ناني نازي : مڙسن کان ٻه قدم اڳتي قومپرست پٺاڻي
رڳو گهر جي ڀاتين کي خبر هئي ته سندس نالو بلقيس هو، باقي هوءَ سڄي تر ۾ ”ناني نازيءَ“ جي نالي سان مشهور هئي. هوءَ منهنجي پڙناني هئي. هن کي هتي چار پٽ ۽ هڪ ڌيءَ ڄائي. توڙي جو پيرزادن جون عورتون ان وقت برقعا پائينديون هيون ۽ گهر مان ٻاهر نه نڪرنديون هيون پر ناني نازي اهڙي پابندي قبول نه ڪئي. نانيءَ کي گهر جو ڪم ڪرڻ صفا نه آيو، سندس ٻارن جي پالنا هن جي اڳ ڄائي ڌيءَ (منهنجي ڏاڏي) ڪئي. ناني نه ڪڏهن ماني پچائي، نه ئي وري ٻوڙ رڌو ۽ نه ڪڏهن مال کي چارو ڏنو يا ڏڌو البت ٻارن جو ٽولو وٺي ٻير ميڙڻ، ڪارڙا ۽ پيرون چونڊڻ، ٻنيءَ جي سنڀال، مڃ ڀڃڻ، پلي پٽڻ جھڙا ڪم شوق سان ڪندي هئي. هن منهنجي ماءُ ۽ پيءُ کي به ٻاروتڻ ۾ ٻير ۽ ڪارڙا ميڙايا ته اسان کي به. جڏهن ڪچي ۾ ٻوڏ ايندي هئي ته پاڻي اسان جي گهر ڀرسان بيهندو هو، تڏهن ناني نازي اتان ننڍڙيون مڇيون ڦاسائي بنا لوڻ مرچ وجهڻ جي ٽانڊي تي رکي پچائي کائيندي هئي، جنهن تي کيس پٽ، ڌيئون، ڏوهٽا ۽ پوٽا ٽوڪيندا رهندا هئا پر ناني سندن ڳالهه تي ڪڏهن به غور نه ڪيو. جهيڙو ڪرڻ نانيءَ جو محبوب مشغلو هو، اڪثر گهر ۾ ڌيئن، اڳ ڄائين، ڏوهٽن ۽ پوٽن سان ته وڙهندي رهندي هئي پر اوڙي پاڙي جي عورتن لاءِ به آزار هئي. پلي پٽيندڙ عورتن تي اوچتو اچي ڪڙڪندي هئي ۽ کين ماري ڪٽي کانئن پلي کسي وٺندي هئي ۽ ڪڏهن ته ائين به ٿيندو هو، جو پنهنجي ٻنيءَ مان ساڳ ۽ پلي پٽيندڙ عورتن کي چوندي هئي ته ”نڪرو اسان جي ٻنيءَ مان.“ جڏهن اهي کيس چونديون هيون ته ”هيءَ اسان جي ٻني آهي“ ته ناني ڀترن سان سندن مٿو ڀڃي وجهندي هئي ۽ انهن جا مرد کلي کلي اسان کي نانيءَ جي واردات ٻڌائيندا هئا. اهي ڏاڍا سٺا ڏينهن هئا، ڪڏهن نه ڪنهن منهن گهنجايو. توڙي جو ڪجهه عورتون عضون ڀڄڻ ڪري ڪنڀارن تائين به پهتيون.
هڪ ڀيري اسان جي جَوَنِ جي پوک مان ڪو شخص روزانو چڱو خاصو گڏو لُڻي ويندو هو، ڪجهه ڏينهن کان پوءِ خبر ته پئجي وئي ته واردات ٿي رهي آهي پر اهڙي چور کي پڪڙي ڪير؟ جو هن جو ٽائيم تي اهڙو هو جو ان مهل سڀڪو مٺيءَ ننڊ ۾ هوندو آهي. ناني نازي توڙي جو 60 ورهيه سنڌين سان رهي ته به هن جو لهجو پشتو رهيو، نانيءَ اعلان ڪيو، ”جَوَ لڻندڙ چور کي مان پڪڙيندي!“
ناني نازي رات جو 3 وڳي گهر مان لٺ کڻي نڪتي ۽ وڃي ٻنڌ تي ويهي رهي. چور به چڱو خصو جَوَن جو گڏو کڻي جيئن ئي ٻنڌ کان ٽپيو ته ناني جو ڪنڌ تي ڏنڊو لڳي ويس. همراهه کان ڀري ڇڏائجي وئي. ايتري ۾ ٻيو سوٽو مٿي ۾ وهائي ڪڍيا. پوءِ ناني ڀري مٿي تي کڻي گهر پهتي. ان مهل گهر جا ڀاتي جاڳي چڪا هئا. ناني جون جو گڏو اڇلائي اعلان ڪيو، ”هي وٺو جوَ، باقي چور مئي پئي ٿوَ.“
ناني جي اعلان سڀن کي ڇرڪائي وڌو. يا الله خير... الائجي ڪهڙو غريب ماري وڌائين. گاهه جي ڀريءَ عيوض!
همراهه ڊوڙي وڃي پهتا. ڏسن ته دريا خان ماڇي پٽ تي پيو آهي. ڇاتيءَ تي ڪن رکي ڏٺن ته همراهه ۾ ڪجهه ساهه هو . همراهه کي کڻي آيا. پورا 12 مهينا مڙس لوڙيو. شابس هجي ماڇين کي جن چيو ته نانيءَ جي هٿان مڙس مري به وڃي ها ته ڪجهه نه ڪيون ها.
اسان ڪچي ۾ رهندڙ هئاسين، ان ڪري اسان جا گهر لڪڙ جي ڪنڌين سان ٺهيل هوندا هئا. هڪ دفعي نانيءَ ڪنڌي مان نانگ ويندي ڏٺو ۽ ڊوڙي وڃي نانگ جي پڇڙيءَ ۾ هٿ وڌائين. ناني نانگ کي زور سان پڪڙي پنهنجي ٻانهن تي ورائيندي رهي ۽ نانگ به اڳتي زور ڏنو. اوچتو نانيءَ پٽ تي اچي ڦهڪو ڪيو. سڀن ڏٺو ته نانگ جو اڌ حصو نانيءَ جي هٿ ۾ هو ۽ باقي نانگ ڇڄي گم ٿي ويو.
ناني نازي به عام پٺاڻن وانگر صوم صلوات جي پابند هئي. رمضان شريف جا سمورا روزا رکندي هئي ۽ پنج وقت نماز پڙهندي هئي ۽ جڏهن چٽ جي موسم ۾ مڇر گهڻا ٿيندا هئا ۽ هوا نه لڳندي هئي ته پٺاڻڪي لهجي ۾ لا الٰه الالله جو ذڪر به ڪندي هئي. ناني پنهنجي عمر ۾ ٻه حج ڪيا ۽ ٽئين حج جي آس کڻي وڃي ڀونءِ ڀيڙي ٿي. ناني پهريون حج پيادل ڪيو، جنهن جي سفر ڪٿا پئي ٻڌائيندي هئي ۽ ٻيو حج سامونڊي جهاز رستي ڪيائين.
نانيءَ جي اڳئين مڙس واري ڌيءَ جي شادي يار محمد آريجي سان ٿي، جيڪو خيرپور ضلعي جي بهارو شهر جو رهواسي آهي. پوءِ ته نانيءَ جو ٻلهڙيجي- بهارو تائين سفر جاري رهندو هو. اسان ٻارن کي صلاح ضرور ڪندي هئي پر ڀاڙي بچائڻ لاءِ يڪو پنڌ ڇڪيندي هئي، جنهن ڪري پيرن ۾ لِڦون پئجي وينديون هيون ۽ ٻه ڏينهن بخار ۾ پيا هوندا هئاسين. بهاري شهر ۾ به ناني ايتري ئي مشهور هئي، اتي به ڪيتريون ئي مايون نانيءَ هٿان مار کائي چڪيون آهن.
ناني بلقيس ڪنهن ڳالهه تان ڪاوڙجي پنهنجي ٻن ننڍڙن ٻارن کي وٺي پنهنجي مائٽن ڏانهن افغانستان ڏانهن هلي وئي پر سندس وڏڙو پٽ محمد خان اڌ رستي مان موٽي آيو، جڏهن ته صاحب خان کي وٺي هو پنهنجي ڳوٺ پهتي، جتي سندس ابو ۽ امڙ نه رهيا هئا. هوءَ پنهنجي ڀائرن سان ملي. ٻه ورهيه اتي رهي. ان دوران سندس ننڍڙو پٽ صاحب خان گذاري ويو ۽ نانيءَ جي ڀاءُ هن کي ٻيهر پرڻائڻ لاءِ ووڙ شروع ڪري ڏني. اها کڙڪ پوڻ سان ئي ناني واپس سنڌ ڏانهن موٽ کاڌي، ڇاڪاڻ جو اتي سندس 5 ٻچڙا موجود هئا. ناني جڏهن هتي پهتي ته کيس گهر ۾ رهڻ نه پئي ڏنو ويو، کيس پنهنجي پٽن چيو، ”تون اسان جي ڀاءُ کي مارائي آئي آهين!“ پر پوءِ ساڻس ٺهي ويا.
اسان کي نانيءَ کي چيڙائڻ ۾ مزو ايندو هو. هونئن ته ناني ٿوري ٿوري ڳالهه تي چڙي پوندي هئي پر جڏهن به اسان پٺاڻن کي گهٽ وڌ چوندا هئاسين ته ناني اسان کي اهڙيون گاريون ڏيندي هئي جو کيس پنهنجون ڌيئر چونديون هيون، ”توکي پنهنجي ڌيئرن کان وڌيڪ پٺاڻ پيارا آهن، جن توکي کپايو ۽ جن جو نمڪ کاڌو اٿئي، انهن کي گاريون ٿي ڏين.“
دراصل ناني حقيقي قومپرست هئي، پٺاڻن تي لفظ نه سهندي هئي ۽ جيڪي گهورڙيا پٺاڻ ايندا هئا، انهن سان پشتو ڳالهائيندي هئي ۽ کين ماني ٽِڪي کارائيندي هئي.
اسانجي ڳوٺ ۾ 7-8 پٺاڻ عورتون آهن، جيڪي جڏهن ڪنهن ڪاڄ ۾ گڏبيون هيون ته نموني طور هڪ اڌ پشتو سهرو ضرور ڳائينديون هيون پر ناني نازي جي سهرن، لاڏن کان وڌيڪ کاڌي پيتي سان دلچسپي رهي. عمر جي آخري حصي ۾ نانيءَ جي نظر گهٽجي وئي هئي پر پوءِ به ٻلهڙيجي جي درگاهن تي ويندي رهندي هئي، مان رڳو ناني نازيءَ کي ئي جماعت سان گڏ مسجد ۾ نماز پڙهندي ڏٺو، جنهن تي اسان جي خاندان جا نمازي نماز ئي ڇڏي ويا پر ناني مسجد ڏانهن ايندي رهي. هڪ اڌ ملا جڏهن کيس مسجد ۾ اچڻ کان روڪيو ته ان کي به ٻه چار چنبا وهائي ڪڍيائين.
1994ع ۾ روزاني برسات ۾ ڪم ڪندو هئس. انهن ڏينهن منهنجي مامي جو ننڍڙو گذاري ويو هو. ڳوٺ ويس ته نانيءَ سان مليم، کيس چيڙائيندي چيم، ”ناني، ڀلا اڄ سڀاڻي مري ڏيکار، نه ته موڪل ئي نه ملندي.” هن ڀيري ناني صفا نه ڪاوڙي، رهندو مُرڪي پئي.
ٻه ڏهاڙا ڳوٺ رهي موٽيس. انور ”جونيئر“ به تڏهن ساڳي اخبار ۾ ڪم ڪندو هو. هُو ان ڏينهن ڳوٺ روانو ٿيو. اٺين ڏينهن سندس خط پهتو، ”ڏاڏي گذاري وئي آهي. آفيس وارن کي ٻڌائجانءِ. مان اڃا ٻه ڏينهن نه ايندس.“