سرور صاحب : اسان جو مرزا غالب
سرور صاحب جهڙو يار ويس انسان اڄ ڪوهين به ڳوليو نٿو لڀي. هن جي دوستيءَ جو دائرو وسيع هو. ايم پي اي موسى خان ٻگهئي جو وڏو پٽ سڪندر ٻگهيو سندس دوست هو. ان کان سواءِ ڪيترائي وڏيرا ۽ ڪامورا به سندس يار هئا ۽ ڪيترائي گوڏير، ميرا سيرا به سندس دوستيءَ جو دم ڀريندا رهندا هئا.
سرور صاحب کي لوڪل گورنمينٽ ۾ يونين ڪائونسل سيڪريٽريءَ جي ملازمت ملي. اهو کاتو سدائين کٽل رهندو آهي، ان ڪري کيس ڇهن ٻارهن مهينن کان پوءِ پگهارون ملنديون هيون ۽ اهو سڄو وقت سندس گذر بسر قرض تي ٿيندو هو. مون جڏهن مرزا غالب تي گلزار جي ٺهيل ڊاڪيومينٽري ڏٺي ته مون کي مرزا غالب ۽ سرور صاحب جي زندگيءَ ۾ ڪافي هڪجهڙائي نظر آئي. سرور صاحب تي توڙي جو ڪيترو به قرض هوندو هو ته به دڪاندار کيس ڪڏهن به نه موٽائيندا هئا ۽ جڏهن کيس ڏوڪڙ ملندا هئا ته اهي انهيءَ مهل پورا ڪري ڇڏبا، بچائبا هرگز نه. پئسو هوندو هئس ته هٿن ۾ خارش ٿيندي هيس، ته انهن کي ڪهڙي ريت ختم ڪجي.
هن پنهنجي زندگيءَ مان بچت لفظ خارج ڪري ڇڏيو هو. غالب وانگر پياڪ هو ۽ کيس اها به خبر هئي ته بندي جي کاڌي پيتي جو ذمو پالڻهار کڻي ڇڏيو آهي پر نشي پتي جو پاڻ کي ئي بندوبست ڪرڻو آهي. فرق اهو آهي جو غالب رڳو انگور جو پاڻي واپرائيندو هو پر سرور صاحب هڪ ئي وقت ڪيترائي نشا ڪندو هو، جن ۾ مڌ، ٿاڌل، وزم، امل وغيره شامل هوندا هئا.
سرور صاحب گفتي جو گوهر هو. هو جڏهن موڊ ۾ هوندو هو ته ڪچهريءَ کي کلائي کلائي پيٽ ۾ سور وجهي ڇڏيندو هو. سندس ڳالهائڻ جو ڍنگ ئي اهڙو هو. اڪثر اها ڳالهه ٻڌائيندو هو ته 1985ع ۾ جڏهن سندس ڳوٺ تي فوجي چڙهائي ٿي هئي، تڏهن سندن ذات وارو هڪ ڌاڙيل فوجين کي هٿ اچي ويو. ان ڌاڙيل سرور صاحب کي چيو ته ”هنن کي انگريزي ۾ چئه ته مونکي ڇڏين ته مان باقي چئن ٻين کي به منهن ڏياريان.“ جنهن تي عبدالڪريم ممڻاڻيءَ به کيس سُرُ کڻايو. ان وقت سرور صاحب فوجين سان اهڙي ڳالهه ڪئي، جن ان کي مڃي ڌاڙيل کي ڇڏي ڏنو، جيڪو پنهنجا ساٿي وٺي جُوءِ ئي مٽي ويو. فوجي انتظار ڪري ٿڪجي پيا. نيٺ کين ڳالهه سمجهه ۾ اچي وئي ته ڌاڙيل کين اکين ۾ سرمو وجهي ويو. پوءِ ته هنن عبدالڪريم ۽ سرور صاحب کي هڪٻئي جي ڪنن ۾ هٿ وجهرائي اٿ ويهه ڪرائي. سرور صاحب ٻڌائيندو هو ته عبدالڪريم قد جو ڊگهو ۽ مان بندرو، ڄڻ اٺ سان رڍ گڏائِي وئي هجي! هو مون کي مٿي کڻي پيو وڃي ۽ مان ڪوشش باوجود هن کي هيٺ نه پيو ڪري سگهان.
انگريزيءَ ۾ ڪيل سفارش جي ڪري سرور صاحب کي گهڻو ڪجهه ڀوڳڻو پيو. آزاد ٿيڻ کان پوءِ هُو ڪچو ڇڏي ٻلهڙيجيءَ ۾ اچي رهيو. ٻلهڙيجيءَ وارن کي سرور صاحب جا گفتا اڃا تائين ياد آهن. هُو شام جو چانهه پيئڻ لاءِ حسين انصاريءَ جي هوٽل تي ويهندو هو. هڪ ڀيري جڏهن چانهه مزو نه ڏنس ته هوٽل واري کي مخاطب ٿيندي چيائين: ”حسين ڪاسائي، اسان تنهنجي اوطاق تي ناهيون آيا جو جهڙي وڻئي اهڙي چانهه پيارين. دولت ٿا خرچ ڪيون، دولت!“
زندگيءَ جي آخري ڏينهن ۾ کيس ڪيترائي مرض وڪوڙي ويا هئا پر نشو نه ڇڏيائين. هڪ ڏينهن کيس ملڻ ويس، ڏٺم ته سندس ڏنڊ ڀڄي پيا هئا. کيس چيم: ”سرور صاحب، ڌاريا ڏند وجهرايو.“ تڏهن کلي چيائين، ”ڀلي هڪ به ڏند نه رهي، آرٽيفيشل ڪا به شيءِ نه وجهرائيندس.“
سرور صاحب وڏي عمر ۾ شادي ڪئي. اڃا رٽائرمينٽ ئي نه ورتي هئائين جو سندس ساهه جو پکيئڙو پرواز ڪري ويو. ان وقت سندس وڏو پٽ زبير پرائمري چوٿون درجو پڙهي رهيو هو. باقي ٽي پٽ ۽ ٻه ڌيئرون ننڍڙيون هيون. لک شابس آهي زبير کي، جنهن ٻاراڻيءَ ۾ بار کڻي نه رڳو پاڻ تعليم ورتي پر پنهنجن ڀائرن کي يونيورسٽين ۾ داخل ڪرايو، حالانڪه سندس امڙ به جلد شادي ڪري ورتي هئي. سرور صاحب جا پٽ به هن وانگر ئي ذهين ۽ سيلف ميڊ آهن.