دريائي چورن جي دنيا
اسان جي تر مهين جي دڙي جي ڀرپاسي ماضيء جا ڪيترائي چور هئا، جيڪي هينئر پنهنجي عمر گذاري چڪا آهن. ڪي ته وڃي ڀونءِ ڀيڙا ٿيا ۽ ڪجھه همراهه اهڙا به آهن جيڪي حال حيات آهن، جن مان ڪريم بخش ۽ محمد خان پيزادو اهڙين ڪيترين ئي وارداتون جا قصا ايئن بيان ڪن ٿا، ڄڻ اهي انهيءَ مهارت جي نسل در نسل منتقليءَ جا خواهشمند هجن.
ساڻن ڪچهري ڪندي آئون پڇان ٿو ته ”ٻنهي قسمن مان ڪهڙي قسم جي چوري اوکي آهي؟“
تڏهن همراهه ٻڌائين ٿا ته ”ٻنهي قسمن جون چوريون ڏکيون آهن پر سُڪي تي پيرا کڄن ٿا، جيڪي لڪائڻ لاءِ گوهيون ڏيڻيون پونديون آهن، اجھي ٻُجھي رهڻو پوندو آهي. ننڊ ڦٽائڻي پوندي آهي. پيرين/پيراڍن کي منجھائڻو پوندو آهي. هوڏانهن وري درياهه بادشاهه سان مقابلو ڪرڻو پوي ٿو. ٻئي پار ڳورا آهن. ڪيئن چئجي ته ڪهڙا چور آرام ۾ هوندا آهن!“
هو ٻڌائين ٿا ته جوانيءَ ۾ اهي فقط سيڻهه، کجيءَ جي پکن واري ڇٻيءَ ۾ لڪائي مهين جي دڙي ريلوي اسٽيشن تي پهچي، سکر يا ان کان به مٿي هليا ويندا هئا ۽ اتي يارن دوستن وٽ وڃي رهندا هئا. پوءِ چڻا (ڀڳڙا) ۽ ڇوهارا وٺي واردات جي ارادي سان منجھند جو درياهه جو پاسو اچي وٺندا هئا. صورتحال جو جائزو وٺي اتان ڇهه ست ڍور وڳ مان ڇني وٺندا هئا. اهڙي نموني 20-25 ڪلوميٽر درياهه جهاڳي سُڪي تي چڙهندا هئا. مال کي چاريندا به ايندا هئا ۽ ڪيڏي مهل وري مال کي سنڌوءَ ۾ لاهيندا هئا. اهڙي ريت ڪامياب واردات بعد ٽن چئن ڏينهن اندر پنهنجي جُوءِ ۾ پهچي ويندا هئا. گھڻو ڪري ته خيريت سان پهچي ويندا هئا پر ڪڏهن ڪڏهن کين درياهه جي درهڙ ۽ دهشت کي به منهن ڏيڻو پئجي ويندو هو.
محمد خان ٻڌائي ٿو ته ”ڪيترائي ڀرا چڪڻ ۾ ايندي ايندي بچياسين. درياهه ڪٿي ڪٿي چڪڻ هڻندو آهي. اتي هڪ پاسي تانگهو پاڻي هوندو آهي پر ڏاڍو تيز ۽ ڇوهو هوندو آهي ۽ ٻئي پاسي وري وڏا وڏا کڏا يا گُھور هڻندوآهي ۽ چڪڻ جي مهڙ وٽ ڪانو هڻندو آهي. ڪا به شيءِ ان ڪاني مان ٽپي ته ٺيڪ نه ته ان جو بچڻ مشڪل آهي، جو اتان درياهه شاهه ان کي زور سان هيٺ هڻندو آهي. چڪڻ جي منهن وارو ڪانو ٻن فوٽن جو مس ٿيندو آهي. ڪي شاهه تارو ئي پاسي ڀر پاڻ ڇڏي اتان نڪري سگھن ٿا پر جي انهن ترڻ جي ڪوشش ڪئي ته انهن جو بچڻ ناممڪن آهي.“
هو وڌيڪ ٻڌائي ٿو ته ”سوئر، گڊ، ڦاڙهي ۽ مينهن جهڙو ٻيو ڪو جناور سٺو تارو نه آهي، ان ڪري انهن کي پري کان پتو پئجي ويندو آهي ته درياهه ۾ چڪڻ آهن. اهڙي صورتحال کي تاڙيندي مينهن ان وقت اهڙي رنڀ ڪندي آهي جو ماڻهوءَ جو ڏيل ڏڪي ويندو آهي. جيڪڏهن سياڻو ۽ سچيت چور هوندو ته بچي ويندو، نه ته ٺپ مرندو. ڪڏهن ڪڏهن ماڻهو ڪُن جي ڦيري ۾ به اچي ويندو آهي، پر ان ۾ بچڻ جي اميد بهرحال هوندي آهي. ڪُن هڪ قسم جو گھيريدار کوهه هوندو آهي، جنهن ۾ پاڻي لاٽونءَ وانگر ڦرندو رهندو آهي. اهو سِير کان شروع ٿي ڪپر يا ڪنڌيءَ تي اچي ختم ٿيندو آهي. ڪڏهن ڪڏهن وڻ به ڪُن ۾ اچي ويندا آهن، جيڪي ماڻهوءَ کي مارڻ جهڙا هوندا آهن. هڪ ڀيري اڪن ۽ حسن سرگاڻي هڪ وڇير سميت ڪن ۾ ڦاسي پيا. اسان کانئن پوئتي هئاسين. اسان مدد لاءِ ميربحرن کي سڏيو ته انهن به چيو ته الله کان دعا گھرو، باقي اسان ڪجھه نٿا ڪري سگھون. پورا 5 ڪلاڪ همراهه ڪن جي ڦيري ۾ هئا. پوءِ ڪيڏي مهل ڪُن کين ڪناري تي اڇلايو. حسن سرگاڻي ته هلڻ چلڻ جهڙو به نه هو. ڀٽاري وڇير به پاڻيءَ ۾ گھوماٽا کائيندي خوف وچان ڍِڪون پئي ڪيون.“
دريائي چورن مطابق ڪڏهن ڪڏهن درياهه جو کينجھو به ماڻهوءَ لاءِ ملڪ الموت بڻجي ويندو آهي. کينجھو اصل ۾ سڄو سارو وڻ هوندو آهي، جيڪو پاڻيءَ ۾ لڳاتارر لڙهندو لڙهندو ڄڻ هڪ وڏو بال بڻجي ويندو آهي ۽ اهو سڌو لڙهڻ بدران الٽ پلٽ ترندو ويندو آهي، جيڪو ماڻهو ءَ کي ڦاسائي ماري سگھي ٿو.
محمد خان پيرزادو ٻڌائي ٿو ته ”آئون ۽ يوسف موچي چوريءَ جي ارادي سان درياهه پئي ٽپياسين ته اسان کي هڪ ماڻهو سانداري تي ترندو ڏسڻ ۾ آيو. ويجھو وڃي ڏٺوسين ته همراهه ۾ ساهه ئي نه هو. کيس هڪ چهنباري ڪاني پيٽ مان آرپار ٿيل هئي. لاش ڪڍي پوليس کي اطلاع ڪيوسين. ڏهن ڏينهن کانپوءِ خبر پئي ته همراهه ”هيٺ“ جو مئو (ذات) هو. ”هيٺ“ ۽ ”مٿي“ درياهه جا اصطلاح آهن. جيئن ته سنڌو اتر کان ڏکڻ ڏانهن وهندو آهي، سو، اتر مٿي ۽ ڏکڻ هيٺ سڏبو آهي.“
هو وڌيڪ ٻڌائي ٿو ته ”ڪيترائي ڀيرا ڀاڳيا به پاڻيءَ ۾ ڪڍ پوندا هئا پر اهي اسان جي سنگت مان ڪنهن کي به ڪڏهن پڄي نه سگھيا. ڇو ته ان وقت درياهه وڏو، تيز ۽ تکو هوندو هو. اصل ريل گاڏيءَ جيتري رفتار سان وهندو هو. تڏهن جھنگ به هئا ۽ جھنگ ننگ آهي. اسان پاڻيءَ مان نڪري جھنگ جو ڪجھه وقت سفر ڪري، وري سنڌوءَ ۾ لهندا هئاسين. ڪجھه درياهه ڀر جا چور گھران ئي مٺا لولا ۽ ڀڳل چڻا کڻي نڪري پوندا هئا ۽ درياهه جي وٽ وٺي مال ٻڌندا، پنهنجي دوستن وٽ ڇڏيندا يا جھنگ ۾ ٿميندا مٿي هليا ويندا هئا ۽ اتان موٽندي ٻڌل ڍور ڪاهيندا ڪاهيندا نيٺ پنهنجي جوءِ ۾ اچي پهچندا هئا.“
هينئر سنڌوءَ جي اها موج مستي نه رهي آهي، پر جي پنجن ڏهن ورهين کانپوءِ سنڌو موج ۾ اچي به ٿو ته اهي ٻيلا ۽ جهنگ نه رهيا آهن. اتي ماڻهن آبادي ڪري ڇڏي آهي. ان ڪري هاڻ چورن کي سنڌو گھڻو مهانگو پئجي وڃي ٿو. ڪڏهن ڪڏهن ڌٻڻ به چورن لاءِ مسئلو ڪري وجھندي آهي. ڌٻڻ اها گپ آهي جتان تازو تازو پاڻي لهي چڪو هوندو آهي. اها زمين ڏسڻ ۾ سخت لڳندي آهي پر جڏهن ان تي پير رکبو آهي ته ماڻهو گوڏن تائين گپ ۾ گچي ويندو آهي.
محمد خان ماضيءَ کي ڦلهوريندي کِلندي ٻڌائي ٿو ته ”اسان جي تر جو مشهور چور کِدر (خضر) هڪ ڀيري ڳئون ٻڌيون پئي آيو ته اوچتو ڌٻڻ ۾ ڦاسي پيو. ڳئون ڀٽاري ته جيئن تيئن ڪري نڪري وئي پر کِدر جيئن ئي نڪرڻ لاءِ زور ڏنو تيئن ويو ٿي گچندو، پوءِ ته کيس ڀاڳين اچي ڌٻڻ مان ڪڍيو.“