شخصيتون ۽ خاڪا

جـن سين لنئون لاڳي

ڪتاب ”جن سين لنئون لاڳي“ ٻلهڙيجيءَ سان تعلق رکندڙ ليکڪ ۽ صحافي اقرار پيرزادي پاران ٻلهڙيجيءَ جي ڪردارن تي لکيل خاڪن تي مشتمل آهي، جن کي هن ”مٽيءَ هاڻن ماڻهن جا خاڪا“ سڏيو آهي.
ٻلهڙيجي جيڪا مُهين جي دڙي ويجهو درياءَ ڪپ تي لٽل ماسڪو جي نالي سان مشهور آهي. ان ئي ٻلهڙيجيءَ جي ڪردارن کي پڙهندي مونکي پنهنجي ڳوٺ جا ڪيئي ماڻهو ياد آيا جن تي به ايئن ئي لکي سگهجي ٿو، پر اها اقرار جي خوبي آهي جو پنهنجي قلم ذريعي پڙهندڙ کي مَنڊي ڇڏيو اٿائين. هن مولائيءَ طبيعت ماڻهوءَ سان منهنجي ملاقات ناهي پر ملڻ جي آس اڃان به وڌي وئي اٿم. سندس ڪجهه خاڪن واريون شخصيتون مون به ٻڌيون آهن پر اقرار انهن جا نوان رخ به سامهون آندا آهن. ڪٿي ڪٿي ته اهڙا احساس لکيا اٿائين جو اکين مان پاڻي اچي وڃي ۽ ڪٿي ڪٿي ماڻهو کِلي کِلي ٿڪجي ٿو پوي.
Title Cover of book جـن سين لنئون لاڳي

سيد يوسف علي شاھ بخاري : سدا سُوئيتو ڪاپڙي

سدائين سُوئيتن وانگر ڪارو ويس، سڄي هٿ جي سڀني آڱرين ۾ قيمتي پٿرن جون مُنڊيون، ڪَرائيءَ ۾ چانديءَ جو ڪولابو، ڳچيءَ ۾ عقيقَ جو ڪَنٺو، هڪ ڪَن ۾ ياقوتي دُر، ڪلهي ۾ ڪِشتو، مٿي تي اڪثر سنڌي ٽوپي ۽ ڪڏهن ڪڏهن ڪارو پَٽڪو ۽ هٿ ۾ ڪارو حيدري ڏَنڊو. موڪرو مُنهن، چاپئين ڏاڙهي، اکيون مشعل، ڊگھا ڇلا وار جيڪي سدائين واسينگن وانگر ڪلهن تي پيا رقص ڪندا هئس. اهو هو مهين دڙي ڀرسان ڳوٺ ٻُٽڙا جو سيد زوار حاجي يوسف علي شاھ بخاري. هن رڳو فقيرن وارو ويس ئي نه ڪيو هو پر پنهنجي عمل، ڪردار ۽ سڀاءَ ۾ به فقير هو. سخاوت، مهمان نوازي، درگذر ڪرڻ ۽ انسانذات سان بغير ذات، مذهب، رنگ ۽ نسل جي محبت ڪرڻ واريون خصلتون ته موجود هئس پر شاعري، لوڪ ادب، راندين ۽ موسيقيءَ سان چاھ، سندس شخصيت جا اضافي پهلو هئا.
سيد يوسف علي شاھ ڳوٺ ٻٽڙا ۾ تاريخ 18 نومبر 1942ع تي سيد شهنشاھ بخاريءَ جي گھر ۾ جنم ورتو. سندن اباڻو ڳوٺ شاھ ڳڙھ لڳ پير جيوڻ شاھ تعلقو رتوديرو آهي، جتي سندن وڏڙا مدفون آهن. سندن والد سيد شهنشاھ بخاري پنهنجي وقت جو وڏو ويڄُ ۽ مريدن خادمن وارو هو. سندس مريديءَ جو حلقو سنڌ ۽ بلوچستان تائين پکڙيل هو. سيد شهنشاھ کي پوليس ۾ نوڪري هئي پر هن پوليس جي روايتي انداز کان نفرت ڪندي جلد ئي استعيفيٰ ڏئي ڇڏي هئي.
سيد يوسف علي شاھ پنهنجي ڳوٺ ۾ پرائمري پنج درجا پڙهي ڀر واري ڳوٺ مان فائنل پاس ڪئي. ان وقت سنڌي فائنل جو وڏو مان هو، ان ڪري جيڪڏهن هو چاهي ها ته ڪا سرڪاري نوڪري وٺي پئي سگھيو پر هن اهڙي ڪا به تمنا نه رکي ۽ فقيري راھ اختيار ڪئي. هو، سيلاني شخص هو. سندس زندگيءَ جو گھڻو حصو مسافري ۽ مريدن خادمن ۾ گذريو. هو سنڌ جي صوفي بزرگن جي ميلن وغيره ۾ پابنديءَ سان شرڪت ڪندو هو ۽ راڳ ويراڳ جي محفلن کي تمام گھڻو پسند ڪند هو. پنهنجي فقيرن سان سيوهڻ شريف کان پيادل لاهوت لامڪان جو سفر ڪري لاهوتي ٿيو. اهڙي ئي نموني ايران ۽ عراق ياترا ڪري زواري به حاصل ڪئي ۽ هڪ دفعو ڪعبته الله جي چانئٺ چمي حج جي سعادت به ماڻيائين. اهڙي طرح هو حاجي به هو ته زوار ۽ لاهوتي به هو.
شاھ صاحب کي خانداني وراثت موجب جيڪي مريد مليا هئا، جيڪڏهن روايتي پيرن وانگر مال ميڙي ها ته گھڻو ڪجھه ٺاهي پئي سگھيو پر هن مايا کي ڪا به اهميت نه ڏني، جيڪو ڪجھه ننگر نياز ۾ مليو اهو اتي ئي ونڊي ورهائي ڇڏيو. جتي به سندس منزل ٿيندي هئي اتي رنگ رچي ويندا هئا ۽ بَرن ۾ بهاريون ٿي وينديون هيون.
سيد يوسف علي شاھ ڀٽائي سرڪار جو طالب هو. شاھ جو رسالو اڪثر ساڻس گڏ هوندو هو ۽ شاھ جا بيت نهايت خوش آواز ۽ روانيءَ سان پڙهندو هو. مذهبي تفرقي کان ڪوهين ڏور هو. هندو مومن سان محبت جا ميل مچائڻ جو قائل هو. توڙي جو پاڻ لطيف سرڪار جي درگاھ جو طالب هو تڏهن به صوفي شاھ ولايت هنباهه واري سان وڏي عقيدت ۽ انسيت هئس. صوفين وانگر صورت آڏو سِرُ نوائڻ جو قائل هو. راڳ، رقص ۽ ساز سرود سان ساھ هئس. آواز مٺو ۽ رَسيلو هئس. هارمونيم به وڄائيندو هو ته ڪڏهن ڍولڪ ۽ مَٽيءَ تي به هٿ هڻندو هو. قرآن پاڪ جو سنديافته قاري نه هو پر اهڙي ته سوز سان قرائت ڪندو هو جو ماڻهن تي سحر طاري ٿي ويندو هو ۽ اڄ به سائينءَ جي مريدن ۽ تر جي ماڻهن کي هيئن چوندي ٻڌبو آهي ته ”قرآن شريف پڙهي ته سائين يوسف شاھ!“ سندس تعلق اثنا عشري شيعن سان هو پر هو مذهبي تعصب ۽ ڪٽرپڻي کان بلڪل پري هو. اهو ئي سبب هو جو ڳوٺ ۾ عيد جي نماز سڀني مَسلڪ وارن کي گڏ پڙهائيندو هو ۽ سڄي ڳوٺ جي هڪ ئي عيد نماز ٿيندي هئي. سندس وصال کانپوءِ اڄ اُن ڳوٺ ۾ ٽن مسلڪن وارا ڌار ڌار عيد نماز پڙهن ٿا.
سيد يوسف علي شاھ هر سال محبڻ سائينءَ جي ميلي کانپوءِ پنهنجي ڳوٺ ۾ پنهنجي والد سيد شھنشاھ بخاريءَ جو ميلو لڳرائيندو هو جتي سهراب فقير سميت سنڌ جاسريلا راڳي ۽ مشهور ملهه پهلوان شريڪ ٿيندا هئا. ميلي ۾ ننگر جو تمام سٺو انتظام ٿيندو هو ۽ هو پنهنجي هٿن سان آيل ماڻهن کي ننگر ڪرائيندي سرهائي محسوس ڪندو هو. هو اڪثر ڪري گھر کان ٻاهر سنگت فقراءَ سان ماني کائڻ پسند ڪندو هو ۽ رستي ويندڙ ماڻهن کي سڏي گڏ ماني کارائيندو هو. هو، کٽ کان وڌيڪ پَٽ تي ويهڻ، کائڻ ۽ سمهڻ پسند ڪندو هو. پنهنجي پُٽن جي طُهر جي ڪاڄ تي ميلو لڳرايو هو جنهن ۾ ٽي ڏينهن راڳ ويراڳ به جاري رهيو ته ملاکڙو به ٿيندو رهيو، جنهن ۾ سنڌ جي مشهور لوڪ فنڪاره مائي بيگم فقيرياڻي ۽ سندس پُٽ فقير گل حسن گل ميراڻي ٽي ڏينهن لڳاتار ڳايو.
هن جو پنهنجي خاص فقيرن منجھان محمد آچر عرف ممتاز فقير سهاڳ سان اهڙو روحاني رشتو هو جهڙو بيڪس جو ڪنعيي سان، سرمد جو اڀيچند سان. ممتاز فقير تقريبن پندرهن سالن جي ڄمار ۾ سائينءَ جو طالب ٿيو، جيئن ته فقير تمام سندر صورت ۽ سيرت جو مالڪ هو، جنهن تي سائينءَ جو تمام گھڻو راز ۽ خيال هوندو هو. ممتاز فقير جي سڄي تعليم تربيت هن پاڻ ڪئي. ايتري تائين جو پنهنجي ڪنهن مريد جي معرفت کيس اريگيشن کاتي ۾ فون آپريٽر جي نوڪري به وٺي ڏنائين ۽ پنهنجي هٿن سان شادي ڪرائي خيرپور ۾ گھر وٺي ڏئي آباد ڪيائينس.
رمضان ۾ ڪنهن اڪيلي مسجد ۾ ڏهاڪي ۾ ويهندو هو ۽ صرف هڪ عدد کارڪ، لوڻ ۽ پاڻيءَ تي روزو رکندو ۽ ڇوڙيندو هو. انهن ڏهن ڏينهن دوران صرف هڪ فقير خدمتگذار رکندو هو جيڪو به ساڻن پردي ۾ يا سج لهڻ کان پوءِ اونداهيءَ ۾ ملندو هو. ڏهن ڏينهن کان پوءِ جڏهن ڏهاڪي مان نڪرندو هو ته تيرڪمان جيان سنهڙو ۽ تمام ضعيف ٿي ويندو هو مريد ۽ عقيدمند کيس مسجد کان ڪلهن تي دُهلن شرناين سان سرڪس جي صورت ۾ رهائشگاه ڏانهن وٺي ايندا هئا. مريد ٻڌائين ٿا ته سائين وڏا صاحبِ ڪرامت هئا ۽ ان جا ڪيترا ئي معجزا اڄ به وڏي اعتماد ۽ عقيدت سان بيان ڪن ٿا. هو ڪيترو صاحبِ ڪرامت هو اهو ته خدا ئي بهتر ڄاڻي ٿو پر سڀ کان وڏي ڪرامت حضرت عشق آهي، جنهنجي چاھ جو چُڪڙو سيد يوسف شاھ ضرور چَکيو هو.
هن مال ميڙڻ بجاءِ ماڻهو پنهنجي ملڪيت سمجھيا ۽ رڳو قرب ڪمايو. هو ان حوالي سان به ڀاڳن ڀريو هو ته هن شادي خاندان کان ٻاهر هڪ پڙهيل لکيل عورت سان ڪئي. سندن اولاد اڃا ننڍڙو ئي هو جو سائين جگر جي بيماريءَ سبب هن فاني دنيا مان لاڏاڻو ڪيو. سندن اچانڪ وفات سندس زوجه لاءِ هڪ وڏو امتحان هو پر ان اڪيلي خاتون وڏي همٿ، بهادري ۽ ڏاهپ سان پنهنجي اولاد جي تمام سٺي تعليم ۽ تربيت ڪئي. سائين جا پنج ئي پُٽ اعلى تعليم يافته، مهذب ۽ سٺي مقام تي فائز آهن. سندس وڏو پُٽ ڊاڪٽر سيد گداحسين بخاري جيڪو هن وقت درگاه جو گادي نشين پڻ آهي، سٺو انسان، سٺو ويڄ، اديب، شاعر ۽ سماج سڌارڪ آهي. صحت ۽ ٻين موضوعن تي لکيل سندس مضمون اخبارن ۽ رسالن وغيره ۾ پڻ شايع ٿيندا رهن ٿا.
سيد يوسف علي شاھ 23 جون 1988ع تي هن فاني دنيا مان لاڏاڻو ڪيو ۽ هن وقت ڳوٺ ٻٽڙا ۾ پنهنجي والد سيد شهنشاھ بخاري (مرحوم) جي مقبري ۾ سندس ڀر سان ابدي آرامي آهي.