غلام محمد عرف غلامو ٻالو : چوٽان چوٽ چرياڻ
ڪنهن جاءِ تي سندس لنئون لڳل هئي. جيئن ته عشق ۽ مشڪ لڪي نٿا سگهن، تيئن هن جو به نينهن نروار ٿي ويو. پوءِ هڪ رات ڪي شاهينگ سندس اڳ جهلي بيٺا ۽ کيس اڌمُئو ڪري اڇلائي ڇڏيائون. ستت ئي کيس نوڪريءَ تان به جواب مليو. ان کانپوءِ وڏو صدمو اهو ته هن جي پيار کي ڪنهن پئي هنڌ پرڻايو ويو. پنهنجي وجود جي حصي کان پاڻ کي ڌار ڏسي غلامو هوش وڃائي ويٺو ۽ مهين دڙي جي مٽيءَ کي الوداع چئي وڃي سيوهڻ جا وڻ وسايائين. اتي هو حقانيءَ جي ڪافي تي دست بيعت ٿيو. ڪي سال اتي مٽيون ڀريائين، ٻهاريون ڏنائين پر لڳي ٿو ته روحانيت جي دنيا به کيس رانئي نه سگهي ۽ هُو صفا هوش وڃائي پنهنجي ماڳ تي موٽي آيو.
اسان کيس ڏسي ڊڄي ويندا هئاسين پر مئخاني ۾ وڃڻ سان معلوم ٿيو ته هن جا نرالا رنگ هئا. ڪڏهن ڪڏهن ڳائيندو به هو. ڀٽائي صاحب جي سر سهڻيءَ مان، ”سارو لوڪ رسي تان رسي، هڪ يار نه مون کان رسي“ ۽ ڪجهه ٻيا ڪلام ڳائيندو هو. سٺا آواز هئس ۽ لڳندو هو ته کيس ٿوري گهڻي راڳ جي سکيا مليل هئي.
ڪڏهن به ٻين جو گلاس استعمال نه ڪندو هو ۽ جڏهن کيس چئبو هو ته ”غلام پاڻي ته پيار“ تڏهن جواب ۾ چوندو هو، ”سائين بابا، گاريون ته نه ڏيو!“ جڏهن کانئس پڇبو هو ته “غلام! يار جو نالو ٻڌاءِ؟“ ته فقير يارمحمد کي دانهن ڏئي چوندو هو ”بابا، هي مون کي گاريون ٿا ڏين،“ ۽ ائين چئي اٿي هليو ويندو هو.
سڄي ڏوڪري تعلقي جا ماڻهو کيس خدا جو پهتل ٻانهو سمجهندا هئا ۽ ڪي ته سندس ڪرامتون به بيان ڪندا هئا، جن تي اعتبار نه ٿو ڪري سگهجي. ڏيرن جو سائين سچل شاهه ٻڌائيندو هو ته هن هڪ ڀيري گهوڙي گاڏيءَ تي ايندي هاڻوڪي ڪيڊٽ ڪاليج واري هنڌ غلاموءَ کي ٽڪرا ٽڪرا ٿيل ڏٺو پر جڏهن هو فقير يارمحمد واري مئخاني تي پهتو ته غلاموءَ کي اڳ ئي اتي موجود ڏٺائين.“
فقير يار محمد چوندو هو ته درگاهه ملوڪ شاهه تي رياضت ڪندي کيس سيد ملوڪ شاهه خواب ۾ درشن ڪرائيندو هو پر غلاموءَ جي صورت ۾. ان ڪري فقير يارمحمد غلاموءَ جي تمام گهڻي تعظيم ڪندو هو.
ڏوڪري شهر واسي کيس ڦوڙاٽي فقير سڏيندا هئا ته ڪي کيس غلامو ٻالو به سڏيندا هئا. رکي رکي اهڙو گفتو ڪڍندو هو جو ماڻهو حيران ٿي ويندا هئا. چرس جو وڏو موالي هو، جڏهن به مئخاني تي ايندو هو ته جيڪو چرس هوندو هئس ان جا ٻه حصا ڪري هڪ حصو فقراءَ جي حوالي ڪري ڇڏيندو هو ۽ هڪ حصو پاڻ ڇڪيندو هو. پنهنجي هٿ تي چلم ڪڏهن نه پيتائين، کيس ٻيا پنهنجي هٿ تي ڇڪائيندا هئا. وڏي مزي سان پيئندو هو. کيس ماڻهو ڏوڪڙ ڏيندا هئا، جن مان رڳو سگريٽ ۽ چرس وٺندو هو.
جڏهن به بک لڳندي هئس ته ماني گهري وٺندو هو. پليءَ جو ساڳ پسند هوندو هئس ۽ مکڻ جي گهُر ڪندو هو. لسي ڪڏهن نه پيتائين. هڪ دفعي مئخاني تي اچي ماني طلب ڪيائين. جواڻ سولنگي کيس چيو: غلامو، ماني موجود آهي پر ڀاڄي صفا نه آهي. غلام ٺهه پهه وراڻيس، ”سائين، توهان ته امير ماڻهو آهيو، رکي سکي کائي ويندؤ پر اسان غريب ماڻهن لاءِ ته بندوبست ڪريو.“
اسان کي ڪڏهن ڪڏهن مکڻ مانيءَ جي فرمائش ڪندو هو. اتفاق سان مکڻ موجود نه هوندو هو ته ڊالڊا گيهه کڻي سندس اڳيان پيش ڪندا هئاسين. پوءِ سمجهي ويندو هو ته اڄ گهر ۾ لسيءَ کانسواءِ ڪجهه به ناهي. ان جي باوجود جيڪڏهن کيس ڪو چوندو هو ته غلام مکڻ نه پر گيهه آندو اٿن، تڏهن سمجهي به چوندو هو، ”نه بابا، هي مکڻ آهي.“
غلام ڪنهن به ماڻهوءَ کي قميض يا پوتڙي جي صدا هڻندو هو ته اهو کيس ڏئي ڇڏيندو هو پر اها ئي گهڙي هو ان کي وڪڻي وري پوچو ٻڌي گهمندو وتندو هو. پئسن مان رڳو چرس ۽ سگريٽ وٺندو هو. مئخاني ۾ ويٺي ويٺي چوندو هو: ”بابا سوا لک رپيو ملندو، لک جو چرس وٺنداسين ۽ پنجويهن هزارن جا سگريٽ، پنهنجي زندگي سٺي نموني گذري ويندي.“ اسانجي ڳوٺ جا گهڻا چريا هئا پر غلاموءَ کي جڏهن سائين گل شاهه مستيءَ ۾ ڏسندو هو ته پنهنجو رعب تاب وساري نماڻو ٿي مئخاني ۾ ويٺلن کي چوندو هو، ”بابا، غلاموءَ کان ٿي بيهو ته مان ٽپي وڃان.“ پر جڏهن غلامو ڏاڏي خوشحال جو آواز ٻڌندو هو ته چوندو هو، ”سائين، اچيوَ ٿو چريو!“ ائين چئي پاڻ اٿي هليو ويندو هو.
اسان مهين دڙي جي مڊل اسڪول ۾ پڙهائيءَ دوران واپسيءَ تي ٻلهڙيجي تائين پنڌ ايندا هئاسين. هڪ ڏينهن ائين سمجهه ۾ آيو ته ڪو ماڻهن جو ٽولو آهي، جيڪو پاڻ ۾ وڙهي رهيو آهي. هڪٻئي کي گاريون به ڏين ٿا ۽ ڌڪ به هڻن ٿا. پوءِ خبر پئي ته اهو غلامو هو، جيڪو الائي ڪنهن کي گاريون ڏئي رهيو هو ۽ چانهن وارو ڪوپ پنهنجي نرڙ تي هڻي رهيو هو، نرڙ مان رت ٺينڍيون ڪري وهي رهيو هئس. هن 1988ع ۾ روڊ حادثي ۾ دم ڏنو. درگاهه سخي شاهه جمال تي سندس جماڻو ڪيو ويو، جنهن ۾ تر جي سڄي سنگت شريڪ ٿي هئي.