عبدالڪريم عدلو ممڻاڻي : ڌاڙيلن ۽ پوليس جو دشمن
توڙي جو عبدالڪريم ممڻاڻي ٺپ اڻ پڙهيل هو پر گفتي جو گوهر هو. ان ڪري سندس دوستن جو دائرو وسيع هو، جن ۾ ڪامورا به شامل هئا ته وڏيرا به، چور به هئا ته ساڌ ۽ سگهڙ به شامل هئا.
اصل ڪچهريءَ جو مور هو. کيس سنڌي پهاڪن ۽ چوڻين جو وڏو ذخيرو ياد هو جيڪي موقعي جي مناسبت سان ڦهڪائيندو رهندو هو. ڪچهريءَ ۾ تمثيل مطابق قصا ۽ ڪهاڻيون ٻڌائي وٺندو هو. گهڻو پوءِ جڏهن مون مولانا روميءَ جي مثنويءَ جا ترجما پڙهيا ته خبر پئي ته انهن مان ڪجهه حڪايتون روميءَ جون به هيون. سگهڙن سان ڪچهريون به ڪندو آيو. ڏور ۽ ڳجهارتون به ڏيندو رهيو. هُو تمام سٺو بئنسري نواز به هو ته ڪڏهن ڪڏهن الغوزو به وڄائيندو هو ۽ بنا سازن جي جهونگاري به وٺندو هو. سر ڪوهياريءَ مان شاهه سائينءَ جي وائي ”منهنجو مالڪ تون، تون ئي تون، ٻيو ور ڪنديس ڪين ڪي...“ اڪثر جهونگاريندو رهندو هو.
وڏيرڪو راڄ هو، ڪچي جو علائقو هو، جتي ڏاڍو ئي گابو هوندو آهي. سندن ذات جا ڪجهه ماڻهو علائقي جي ڊنگ وڏيرن جا ڪمدار هئا، جيڪي تر جي غريبن لاءِ خدائي آزار بڻيل هئا. اهي سلام نه ڀريندڙ ماڻهوءَ کي پڪڙي، ماري ڪٽي ”گُڏ“ کڻي ويندا هئا، جتي کين وڏيرن کان مارائي پوءِ پوليس حوالي ڪري ڇڏيندا هئا. پوليس کين 110-109 ۽ سنڌ ڪرائيم ڪنٽرول هيٺ چالان ڪري جيل اماڻي ڇڏيندي هئي.
عبدالڪريم کي به ڪيترائي ڀيرا پڪڙي اڌ مئو ڪري پوليس حوالي ڪيو ويو پر هُن به ساڻن گهٽ نه ڪئي. ساڻن اهڙو جهيڙو جوٽيو جو اصل ٽين کڙڪائي ڇڏيا. هي همراهه جيئن ته طاقت ۽ مال ملڪيت ۾ گهٽ هو، ان ڪري هن ويڙهه جو سائنسي طريقو ”گوريلا وار فيئر“ اختيار ڪيو.
عدلو ممڻائي ڏکڻ سنڌ لڏي ويندو هو، ٽن چئن مهينن کان پوءِ اچي ڪچي ۾ ڪڙڪندو هو ۽ پنهنجي مدعين جا مٿا ڦاڙي سندن مال ڪاهي سنڌوءَ ذريعي اچي سيوهڻ کان نڪرندو هو. هن جيل مان گهڻو ڪجهه سکيو. ٿورو گهڻو پڙهڻ لکڻ به جيل ۾ سکيو ته قرآن شريف به جيل ۾ پڙهيو. کيس زندگيءَ جو وڏو تجربو هو. درياهه جو به اهڙو تارو هو، جو سڄي علائقي ۾ کيس ڦاڙهو سڏيو ويندو هو، ڇاڪاڻ جو سڀني جانورن ۾ ڦاڙهو شاهه تارو آهي، جيڪو نڪ سامهون درياهه ترندو آهي.
عبدالڪريم ممڻاڻي جو پنهنجي ذات وارن سان چوٽان چوٽ جھيڙو هوندو هو. هي اڪيلو مڙس هو جڏهن ته سندس مخالفن جو انگ سرس هو. هي کين هٿ ايندو هو ته اهي کيس ڏنڊا هڻي ڪيرائي وجھندا هئا ۽ هفتن جا هفتا مڙس کي ٻڌي ڇڏيندا هئا. ان ڪري هن گوريلا ويڙهه وارو طريقو اختيار ڪيو: ڌڪ هڻو ۽ جُوءِ ڇڏيو. هي هالا، نصرپور ۽ ڀٽ شاهه وڃي مهينن جا مهينا رهي پوندو هو ۽ اتان ماڻهو وٺي مائٽن تي ڪاهه ڪندو هو ۽ سندن پنجاهه سٺ مينهون درياهه ۾ لوڙهي ويندو هو ته پنج ست مڙس به ڌڪي ويندو هو. اهڙي قسم جون پنج ڇهه ڪامياب واداتون ڪيائين. ڪيترائي ڀيرا جيل ويو، پوليس جون مارون کاڌائين. جيل ۾ گھڻو تجربو حاصل ٿيس. هن جي ڪچهريءَ ۾ لوڪ ادب جي وڏي معلومات ملندي هئي. هي ڳجھارتون به ڏيندو هو ته ڀڃندو به هو. قصا، نظير ۽ حڪايتون به بيان ڪندو هو، جيڪي هن جيل ۾ سکيون هيون. ڳالهائڻ جو وڏو فن هئس. ڪچهريءَ ۾ سڀني تي حاوي ٿي ويندو هو. آواز به سٺو ۽ وڏو هئس. ڪڏهن ڪڏهن جھونگاريندو به هو. شاهه جون ٻه چار وايون ڏاڍي وڻندڙ انداز ۾ ٻڌائيندو هو، البت ڪڏهن ڪڏهن پيرن فقيرن جون ڪرامتون بيان ڪندي پنهنجون ڪرامتون به ٻڌائي ويندو هو، جنهن تي سندس ذات وارا ڪجھ ماڻهو طنز ۾ کيس واصل با الله سڏيندا هئا.
عدلو ممڻاڻي جهنگ ۾ وڃي تتر جي ٻولي ڪندو هو ته تترن جا ننڍڙا ٻچا سندس پويان ڀڄندا ايندا هئا ۽ هو انهن کي پڪڙي وٺندو هو. اها خبر مونکي تڏهن پئي جڏهن مون ٻاراڻيءَ ۾ کيس تتر جا ٻچا وٺي ڏيڻ جو انگل ڪيو ۽ هن اتي ئي ٻولي ڪئي ۽ مون کي تتر جا پنج ٻچا پڪڙي ڏنا.
90ع واري ڏهاڪي جي شروعات ۾ اسان جي علائقي تي ڌاڙيلن جو ڄڻ ته قبضو هو. شروع ۾ اهي اُتان جي مقامي ماڻهن سان بهتر رويو رکندا آيا، سندن عزت ۽ مال جو به تحفظ ڪندا رهيا پر آهستي آهستي انهن مقامي ماڻهن کي تپائي ڏنو. ماکي لاهيندڙ کي به مار ته ڪاٺي ڪلي ڪندڙ کي به ڪٽڪو. اهڙين ڳالهين عدلو ممڻاڻيءَ کي هڪ دفعو ٻيهر باغي بڻائي ڇڏيو. نه ته هن کان اڳ هو پاڻ ڪيترائي ڀيرا سندن ڪري جيل ڪاٽي آيو هو ۽ پوليس ۽ فوج جون مارون سَٺيون هئائين.
عبدالڪريم ممڻاڻي پنهنجي ذات جي نوجوانن کي ڌاڙيلن سان جهيڙو جوٽڻ جي مت ڏني ۽ ڌاڙيلن سان وڙهڻ جي پلاننگ ڪئي. هن جي پلاننگ تحت جهيڙو ٿئي ها ته سڄو ٽولي جو ٽولو ناس ٿي وڃي ها پر همراهن جي اٻهرائپ جي ڪري فقط ٻه ڌاڙيل ماريا ويا، جن جي پلاند ۾ 1995ع ۾ ڌاڙيلن ممڻاڻين جي ڳوٺ تي هلان ڪري 13 ماڻهو ماري وڌا، پر پوءِ علائقي ۾ ٺاپر اچي وئي. عبدالڪريم جي ئي ڪوششن سان مارجي ويل ماڻهن جي وارثن کي معاوضو مليو ۽ سندن ڪيترائي نوجوان پوليس ۾ کنيا ويا.
عبدالڪريم ممڻاڻيءَ ٻه شاديون ڪيون جن مان کيس ڇهه پٽ ۽ ڇهه ڌيئر آهن. هن پنهنجي پٽن کي پڙهائڻ لاءِ ڪوٽڙيءَ ۾ وڃي پورهيو ڪيو. ريڙهي تي سبزي کپائي، هوڪا ڏنا. نتيجي ۾ پنهنجي پٽن کي نه رڳو پڙهائڻ ۾ ڪامياب ٿيو پر هو کين ڪچي واري ماحول مان به ڪڍي ويو.
عمر جي آخري حصي ۾ هو گلي جي ڪئنسر ۾ وٺجي ويو، جنهن ڪري سندس آواز گهگهو ٿي ويو هو. عبدالڪريم پنهنجي پوري حياتي غربت ۾ گذاري پر پنهنجا اصول نه ڇڏيا. اڄ سندس پٽ مڇي مانيءَ وارا آهن پر سندن اصول پسند پيءُ اها خوشحالي ڏسڻ کان اڳ ڀونءِ ڀيڙو ٿي چڪو هو.