽلي به وڄائيندو آهي، باقي اها ٻي ڳالهه آهي ته راڳين کي پيڇو ڳارائيندي ڳارائيندي پاڻ اڳ وٺي ويندو آهي، جنهن ڪري کيس دڙڪا ملندا رهن ٿا.